Spis treści
- Historia kiły (syfilisu)
- Kiła (syfilis) – stan aktualny w Polsce
- Kiła (syfilis) – czynniki ryzyka
- Treponema pallidum – czynnik etiologiczny kiły (syfilisu)
- Kiła (syfilis) – drogi zakażenia
- Przebieg choroby
- Diagnostyka laboratoryjna kiły (syfilisu)
- Kiła (syfilis) u kobiet ciężarnych
- Leczenie kiły (syfilisu)
- Profilaktyka kiły (syfilisu)
Kiła (syfilis) jest najczęściej występującą w Polsce chorobą przenoszoną drogą płciową. Pomimo, że choroba znana jest od końca XV wieku oraz istnieją testy diagnostyczne do jej wykrywania i skuteczne leki, kiła nadal jest poważnym problemem dla zdrowia publicznego. Ostatnie lata wskazują na gwałtowny wzrost przypadków kiły w Polsce, co roku pojawiają się również przypadki kiły wrodzonej.
Historia kiły (syfilisu)
Historia kiły sięga czasów wypraw Krzysztofa Kolumba do Nowego Świata. Pierwszą epidemię w Europie odnotowano w Neapolu po powrocie Kolumba w 1495 r. Z historycznych zapisów wynika, że w tym samym roku kiła pojawiła się także w Polsce, w Krakowie. Współczesna nazwa choroby „syfilis” po raz pierwszy zaistniała w medycznym tekście w XVI wieku. Wcześniej kiłę określano, w zależności od kraju, jako francę, chorobę kastylijską, niemiecką, polską, turecką, angielską, czy dworską.
Kiła (syfilis) – stan aktualny w Polsce
Rzeczywista skala zachorowań na kiłę jest trudna do oceny. Obecna wiedza na temat przypadków kiły w Polsce opiera się na danych prezentowanych w meldunkach epidemiologicznych przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH. Obecnie obserwujemy gwałtowny wzrost zachorowań. W 2023 r. liczba przypadków kiły do 30 września była wyższa niż w ciągu całego 2022 r. Porównując okresy od stycznia do września, zapadalność na kiłę w 2023 r. była dwukrotnie wyższa w porównaniu do 2022 r. Niestety, ciągle obserwujemy w Polsce przypadki kiły wrodzonej.
Kiła (syfilis) – czynniki ryzyka
Czynniki, które mogą zwiększać ryzyko zachorowania na kiłę:
- uprawianie seksu bez zabezpieczenia (prezerwatywy),
- duża liczba partnerów/partnerek seksualnych,
- przebycie lub aktualne zakażenie innymi chorobami przenoszonymi drogą płciową,
- zakażenie HIV,
- seks między mężczyznami – MSM (ang. men having sex with men),
- niedostatki w opiece prenatalnej (nieleczone zakażone kiłą ciężarne),
- brak wiedzy o chorobach przenoszonych drogą płciową i drogach zakażenia,
- uzależnienie od substancji psychoaktywnych,
- płeć – mężczyźni chorują dwukrotnie częściej niż kobiety.
Treponema pallidum – czynnik etiologiczny kiły (syfilisu)
Za wystąpienie kiły odpowiedzialne są bakterie z gatunku Treponema pallidum (krętek blady) należące do grupy bakterii spiralnych. Drobnoustroje nie są zdolne do przeżycia poza organizmem, a ich jedynym naturalnym gospodarzem jest człowiek. Cechą charakterystyczną krętka bladego jest zdolność specyficznego poruszania się i przylegania do wielu rodzajów komórek i białek zewnątrzkomórkowych.
Kiła (syfilis) – drogi zakażenia
Do zakażenia kiłą dochodzi głównie poprzez kontakt płciowy, inne możliwości zakażenia są znacznie rzadsze.
Drogi zakażenia:
- poprzez błony śluzowe w trakcie kontaktu seksualnego (również pocałunki),
- od matki w trakcie ciąży/porodu,
- poprzez uszkodzoną skórę,
- poprzez krew.
Przebieg choroby
Okres wylęgania choroby wynosi 10-40 dni, średnio 21 dni. Zakaźność jest największa we wczesnym okresie kiły, następnie wygasa.
Choroba przebiega w 3-ch etapach – dwa pierwsze okresy dotyczą kiły wczesnej, trzeci okres związany jest z kiłą późną.
Kiła wczesna
Obejmuje okres do 1 roku od zakażenia. Pierwszym objawem jest zmiana pierwotna – grudka przechodząca we wrzut. Po upływie 9 tygodni zaczynają dominować nieswoiste objawy ogólne i zmiany skórne. Od ok. 16 tygodnia do 1 roku objawy mogą zanikać i pojawiać się ponownie (kiła nawrotowa).
Objawy kiły wczesnej:
- niebolesny wrzód w miejscu wniknięcia krętków (wargi sromowe, szyjka macicy, członek, odbyt, jama ustna, palce dłoni)
- powiększenie węzłów chłonnych
- osutka kiłowa – plamy, grudki, krosty (skóra, błony śluzowe)
- bielactwo kiłowe – drobne białe plamy na szyi i karku
- łysienie kiłowe – w okolicy skroniowej i potylicznej
- objawy ogólne – gorączka, ból mięśni, gardła, utrata apetytu, spadek masy ciała, złe samopoczucie
Kiła późna
Dotyczy okresu powyżej 1 roku od zakażenia. Przez wiele lat choroba może przebiegać bezobjawowo. Objawy kliniczne (kiła sercowo-naczyniowa, kilaki) mogą ujawnić się nawet po 15 latach okresu utajonego.
W kile wczesnej i późnej może dojść do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego. Zakażenie może przebiegać bezobjawowo lub pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, występującego zazwyczaj w ciągu 6 miesięcy od zakażenia.
Diagnostyka laboratoryjna kiły (syfilisu)
Podstawą diagnostyki kiły są badania serologiczne wykonywane z krwi pacjenta.
Diagnostyka serologiczna w kierunku kiły
Badania przesiewowe – nieswoiste odczyny kardiolipinowe:
- VDRL (ang.Veneral Diseases Research Laboratory),
- USR (ang. unheated serum reagin test),
- RPR (ang. rapid plasma reagin).
Testy nieswoiste stają się dodatnie od 5-6 tyg. od zakażenia. Po leczeniu dochodzi do ich negatywizacji. Dodatnie i wątpliwe wyniki odczynów „niekrętkowych” wymagają weryfikacji odczynami krętkowymi, ponieważ istnieje ryzyko uzyskania wyników fałszywie dodatnich, czego przyczyną mogą być: ciąża, odwodnienie, gruźlica, płonica, zawał serca.
Badania weryfikujące – swoiste odczyny krętkowe:
- FTA, FTA-ABS,
- TPHA (najczulszy),
- EIA.
Testy swoiste są dodatnie od 2-4 tyg. od zakażenia. Wynik dodatni jest jednoznaczny z rozpoznaniem choroby i koniecznością wdrożenia leczenia pacjenta i jego/jej partnerów seksualnych.
Inne badania laboratoryjne w kierunku kiły (syfilisu)
Badanie mikroskopowe preparatu w ciemnym polu widzenia z materiału pobranego z owrzodzenia oraz test molekularny (PCR) w celu stwierdzenia obecności DNA w próbce pacjenta są pewnym potwierdzeniem obecności krętków bladych, ale ze względu na ich ograniczenia (specjalny sprzęt, ograniczenie do wybranych materiałów, brak standaryzacji dla PCR) nie są rutynowo wykonywane.
Kiła (syfilis) u kobiet ciężarnych
Ciąża nie wpływa na zmianę przebiegu klinicznego kiły. Zakażenie w trakcie ciąży może prowadzić do poronienia, porodu przedwczesnego, obumarcia wewnątrzmacicznego lub zakażenia wrodzonego, którego następstwem mogą być poważne problemy zdrowotne dziecka ze zgonem włącznie.
Opieka prenatalna w Polsce obejmuje konieczność wykonania testu przesiewowego w kierunku kiły u każdej kobiety ciężarnej. Dodatni wynik testu przesiewowego musi być potwierdzony testem weryfikującym. W przypadku zdiagnozowania kiły u ciężarnej należy natychmiast podjąć leczenie i wykonać test w kierunku HIV. Terapii podlega również partner kobiety.
Leczenie kiły (syfilisu)
Kiła należy do chorób uleczalnych. W przypadku niepokojących objawów lub dodatnich wyników badań przesiewowych należy jak najwcześniej skontaktować się z lekarzem. Wyleczenie i całkowity powrót do zdrowia jest możliwy dzięki szybkiemu rozpoznaniu choroby i włączeniu terapii antybiotykami.
Skuteczność leczenia powinna być kontrolowana klinicznie i serologicznie z zastosowaniem niekrętkowego odczynu kardiolipinowego (VDRL ilościowo).
O prawidłowej odpowiedzi na leczenie świadczy ustąpienie objawów i co najmniej 4-krotne obniżenie miana odczynu kardiolipinowego w porównaniu z wartościami sprzed leczenia.
Profilaktyka kiły (syfilisu)
- Stosowanie zabezpieczeń barierowych w trakcie uprawiania seksu (prezerwatywy)
- Stały partner
- Wykonywanie badań przesiewowych w ciąży
- Wykonywanie badań laboratoryjnych przy podejrzeniu choroby (objawy kliniczne, uwarunkowania epidemiologiczne)
- Unikanie przygodnych stosunków seksualnych
Piśmiennictwo
- Ewa Wojdała – „Kiła” wyd. I; Czelej 2018
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
- Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2022 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.3.4.1.1.1.
- Janusz Kubicki „Historia kiły” Puls Uczelni 2013, 7, 3: 37-39;
