Kampylobakterioza jest odzwierzęcą chorobą zakaźną przebiegającą u ludzi pod postacią zapalenia żołądkowo-jelitowego lub zapalenia jelit. W wielu krajach Campylobacter spp. jest najczęstszą przyczyną zatruć i zakażeń pokarmowych. Stosunkowo mała liczba potwierdzonych przypadków zachorowań na kampylobakteriozę w Polsce może wynikać z braku wiedzy na temat tych patogenów i ograniczeń w dostępie do prawidłowo prowadzonej diagnostyki mikrobiologicznej w ich kierunku. Artykuł ma na celu przybliżenie tego zagadnienia.
Spis treści:
- Czym jest i jak można zarazić się kampylobakteriozą?
- Objawy kampylobakteriozy
- Diagnostyka w kierunku Camylobacter?
- Kampylobakterioza – leczenie
- Zakażenia Campylobacter – podsumowanie
Czym jest i jak można zarazić się kampylobakteriozą ?
Kampylobakterioza jest chorobą przewodu pokarmowego występującą powszechnie na całym świecie, zarówno w krajach rozwijających się, jak i rozwiniętych. Za objawy chorobowe odpowiadają bakterie z rodzaju Campylobacter spp., które zalicza się do jednej z czterech głównych przyczyn nieżytu żołądka i jelit (gastroenteritis).
Spośród opisanych do tej pory 32 gatunków tych drobnoustrojów, w zakażeniach u ludzi dominują dwa: Campylobacter jejuni (ok. 90% zakażeń) i Campylobacter coli (ok. 10 % zakażeń). Infekcje wywoływane przez inne gatunki (np. C.fetus, C.lari) występują sporadycznie. Szczyt zachorowań przypada na miesiące letnie.
>> Przeczytaj też: Escherichia coli – bakteria o różnych obliczach
Kampylobakterioza jest najczęściej zgłaszaną chorobą przewodu pokarmowego w Europie. W 2022 r. 30 krajów UE/EOG zgłosiło 140 241 potwierdzonych przypadków kampylobakteriozy, wskaźnik zgłoszeń był najwyższy u dzieci poniżej lat pięciu.
W Polsce odnotowuje się coraz więcej zachorowań na kampylobakteriozę. W 2023 r. zgłoszono 857 zakażeń pałeczkami Campylobacter spp., w 2024 r. liczba ta została przekroczona już we wrześniu (881 przypadków w okresie 1.01-30.09.2024 r.). Niestety dane są wielokrotnie zaniżone, co najprawdopodobniej wynika z niesprawnego programu nadzorowania przypadków zakażeń Campylobacter.
Kampylobakterioza jest chorobą odzwierzęcą (zoonozą). Głównym rezerwuarem pałeczek Campylobacter spp. są ptaki – drób hodowlany oraz ptactwo dzikie. Bakterie mogą wchodzić również w skład mikrobioty przewodu pokarmowego innych zwierząt (hodowlanych, domowych i dzikich).
Do zakażenia człowieka dochodzi przede wszystkim na skutek spożycia skażonego, niedogotowanego mięsa, szczególnie drobiu. Sprzyja temu zła obróbka mięsa oraz nieprzestrzeganie zasad higieny przygotowywania posiłków.
Powodem łatwego i częstego zakażenia Campylobacter spp. mięsem drobiowym są:
- niska dawka zakaźna infekcyjna dla człowieka (ok. 500 komórek bakterii),
- wysoki procent zakażonych kurcząt (w Polsce ok. 50%),
- wysoki poziom kolonizacji jelit ptaków (do 109 komórek bakterii/gram zawartości jelita).
Zakażenie może mieć również miejsce po spożyciu zanieczyszczonej wody lub niepasteryzowanego mleka (krowiego i koziego) oraz poprzez kontakt ze zwierzętami domowymi i hodowlanymi.
Objawy kampylobakteriozy
Kampylobakterioza dotyczy ludzi w każdym wieku, ale najbardziej narażone są na nią niemowlęta i małe dzieci. Zakażenie Campylobacter spp. może przebiegać bezobjawowo, zazwyczaj jednak pojawiają się stany zapalne żołądkowo-jelitowe lub zapalenie jelit.
Okres wylęgania kampylobakteriozy zależy od dawki zakażającej oraz odporności zainfekowanego i wynosi 1-7 dni (średnio 3 dni). Choroba może być poprzedzona objawami grypopodobnymi, takimi jak:
- ból głowy,
- bóle mięśni,
- podwyższona temperatura.
Objawy stanu zapalnego jelit manifestują się długotrwałą biegunką z domieszką śluzu i krwi. Biegunka może mieć różną intensywność – od kilku do ponad 10 wypróżnień na dobę. Mogą pojawiać się nudności, wymioty, bóle brzucha. Objawy ustępują zazwyczaj samoistnie po około 7 dniach.
U osób z nie w pełni ukształtowanym układem odpornościowym lub z zaburzeniami odporności może dojść do infekcji układowych z sepsą włącznie. Sporadycznie zakażenie pałeczkami Campylobacter spp. może prowadzić do rozwoju chorób autoimmunologicznych i neurologicznych, np. zespołu Guillaina-Barré (ostra zapalna neuropatia obwodowa) czy reaktywnego zapalenia stawów.
Diagnostyka w kierunku Camylobacter?
Potwierdzeniem przypadku kampylobakteriozy, zgodnie z definicją na potrzeby nadzoru epidemiologicznego, jest każda osoba spełniająca kryteria kliniczne i laboratoryjne. Bez spełnienia warunków laboratoryjnych, przy występujących objawach i powiązaniu epidemiologicznym, przypadek traktowany jest wyłącznie jako prawdopodobny.
Kryteria kliniczne
Każda osoba, która spełnia co najmniej jedno z następujących trzech kryteriów:
- biegunka,
- ból brzucha,
- gorączka.
Kryteria laboratoryjne
Spełnienie co najmniej jednego z następujących dwóch kryteriów:
- izolacja patogennego szczepu Campylobacter spp. z materiału klinicznego,
- wykrycie kwasu nukleinowego Campylobacter spp. w materiale klinicznym.
>> Zobacz też: Badanie kału w kierunku pasożytów
Diagnostyka laboratoryjna
Najczęstszym materiałem do badania w kierunku kampylobakteriozy jest kał. Próbka do badań powinna być pobrana w ostrej fazie choroby do specjalnego pojemnika kałowego (dostępny w aptece lub punkcie pobrań). Do pojemnika należy przenieść porcję materiału wielkości orzecha włoskiego, wybierając fragmenty zawierające krew, śluz, ropę. Próbka powinna być jak najszybciej dostarczona do laboratorium.
>> Sprawdź: Jak i kiedy pobrać kał do badania?
W przypadku transportu powyżej kilku godzin należy przenieść kał na odpowiednie podłoże transportowe dostępne w laboratorium lub punkcie pobrań.
W zakażeniach uogólnionych, w zależności od lokalizacji zakażenia, materiałem do badania może być krew, płyn mózgowo-rdzeniowy lub inny.
Posiew jest najczęstszą metodą wykrywania zakażenia pałeczkami Campylobacter spp. Niezwykle istotne jest zlecanie badania ukierunkowanego, ponieważ specyficzne wymagania bakterii powodują, że w rutynowym posiewie kału nie są one wykrywane.
Materiał posiewany jest na odpowiednie wybiórczo-różnicujące pożywki bakteriologiczne i inkubowany przez 1-5 dni w atmosferze mikroaerfilnej (mniejszej zawartości tlenu) w temp 42°C. Wyhodowane drobnoustroje są identyfikowane do gatunku i wykonywane jest oznaczenie ich wrażliwości na środki przeciwdrobnoustrojowe (antybiogram).
Badania molekularne (wykrywanie materiału genetycznego) w kierunku Campylobacter spp. charakteryzują się wysokim poziomem czułości i swoistości i mogą być niezwykle przydatne np. w przypadku trudności z uzyskaniem wyniku posiewu.
Badaniami pomocniczymi w diagnozowaniu kampylobakteriozy są badania serologiczne. Materiałem diagnostycznym jest krew żylna. W surowicy krwi oznaczane są przeciwciała przeciwko antygenom Campylobacter spp. w klasach IgA, IgM i IgG.
Specyficzne przeciwciała pojawiają się po kilku dniach od zakażenia, a ich poziom spada po kilku miesiącach od początku infekcji. Dla potwierdzenia ostrej fazy infekcji wskazane jest dwukrotne wykonanie badania celem oceny dynamiki wzrostu poziomu przeciwciał.
Kampylobakterioza – leczenie
Kampylobakterioza ma zazwyczaj charakter samoograniczający i nie wymaga terapii celowanej. Stosowane jest leczenie objawowe:
- nawadnianie,
- elektrolity,
- lekkostrawna dieta,
- leki przeciwgorączkowe,
- odpoczynek.
W ciężkim przebiegu choroby włączane są antybiotyki (makrolidy, fluorochinolony, tetracykliny).
Zakażenia Campylobacter – podsumowanie
- Kampylobakterioza jest jedną z najbardziej powszechnych bakteryjnych chorób przewodu pokarmowego na świecie.
- Zakażenia Campylobacter spp. są najczęściej wywoływane przez gatunki C.jejuni i C.coli
- Głównym rezerwuarem bakterii Campylobacter spp. jest ptactwo (hodowlane i dzikie).
- Do zakażenia dochodzi najczęściej przez spożycie surowego lub niedogotowanego skażonego mięsa drobiowego, przyczyną zakażenia może być również inne mięso oraz zanieczyszczona woda i niepasteryzowane mleko oraz jego przetwory.
- Dodatnie wyniki badań laboratoryjnych w kierunku Campylobacter spp. są niezbędne dla potwierdzenia przypadku kampylobakteriozy.
- Na zakażenie i objawowy przebieg kampylobakteriozy narażone są najczęściej niemowlaki i małe dzieci.
- U osób z nierozwiniętym i zaburzonym układem odporności choroba może prowadzić do infekcji układowych oraz rozwoju chorób autoimmunologicznych i neurologicznych.
Piśmiennictwo
- Daniela Costa, Gregorio Iraola „Pathogenomics of Emerging Campylobacter Species” Clin Microbiol Rev. 2019 Oct; 32(4): e00072-18.
- Agnieszka Wyszyńska i inni „Postępy w opracowaniu szczepionki anty-Campylobacter przeznaczonej dla drobiu” Postępy Mikrobiologii; 2019, 58, 4, 385–398
- M. Jagielski, Etiologia, obraz kliniczny i diagnostyka ostrych zakażeń i zarażeń przewodu pokarmowego oraz zatruć pokarmowych; Biblioteka Diagnosty Laboratoryjnego; Fundacja Pro Futura; Warszawa 2010
- Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 30 września 2024 r.oraz w porównywalnym okresie 2023 r. Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH – PIB, Departament Przeciwepidemiczny i Ochrony Sanitarnej Granic GIS
- Campylobacteriosis Annual Epidemiological Report for 2022; Surveillance Report European Centre for Disease Prevention and Control
- Informacja o zachorowaniach na kampylobakteriozę NIZP PZH https://epibaza.pzh.gov.pl/story/informacja-o-zachorowaniach-na-kampylobakterioz%C4%99 (dostęp 07.10.2024 r.)
