Japońskie zapalenie mózgu to choroba wirusowa wywoływana przez wirusa japońskiego zapalenia mózgu (JEV). Patogen jest przenoszony przez komary, które są szczególnie aktywne w rejonach tropikalnych i subtropikalnych. W większości przypadków infekcja przebiega bezobjawowo lub ma łagodny przebieg. Zdarza się jednak, że dochodzi do poważnych powikłań neurologicznych, trwałych uszkodzeń układu nerwowego, a nawet śmierci. Dowiedz się, jakie są objawy japońskiego zapalenia mózgu, gdzie występuje choroba i jak można chronić się przed zakażeniem.
Spis treści:
- Japońskie zapalenie mózgu – co to za choroba?
- Japońskie zapalenie mózgu – jak można się zarazić?
- Objawy japońskiego zapalenia mózgu
- Diagnostyka i leczenie japońskiego zapalenia mózgu
- Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu
Japońskie zapalenie mózgu – co to za choroba?
Japońskie zapalenie mózgu to wirusowa choroba zakaźna przenoszona przez komary. Wywołuje ją japoński wirus zapalenia mózgu (JEV). Patogen należy do rodziny Flaviviridae – tej samej, co wirusy wywołujące m.in. żółtą gorączkę, gorączkę zachodniego Nilu, dengę czy zika.
Naturalnym rezerwuarem wirusa wywołującego japońskie zapalenie mózgu są ptaki wodne (również niektóre gatunki ptactwa domowego) i trzoda chlewna (głównie świnie). Z ich organizmu patogen jest pobierany przez komary.
Na obszarach endemicznych japońskie zapalenie mózgu jest uznawane za chorobę wieku dziecięcego. Osoby dorosłe zwykle nie chorują, ponieważ nabierają odporności w dzieciństwie. Natomiast u podróżnych lub na nowych obszarach rozprzestrzeniania się wirusa do zachorowania może dojść w każdym wieku.
Gdzie występuje japońskie zapalenie mózgu?
Japońskie zapalenie mózgu występuje głównie w Azji Południowo-Wschodniej, Wschodniej oraz na wyspach Pacyfiku. Największe ryzyko zakażenia odnotowuje się w krajach takich jak Indie, Chiny, Nepal, Wietnam, Tajlandia, Filipiny, Korea Południowa czy Indonezja.
Główne siedliska komarów przenoszących wirusa japońskiego zapalenia mózgu występują na obszarach wiejskich i podmiejskich o dużej liczbie zbiorników wodnych (np. pól ryżowych, stawów rybnych). W Azji w klimacie umiarkowanym i subtropikalnym większość zakażeń stwierdza się w miesiącach letnich i jesiennych. Natomiast w regionach tropikalnych do zachorowań dochodzi przez cały rok – ale w szczególności w porze deszczowej.
| Zmiany klimatyczne, urbanizacja oraz rozwój rolnictwa wpływają na zasięg występowania wirusa japońskiego zapalenia mózgu, zwiększając ryzyko zakażeń w nowych obszarach. |
Japońskie zapalenie mózgu – jak można się zarazić?
Zakażenie wirusem japońskiego zapalenia mózgu następuje poprzez ukąszenie przez zarażonego komara. Największe ryzyko występuje w godzinach wieczornych i nocnych, gdy owady są najbardziej aktywne.
| Człowiek nie odgrywa roli w utrzymaniu cyklu zakażenia, dlatego wirus nie przenosi się z człowieka na człowieka. Zdarzały się jednak przypadki, że do zachorowania na japońskie zapalenie mózgu doszło po przetoczeniu krwi od osoby zakażonej. |
Ryzyko zachorowania na japońskie zapalenie mózgu zwiększają:
- długoterminowa podróż na obszary endemiczne,
- krótkotrwałe, ale częste wyjazdy na obszary endemiczne,
- pobyt na terenach wiejskich lub rolniczych,
- przebywanie na zewnątrz w porze największej aktywności komarów (od zmierzchu do świtu),
- brak stosowania środków ochrony budynków i ochrony osobistej (np. brak moskitier w oknach).
>> Zobacz także: Chikungunya – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie wirusowej choroby tropikalnej
Objawy japońskiego zapalenia mózgu
W większości przypadków japońskie zapalenie mózgu przebiega bezobjawowo lub daje niespecyficzne objawy grypopodobne, takie jak gorączka, ból głowy, dreszcze czy ogólne osłabienie. U dzieci może wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe. U około 1% zakażonych rozwija się ciężka postać choroby, która wymaga natychmiastowej interwencji medycznej.
Objawy japońskiego zapalenia mózgu w ciężkiej postaci to m.in.:
- niedowłady,
- porażenie jednostronne,
- paraliż nerwu twarzowego,
- zaburzenia świadomości,
- zaburzenia motoryczne,
- napady drgawkowe,
- zaburzenia zachowania lub psychoza,
- afazja (utrata zdolności mówienia i/lub rozumienia mowy),
- sztywność karku,
- wysoka gorączka.
Objawy japońskiego zapalenia mózgu pojawiają się po 4–14 dniach od kontaktu z wirusem.
| Powikłania po ciężkiej postaci choroby to trwałe deficyty neurologiczne. Dotyczą one 30–50% chorych. Natomiast 20–30% przypadków japońskiego zapalenia mózgu kończy się śmiercią. |
Diagnostyka i leczenie japońskiego zapalenia mózgu
Rozpoznanie japońskiego zapalenia mózgu opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym oraz badaniach dodatkowych. Bardzo ważne jest ustalenie, czy pacjent przebywał w rejonie endemicznym w ciągu ostatnich kilku tygodni.
Badania stosowane w diagnostyce japońskiego zapalenia mózgu to:
- badania serologiczne z surowicy krwi lub płynu mózgowo-rdzeniowego (pozwalają wykryć swoiste przeciwciała),
- badania laboratoryjne z krwi (uwidaczniają zmiany w morfologii krwi obwodowej, ALT, AST),
- rezonans magnetyczny mózgu (uwidacznia zmiany w mózgu).
Leczenie japońskiego zapalenia mózgu polega na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom. W ciężkich postaciach choroby konieczna jest hospitalizacja na oddziale intensywnej terapii. Obecnie nie istnieje terapia przyczynowa.
Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu
Szczepienie na japońskie zapalenie mózgu jest najskuteczniejszym sposobem zapobiegania zakażeniu. W Polsce dostępna jest szczepionka zawierająca inaktywowanego wirusa japońskiego zapalenia mózgu.
Szczepionka na japońskie zapalenie mózgu jest zalecana osobom, które planują podróż do regionów występowania wirusa japońskiego zapalenia mózgu. Można ją podawać dorosłym oraz dzieciom od 2. miesiąca życia. Szczepienie obejmuje 2 dawki podstawowe. Drugą z nich należy przyjąć maksymalnie na tydzień przed wyjazdem.
W celu minimalizacji ryzyka zachorowania na japońskie zapalenie mózgu zaleca się stosowanie repelentów, moskitier, odzieży osłaniającej ciało oraz unikanie przebywania na zewnątrz w czasie największej aktywności komarów. Osoby planujące podróże do regionów endemicznych powinny zasięgnąć porady specjalisty medycyny podróży.
>> Zobacz także: Choroby tropikalne cz.1 – malaria
Japońskie zapalenie mózgu jest poważnym zagrożeniem zdrowotnym w rejonach endemicznych – zwłaszcza dla osób podróżujących na obszary wiejskie i podmiejskie. W większości przypadków choroba przebiega bezobjawowo lub łagodnie, ale może również przybrać postać ciężkiej neuroinfekcji, a tym samym prowadzić do poważnych powikłań, a nawet zgonu. Dzięki odpowiedniej profilaktyce – w szczególności ochronie przed ukąszeniami komarów i szczepieniom – można skutecznie zmniejszyć ryzyko zakażenia. Osoby podróżujące do obszarów zagrożonych, powinny skonsultować się z lekarzem, aby odpowiednio przygotować się na potencjalne zagrożenia zdrowotne.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- D. Olejniczak, M. Madej, Epidemiologia wybranych chorób występujących w różnych strefach klimatycznych tropiku, Czasopismo Geograficzne 2014, t. 85(1–2), s. 101–113
- https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/37149766/ (dostęp 07.01.2025)
- G. Bollino, Gorączka Zachodniego Nilu i japońskie zapalenie mózgu: nowo pojawiające się zoonozy, Wiadomości Zootechniczne 2009, XLVII, 4, s. 11–22
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.1.15. (dostęp 07.01.2025)
- https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10160886/ (dostęp 07.01.2025)
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.10.3.3. (dostęp 07.01.2025)
