Nadmierne owłosienie u kobiet: jak wykryć hirsutyzm?

Spis treści

1. Skąd bierze się hirsutyzm – nadmierne owłosienie u kobiet?
2. Jak często występuje hirsutyzm?
3. Diagnostyka hirsutyzmu
   • Wywiad medyczny i historia pacjenta
   • Badania fizykalne
   • Badania laboratoryjne
4. Jak radzić sobie z hirsutyzmem – nadmiernym owłosieniem?

Hirsutyzm to stan, w którym u kobiet występuje nadmierne owłosienie. Przypadłość ta dotyczy szczególnie obszarów ciała, które u większości kobiet są mniej owłosione, przede wszystkim twarzy (np. górna warga i broda), klatki piersiowej, pleców, brzucha, pośladków czy wewnętrznej strony ud. Chociaż umiarkowane owłosienie jest u kobiet naturalne, nadmierny wzrost włosów w obszarach typowych dla mężczyzn może wpływać na samopoczucie i pewność siebie pacjentek. Kiedy owłosienie można uznać za nadmierne? I jakie badania należy wykonać w trakcie diagnostyki hirsutyzmu?

Skąd bierze się hirsutyzm – nadmierne owłosienie u kobiet?

Hirsutyzm może wynikać ze zbyt dużego wpływu męskich hormonów płciowych, zwanych androgenami, lub być rezultatem stosowania leków o właściwościach androgennych.

Objawy związane z nadmiernym wydzielaniem męskich hormonów płciowych, czyli zespołem hiperandrogenizacji, mogą pojawić się w wyniku różnych czynników. Oto kilka z nich:

• Choroby jajników: u niektórych kobiet hirsutyzm jest związany z chorobami jajników, np. z zespołem policystycznych jajników (PCOS). Osoby dotknięte PCOS mogą doświadczać nadmiernego owłosienia, nadwagi, niepłodności oraz problemów skórnych, takich jak trądzik. Guzy jajnika, które produkują androgeny, również mogą wywoływać te objawy.

• Choroby nadnerczy: nadmierny wzrost owłosienia mogą powodować choroby nadnerczy, takie jak guzy wydzielające androgeny, wrodzony przerost nadnerczy i zespół Cushinga.

• Podwyższone stężenie prolaktyny (hiperprolaktynemia): niektóre stany chorobowe, np. guzy produkujące prolaktynę, oraz przewlekły stres i długotrwały wysiłek fizyczny mogą powodować nadmierny wzrost owłosienia

• Leki: hirsutyzm może być wynikiem stosowania pewnych leków, w tym danazolu, androgenów, steroidów anabolicznych i doustnych środków antykoncepcyjnych zawierających androgenny progestagen.

• Nieznane przyczyny: w niektórych przypadkach nie udaje się ustalić jednoznacznego czynnika, który wywołuje hirsutyzm.

Jeśli u nastolatki występuje nadmierny wzrost owłosienia, często jest to zjawisko naturalne, związane z procesem dojrzewania. W takich przypadkach nie ma zazwyczaj powodów do niepokoju związanego z chorobami nowotworowymi. Niemniej jednak dla lekarza istotne jest, aby dokładnie ustalić, kiedy objawy nadmiernego owłosienia się pojawiły i jak szybko się nasilały.

Jeśli nadmierny wzrost owłosienia pojawił się nagle i rozwija się szybko, lekarz powinien wykluczyć obecność guzów jajników lub nadnerczy. W takich przypadkach konieczne jest szybkie działanie diagnostyczne. Dopiero po wykluczeniu poważniejszych onkologicznych przyczyn nadmiernego owłosienia można skupić się na diagnozowaniu innych, mniej groźnych schorzeń.

Jak często występuje hirsutyzm?

Hirsutyzm występuje stosunkowo często i może dotyczyć różnych grup wiekowych kobiet. Szacuje się, że pojawia się u 5–15% kobiet w wieku rozrodczym. Wskaźnik ten może się jednak różnić w zależności od populacji i czynników genetycznych.

Diagnostyka hirsutyzmu

Proces diagnostyczny jest niezbędny, aby lekarze mogli poznać przyczynę problemu, dokładnie go ocenić i zalecić właściwe działania. Oto główne aspekty diagnostyki hirsutyzmu:

Wywiad medyczny i historia pacjenta

Podczas pierwszej wizyty lekarz endokrynolog przeprowadza wywiad medyczny, aby uzyskać dokładne informacje na temat objawów hirsutyzmu, w tym:

1. Rodzaju i lokalizacji owłosienia: rozpoznawanie hirsutyzmu polega na analizie nasilenia nadmiernego owłosienia, a jednym z narzędzi, które pomagają w tym procesie, jest skala Ferrimana i Gallweya. Bazuje ona na ocenie rodzaju i rozmieszczenia włosów w dziewięciu obszarach ciała, które są szczególnie wrażliwe na działanie męskich hormonów płciowych: wardze górnej, brodzie, klatce piersiowej, brzuchu, podbrzuszu, plecach (górna i dolna część), pośladkach oraz wewnętrznych powierzchniach ud. Wyniki oceny opartej na tej skali pomagają określić stopień nadmiaru androgenów u pacjentki.
2. Czasu trwania objawów: pacjentka zostanie zapytana o to, kiedy zaobserwowała nadmierny wzrost owłosienia i czy objawy uległy pogorszeniu.
3. Historii rodzinnej: lekarz może zapytać o przypadki hirsutyzmu w rodzinie, co sugerowałoby czynnik genetyczny.
4. Historii medycznej: ważne jest, aby udzielić lekarzowi informacji na temat chorób, w tym zaburzeń hormonalnych, takich jak zespół policystycznych jajników (PCOS), a także przyjmowanych leków i istotnych schorzeń.

Badania fizykalne

Lekarz dokładnie bada pacjentkę, oceniając stan skóry i włosów na obszarach dotkniętych hirsutyzmem. Ponadto przeprowadza wywiad i badania fizykalne, które mają na celu zidentyfikowanie innych niż nadmierne owłosienie objawów hirustyzmu, takich jak zmiany skórne (trądzik, łojotok), nieregularne cykle menstruacyjne, problemy z płodnością, nadwaga lub otyłość, zmiany emocjonalne (depresja, lęki).

Badania laboratoryjne

Aby dokładnie zdiagnozować przyczynę hirsutyzmu, lekarz może zlecić badania laboratoryjne, w tym:

1. Badania hormonów: oznaczenie poziomu hormonów, takich jak: testosteron, DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu), prolaktyna. Pomocne mogą być również badania poziomów 17-OH progesteronu, DHEA (dehydroepiandrosteron), DHT (dihydrotestosteron) czy hormonów tarczycy. Pozwoli to na wykluczenie lub potwierdzenie zaburzeń hormonalnych.
2. Badania metaboliczne: pacjentka może być skierowana na badania poziomu glukozy we krwi i insuliny, ponieważ insulinooporność jest często związana z PCOS.
3. Badania obrazowe: w niektórych przypadkach, aby dokładniej ocenić narządy wewnętrzne, takie jak jajniki czy nadnercza, może być zlecone przeprowadzenie badań obrazowych, np. ultrasonografii (USG).

Jak radzić sobie z hirsutyzmem – nadmiernym owłosieniem?

Metoda na walkę z hirsutyzmem zależna jest od jego przyczyny. Istnieje wiele sposobów terapii:

1. Leczenie farmakologiczne: lekarz może przepisać leki, które pomogą w regulacji poziomu hormonów i zmniejszeniu nadmiernego owłosienia.
2. Odstawienie leków wywołujących hirsutyzm: w przypadku hirsutyzmu spowodowanego lekami konieczne może być odstawienie medykamentu, który powoduje nieprawidłowy wzrost owłosienia.
3. Zabiegi kosmetyczne: zabiegi kosmetyczne, takie jak depilacja, pozwalają szybko pozbyć się owłosienia. Do metod tych zalicza się depilację laserową, która jest skuteczna w redukcji owłosienia, oraz mniej trwałe sposoby, np. depilację woskiem.
4. Zmiana stylu życia: jeśli hirsutyzm jest związany z chorobą, np. z PCOS, zmiana diety i regularna aktywność fizyczna mogą pomóc w kontrolowaniu objawów.
5. Chirurgiczne usunięcie guzów: jeśli hirsutyzm wynika z obecności guzów jajnika lub nadnerczy, kluczową procedurą jest ich chirurgiczne usunięcie.
6. Wsparcie psychologiczne: hirsutyzm wpływa na stan emocjonalny pacjentek. Terapia psychologiczna może pomóc w radzeniu sobie z negatywnymi emocjami i poprawić poczucie własnej wartości.

Niezależnie od przyczyny i stopnia nasilenia hirsutyzmu istnieją skuteczne sposoby leczenia tego schorzenia. Warto również stosować metody ukierunkowane na poprawę samooceny. Należy jednak podkreślić, że skuteczność zabiegów kosmetycznych może być ograniczona, jeśli nie zostanie ustalona przyczyna hirsutyzmu. Dlatego diagnoza jest kluczowym krokiem w wyborze odpowiedniego planu terapeutycznego, a leczenie powinno być dostosowane do konkretnej pacjentki.

Piśmiennictwo

1. E. Płaczkiewicz-Jankowska, Rozpoznawanie i leczenie hirsutyzmu u kobiet w wieku prokreacyjnym. Podsumowanie wytycznych Endocrine Society 2018, Medycyna Praktyczna 2018; 9: 34–39, https://www.mp.pl/endokrynologia/wytyczne/194403,rozpoznawanie-leczenie-hirsutyzmu-u-kobiet-w-wieku-prokreacyjnym
2. M. Góralska, U. Ambroziak, T. Bednarczuk, Hirsutyzm, zespół hiperandrogenizacji, https://www.mp.pl/pacjent/endokrynologia/choroby/168996,hirsutyzm-zespol-hiperandrogenizacji
3. P. Gajewski P., A. Szczeklik, Interna Szczeklika 2017, Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, s. 1373–1375
4. A. Otlewska, P. Hackemer, F. Menzel, Hirsutyzm, Pediatria i Medycyna Rodzinna 2018; 14(4): 392–395
5. B. Żana, A. Jonas, Diagnostyka i leczenie hirsutyzmu u dziewcząt, Ginekologia Polska 2009; 80: 374–378