Czym jest kalprotektyna krążąca?
Kalprotektyna krążąca (tj. oznaczana w osoczu) jest markerem stanu zapalnego, białkiem ostrej fazy. Występuje w postaci heterodimerycznego kompleksu utworzonego przez dwa białka: S100A8 oraz S100A9 i ma charakterystyczną strukturę przestrzenną wspólną dla białek S100. Jest białkiem cytoplazmatycznym wiążącym wapń i cynk w leukocytach, co tłumaczy w znacznym stopniu jej właściwości bakteriostatyczne i grzybobójcze.
Kalprotektyna krążąca występuje głównie w granulocytach (neutrocytach) – w ziarnistościach cytoplazmatycznych granulocytów obojętnochłonnych, monocytach i wczesnych stadiach makrofagów. Może być również wytwarzana przez komórki dendryczne i komórki śródbłonka. Białko to jest bezpośrednio uwalniane przez leukocyty podczas interakcji z aktywowanym zapalnie śródbłonkiem w miejscu zapalenia i zapoczątkowuje proces migracji neutrocytów do miejsca stanu zapalnego oraz zwiększa ich zdolność do fagocytozy, tym samym uruchamiając reakcje obronne organizmu.
Jakie funkcje pełni kalprotektyna krążąca?
Udowodniono, że kalprotektyna krążąca indukuje produkcję TNF-α i interleukin IL-6, IL-1 β, IL-8 w monocytach, odgrywając ważną rolę w wywoływaniu i utrzymaniu stanu zapalnego.
Wykazano również, że kalprotektyna w osoczu koreluje z aktywnością choroby i laboratoryjnymi zmiennymi zapalenia, takimi jak białko C-reaktywne (CRP) i szybkość sedymentacji erytrocytów (OB).
Podwyższone poziomy tego białka w osoczu stwierdzono między innymi w reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) – biomarker aktywności i ciężkości przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS) oraz młodzieńczym idiopatycznym zapaleniu stawów (MIZS). W przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS), w błonie maziowej oraz płynie stawowym jest to białko o najwyższym wzroście ekspresji.
W porównaniu do białka C-reaktywnego (CRP), kalprotektyna krążąca ma wyższą wartość predykcyjną dla zapalenia błony maziowej oraz uszkodzenia stawów. Umożliwia identyfikację stanu zapalnego w chwili, gdy białko C-reaktywne (CRP) pozostaje „nieme”. Poziom kalprotektyny krążącej jest skorelowany z wynikami aktywności choroby w USG oraz wykrywanym podczas USG zapaleniem błony maziowej. Umożliwia monitorowanie zapalenia błony maziowej stwierdzonego w USG. Kalprotektyna krążąca pozwala na odróżnienie aktywność choroby w postaci subklinicznej od remisji definiowanej w badaniu USG u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) w remisji klinicznej. Jest to tzw. marker „niemego” zapalenia (rośnie, gdy inne markery zapalenia są jeszcze nieaktywne).
Jakich informacji może dostarczyć badanie kalprotektyny krążącej?
W większości chorób reumatycznych wieku dziecięcego specyficzne markery stanu zapalnego diagnostyczne nie są jeszcze dostępne. Dlatego w dzisiejszych badaniach medycznych główny nacisk kładzie się na odkrycie nowych cząsteczek zapalnych, takich jak właśnie kalprotektyna krążąca.
Podwyższone i wysokie stężenia kalprotektyny krążącej są stwierdzane również w szeregu innych chorób zapalnych, w tym: w toczniu rumieniowatym, łuszczycowym zapaleniu stawów (ŁZS), chorobie Stilla u dorosłych i nieswoistym zapaleniu jelit (NZJ), w których to przypadkach jej stężenie również koreluje z aktywnością procesu chorobowego.
Szczególnym zakresem zastosowania tego parametru jest diagnostyka i prowadzenie pacjentów z COVID-19.
Zgodnie z danymi literaturowymi, podniesione poziomy kalprotektyny krążącej stwierdzane były u pacjentów z ciężkim przebiegiem choroby. Poziom tego białka znacznie lepiej niż IL-6 korelował ze stanem klinicznym pacjenta, w porównaniu do parametrów klasycznych (CRP, ferrytyna, mleczany). Okazało się, że jest również skuteczniejszym markerem oceny progresji choroby oraz konieczności wprowadzenia wentylacji mechanicznej. W ciężkich przypadkach COVID-19 wzrost stężenia kalprotektyny krążącej był niezależny od niekorzystnych czynników rokowania, takich jak: zaawansowany wiek, choroby współistniejące, towarzyszące zakażenie bakteryjne (w przypadku których stwierdzono jedynie niewielki wpływ na poziom kalprotektyny krążącej).
Poza wykorzystaniem kalprotektyny krążącej w diagnostyce chorób zapalnych i w stratyfikacji ryzyka u pacjentów z COVID-19, parametr ten może być wykorzystany w ocenie skuteczności leczenia pacjentów z układowymi chorobami tkanki łącznej (bywa jedynym markerem stanu zapalnego dającym odpowiedź przy „niemych” pozostałych parametrach oceniających proces zapalny).
Kalprotektyna krążąca ma przede wszystkim znaczenie w ocenie skuteczności wdrożonego leczenia biologicznego pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) (szybka ocena odpowiedzi na leczenie, klasyfikacja do grup responder /non responder, możliwości szybkiej zmiany preparatu/ wyłączenia pacjenta z programu). Jest skuteczniejsza niż klasyczne białka ostrej fazy w ocenie remisji/aktywności choroby u pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) leczonych Tocilizumabem.
Wszystkie publikacje i doniesienia naukowe wskazują, że kalprotektyna jest cennym uzupełnieniem konwencjonalnych markerów stanu zapalnego i bardzo skutecznym biomarkerem do wykorzystania w precyzyjnej, spersonalizowanej medycynie.
