Układ okresowy pierwiastków zawiera dziś 118 pozycji, z tego około 20 jest niezbędne człowiekowi. Wśród tej dwudziestki jest krzem, półmetal, zaliczany do pierwiastków śladowych (zapotrzebowanie na te pierwiastki u człowieka nie przekracza 100 mg dobę i występują one w naszym ciele w bardzo małych ilościach).
Spis treści:
- Krzem i jego właściwości
- Źródła krzemu w diecie człowieka i jego biodostępność
- Nadmiar i niedobór krzemu
- Rola krzemu w organizmie
Krzem i jego właściwości
Krzem jest składnikiem pokarmowym, którego rola nie jest do końca poznana. Badania pokazują, że krzem jest ważnym elementem tkanki łącznej i kostnej. W stężeniach fizjologicznych stymuluje:
- syntezę kolagenu (w naczyniach krwionośnych, chrząstkach, stawach, ścięgnach, tkance łącznej wszystkich układów),
- różnicowanie osteoblastów – komórek kościotwórczych,
- mineralizację macierzy kostnej.
>> Więcej informacji: Żywienie w osteoporozie – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Krzem jest również pierwiastkiem, który ma działanie przeciwnowotworowe, przeciwcukrzycowe i przeciwmiażdżycowe. Badania pokazują, iż stężenie krzemu u pacjentów ze stabilną chorobą wieńcową oraz świeżo przebytym zawałem mięśnia sercowego jest niższe niż u osób zdrowych. Niski poziom krzemu u tych pacjentów ma wpływać na elastyczność tętnic (kolagen), zwiększać ryzyko miażdżycy, a przez to prowadzić do choroby niedokrwiennej i zawału serca.
Uważa się również, że krzem wpływa na funkcjonowanie układu immunologicznego. Cechuje się także możliwością wiązania metali toksycznych, np. hamuje absorpcję glinu z przewodu pokarmowego. Krzem określany jest jako antidotum na toksyczne działanie glinu. Nawet niewielki poziom krzemu w wodzie zabezpiecza ryby przed toksycznym działaniem aluminium, u szczurów ogranicza jego odkładanie się w mózgu. Badania z 2000 r. wykazały, że również u ludzi wyższe stężenie krzemu idzie w parze z niższym stężeniem glinu i zmniejszaniem jego absorpcji z przewodu pokarmowego.
>> Dowiedz się: Zdrowe jelita – jak o nie zadbać i jakie badania warto wykonać? (alablaboratoria.pl)
Źródła krzemu w diecie człowieka i jego biodostępność
Spośród wszystkich związków krzemu za najlepiej przyswajalny uważany jest kwas ortokrzemowy, obecny m.in. w wodzie. Źródłem krzemu w organizmie człowieka jest codzienna dieta.
Przeciętny Amerykanin spożywa 24-33 mg krzemu dziennie, Brytyjczyk – 20-50 mg. Ponad połowa krzemu (55%) pochodzi z wody, kawy, herbaty i innych napojów bezalkoholowych oraz piwa, 14% z produktów zbożowych, 8% z warzyw bogatych w karoten, fasolki szparagowej lub szpinaku.
Znacząca część krzemu wydalana jest moczem. Szacowana ilość wydalanego krzemu to 19,6 mg na dzień.
Nie dysponujemy wieloma badaniami zawartości krzemu w diecie Polaków. Wiemy jednak, iż znaczącym ich źródłem są produkty zbożowe i napoje bezalkoholowe. Niestety dostępne analizy, np. soków owocowych czy warzywnych pokazują rozbieżne dane. Nawet pomiędzy różnymi partiami tych samych produktów spożywczych. Prawdopodobnie wynika to ze zmiennej zawartości krzemu w surowcu i wodzie używanej do produkcji tych soków. Ocenia się jednak, iż w przeciętnej polskiej diecie dzienne spożycie krzemu wynosi 25 mg/dziennie.
Nadmiar i niedobór krzemu
Zbilansowana i zróżnicowana dieta zapewnia odpowiedni poziom dobrze przyswajalnego krzemu. Dlatego u osób zdrowych nie obserwuje się niedoborów lub nadmiaru tego pierwiastka.
Zbyt dużą ilość krzemu w organizmie można stwierdzić u osób, które zażywają duże dawki suplementów z tym pierwiastkiem. Ryzyko jego kumulacji wzrasta u osób z chorobami nerek – krzem wydalany jest przede wszystkim z moczem.
Rola krzemu w organizmie
Krzem to ważny pierwiastek dla organizmu człowieka, jednak jego dokładny wpływ na nasze zdrowie (np. wpływ spożycia krzemu na masę kostną) wymaga jeszcze wielu badań.
Przeciętna dieta dostarcza wystarczających ilości krzemu. Żywność – w tym produkty zbożowe i napoje – są głównym źródłem krzemu, który jest dostępny dla człowieka. Do tej pory nie zidentyfikowano u ludzi niedoborów krzemu ani jego nadmiaru.
Niektóre badania wskazują, iż dzienne spożycie krzemu jest wyższe u mężczyzn, ze względu na wyższe spożycie piwa przez tę płeć. Wiadomo również, iż spożycie krzemu zmniejsza się z wiekiem (podobnie jak wielu innych makro- i mikroelementów).
Nie ustalono dziennego minimalnego zapotrzebowania na krzem. Szacuje się, że powinno ono wynosić 10-25 mg/dobę.
>> Przeczytaj też: Nikiel – źródła w diecie, znaczenie dla organizmu, wchłanianie, metabolizm – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Źródła:
- Węglarzy K., Bereza M, Biologiczne znaczenie krzemu oraz jego interakcje z innymi pierwiastkami, Wiadomości Zootechniczne, R. XLV (2007), 4: 67-70
- Prescha A, Zabłocka-Słowińska K, Grajeta H. Krzem i jego wpływ na poziom krzemu plazmowego w polskiej populacji. Składniki odżywcze. 2019 Kwi 29;11(5):980. doi: 10.3390/nu11050980. PMID: 31035649; PMCID: PMC6567281.
- Jugdaohsingh R, Anderson SH, Tucker KL, Elliott H, Kiel DP, Thompson RP, Powell JJ. Dietary silicon intake and absorption. Am J Clin Nutr. 2002 May;75(5):887-93. doi: 10.1093/ajcn/75.5.887. PMID: 11976163.
