Guzy mózgu to temat budzący niepokój ze względu na swoją złożoność i znaczenie dla funkcjonowania organizmu. Od niewielkich zmian, które mogą być niezauważalne przez lata, po agresywne nowotwory, które wymagają pilnej interwencji – spektrum tej choroby jest niezwykle szerokie. Jak rozpoznać pierwsze objawy? Co wiemy o przyczynach ich powstawania? I wreszcie, jakie są możliwości diagnostyki i leczenia? W tym artykule prześledzimy te zagadnienia, przedstawiając aktualny stan wiedzy i odpowiadając na najczęściej zadawane pytania dotyczące nowotworów ośrodkowego układu nerwowego.
Spis treści:
- Czym są guzy mózgu?
- Guzy mózgu: objawy nowotworu ośrodkowego układu nerwowego
- Przyczyny występowania nowotworów ośrodkowego układu nerwowego
- Guzy mózgu: diagnostyka nowotworów
- Na czym polega leczenie chorych z nowotworem OUN?
Czym są guzy mózgu?
Guzy mózgu to nieprawidłowe skupiska komórek w obrębie mózgu lub innych struktur ośrodkowego układu nerwowego (OUN), które powstają w wyniku niekontrolowanego podziału komórkowego. Mogą mieć charakter pierwotny, gdy rozwijają się bezpośrednio w tkance mózgowej, lub wtórny (przerzutowy), gdy pochodzą z innych części ciała.
>> Sprawdź: Choroby rzadkie i ultrarzadkie
Guzy mózgu: rodzaje
Klasyfikacja guzów mózgu jest regularnie aktualizowana przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), która uwzględnia nie tylko stopień złośliwości czy cechy histologiczne, ale również zaawansowane badania cytogenetyczne i molekularne oraz lokalizację. Do oceny stopnia złośliwości wykorzystuje się skalę: I–IV, gdzie wyższy stopień oznacza większą agresywność nowotworu.
Podział guzów mózgu ze względu na stopień złośliwości:
- Guzy łagodne – nowotwory o wolnym wzroście, które rzadko rozprzestrzeniają się na inne tkanki. Często mogą być całkowicie usunięte chirurgicznie.Do tej grupy należą oponiak oraz nerwiak osłonkowy.
- Guzy złośliwe – nowotwory o agresywnym charakterze, szybkim wzroście i zdolności do naciekania zdrowych tkanek oraz przerzutowania. Do najgroźniejszych guzów złośliwych należy glejak wielopostaciowy oraz meningioma.
>> To także może Cię zainteresować: Stwardnienie rozsiane – groźna i podstępna choroba
Guz mózgu: skrócony podział histologiczny
1. Guzy pochodzenia glejowego (glejaki) –wywodzą się z komórek glejowych (astrocytów, oligodendrocytów, komórek wyściółki). Są to najczęstsze guzy pierwotne mózgu.
2. Guzy neuronalne i neuronalno-glejowe – wywodzą się z komórek nerwowych lub mieszanych nerwowo-glejowych.
3. Guzy z pierwotnych komórek zarodkowych (germinalnych) – powstają w okolicy szyszynki lub linii pośrodkowej mózgu.
4. Guzy splotu naczyniówkowego – wywodzą się ze struktur produkujących płyn mózgowo-rdzeniowy.
5. Guzy oponowe (oponiaki) – wywodzą się z komórek pajęczynówki.
6. Guzy naczyniowe –powstają z naczyń krwionośnych.
7. Guzy pochodzenia mezenchymalnego– powstają z tkanek podporowych.
8. Guzy przerzutowe – powstałe w wyniku przerzutów nowotworów z innych narządów (najczęściej płuc, piersi, nerek, jelita grubego, czerniaka).
9. Guzy neuroektodermalne (PNET, guzy embrionalne) – wywodzą się z komórek zarodkowych układu nerwowego.
10. Guzy okolicy przysadki mózgowej – wywodzą się z komórek hormonalnych lub innych struktur przysadki.
Guzy mózgu: objawy nowotworu ośrodkowego układu nerwowego
Objawy guzów mózgu są niezwykle różnorodne i zależą od lokalizacji zmiany, jej wielkości oraz tempa wzrostu. Do najczęstszych należą:
- bóle głowy (często występujące rano),
- wymioty,
- zaburzenia widzenia,
- zaburzenia równowagi i koordynacji,
- zaburzenia neurologiczne (osłabienie, niedowłady lub paraliż jednej strony ciała, problemy z mówieniem, drętwienie lub uczucie mrowienia w kończynach),
- zmiany osobowości i funkcji poznawczych
- napady padaczkowe.
>> Przeczytaj także: Mrowienie i drętwienie lewej ręki – co oznacza i jak leczyć te objawy?
Guzy mózgu: objawy psychiczne
Guzy mózgu mogą wywoływać różnorodne objawy psychiczne, zależne od ich lokalizacji w obrębie mózgu. Do najczęstszych należą zmiany osobowości, takie jak apatia, impulsywność, nadmierna agresja czy dezorganizacja myślenia. Wiele osób doświadcza również zaburzeń nastroju, takich jak depresja, lęki czy nadmierna euforia. Problemy z koncentracją, pamięcią oraz zaburzenia myślenia i podejmowania decyzji mogą wystąpić, szczególnie przy guzach w płatach czołowych.
Często pojawiają się również halucynacje, urojenia, lęki i fobie, a także zmiany w zachowaniu społecznym, takie jak izolowanie się lub trudności w utrzymaniu relacji. Objawy te mogą występować równocześnie z typowymi objawami neurologicznymi, co może utrudniać postawienie jednoznacznej diagnozy.
>> Zobacz również: Serotonina (hormon szczęścia) – rola w organizmie, niedobór i nadmiar
Guzy mózgu a drganie powieki
Drganie powieki, choć zwykle jest nieszkodliwym objawem związanym z przemęczeniem, w rzadkich przypadkach może być oznaką poważniejszych problemów neurologicznych, w tym guzów uciskających na nerwy czaszkowe. Należy pamiętać, że są to przypadki sporadycznie opisywane w literaturze.
Błyski w oku a guz mózgu
Błyski w oku, czyli nagłe pojawianie się jasnych plam lub światła w polu widzenia, mogą występować w wyniku migreny, problemów ze wzrokiem czy zmian w siatkówce oka. Jednak w sporadycznych przypadkach mogą być objawem guza mózgu, zwłaszcza gdy guz uciska nerwy wzrokowe lub obszary mózgu odpowiedzialne za wzrok.
Przyczyny występowania nowotworów ośrodkowego układu nerwowego
Przyczyny występowania nowotworów OUN nie są do końca poznane, ale istnieje kilka czynników, które mogą zwiększać ryzyko ich rozwoju. Wśród najczęstszych przyczyn wymienia się czynniki genetyczne, takie jak mutacje w określonych genach (np. mutacje genów NF1 czy p53), które mogą predysponować do rozwoju guzów mózgu. Również występowanie niektórych chorób genetycznych, takich jak neurofibromatoza, stwardnienie guzowate czy zespół Li-Fraumeni, wiąże się z wyższym ryzykiem nowotworów OUN.
Innym czynnikiem ryzyka jest ekspozycja na promieniowanie jonizujące, szczególnie w młodym wieku, oraz przewlekła ekspozycja na substancje chemiczne, takie jak pestycydy czy niektóre rozpuszczalniki. Chociaż wpływ środowiska na rozwój nowotworów OUN nie jest w pełni zrozumiany, niektóre badania sugerują, że zanieczyszczenia powietrza mogą również przyczyniać się do zwiększonego ryzyka.
Warto również dodać, że u większości pacjentów z guzami mózgu nie udaje się znaleźć jednoznacznej przyczyny, co sugeruje, że oprócz wymienionych czynników, mogą istnieć inne, jeszcze niezidentyfikowane mechanizmy prowadzące do rozwoju nowotworów w obrębie OUN.
Czy guzy mózgu są dziedziczne?
Guzy mózgu mogą być dziedziczne, chociaż w większości przypadków nie ma jednoznacznej przyczyny ich występowania. Istnieją wspomniane wyżej choroby genetyczne, które zwiększają ryzyko rozwoju nowotworów OUN. Należy jednak podkreślić, że większość guzów mózgu rozwija się sporadycznie, bez wyraźnego dziedziczenia.
Guzy mózgu: diagnostyka nowotworów
Diagnostyka guzów mózgu opiera się głównie na badaniach obrazowych, które pozwalają na wykrycie guza, określenie jego lokalizacji, wielkości i charakterystyki, a także monitorowanie odpowiedzi na leczenie. Badaniem o największym potencjale diagnostycznym jest rezonans magnetyczny (MRI), umożliwiający dokładne uwidocznienie guza i jego relacji do otaczających tkanek. Tomografia komputerowa (TK), pozytonowa tomografia emisyjna (PET) są również wykorzystywane w procesie diagnostycznym celem uzupełnienia badań.
>> To może Cię zainteresować: Przysadka mózgowa i jej rola w organizmie. Jakie hormony wydziela?
Badania laboratoryjne w diagnostyce guzów mózgu
Badanie histologiczne materiału pobranego z guza pozwala na precyzyjne określenie typu nowotworu, a dodatkowe badania molekularne i immunohistochemiczne pomagają w dalszej klasyfikacji. W przypadku podejrzenia rozsiewu guza, wykonuje się również badanie płynu mózgowo-rdzeniowego oraz inne badania laboratoryjne, takie jak oznaczenie poziomu alfa-fetoproteiny czy gonadotropiny kosmówkowej.
Na czym polega leczenie chorych z nowotworem OUN?
Podstawową metodą leczenia jest zabieg neurochirurgiczny, którego celem jest usunięcie guza. W przypadku guzów, które są trudne do całkowitego usunięcia lub znajdują się w miejscach nieoperacyjnych, w leczeniu wykorzystuje się radioterapię i chemioterapię. Radioterapia polega na napromienianiu guza promieniami jonizującymi, co może zahamować jego wzrost, natomiast chemioterapia stosowana jest w celu zniszczenia komórek nowotworowych.
W niektórych przypadkach może być konieczne stosowanie terapii celowanej lub immunoterapii, które mają na celu precyzyjne oddziaływanie na zmienione komórki. Leczenie guzów mózgu wymaga ścisłej współpracy zespołu neurochirurgów, onkologów, radioterapeutów oraz innych specjalistów.
>> Przeczytaj także: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Czy guzy mózgu są wyleczalne?
Wyleczalność guzów mózgu zależy od wielu czynników, w tym od rodzaju guza, jego lokalizacji, stopnia złośliwości oraz reakcji na leczenie. W przypadku guzów łagodnych, szczególnie jeśli uda się je całkowicie usunąć, rokowania są zazwyczaj bardzo dobre, a wyleczenie jest możliwe.
W przypadku guzów złośliwych, rokowania są bardziej zróżnicowane. Niektóre rodzaje guzów, takie jak glejaki wielopostaciowe, mają tendencję do szybkiego wzrostu i rozprzestrzeniania się, co sprawia, że ich leczenie jest bardziej skomplikowane i mniej skuteczne. Mimo to w niektórych przypadkach leczenie chirurgiczne, radioterapia oraz chemioterapia mogą znacząco wydłużyć życie pacjentów, a w rzadkich przypadkach prowadzić do całkowitego wyleczenia.
Guzy mózgu to złożony i wymagający temat, który budzi zarówno obawy, jak i potrzebę zrozumienia. Leczenie guzów mózgu wymaga podejścia wielodyscyplinarnego, w którym kluczową rolę odgrywają specjaliści różnych dziedzin. Rokowanie w dużej mierze zależy od stopnia złośliwości guza oraz skuteczności zastosowanych metod terapeutycznych. Mimo trudności, postęp w medycynie daje nadzieję na lepsze wyniki leczenia i poprawę jakości życia pacjentów.
Bibliografia
- https://www.mp.pl/podrecznik/pediatria/chapter/B42.71.13.26.1. (dostęp: 12.01.2024).
- https://www.mp.pl/psychiatria/diagnostyka/55160,wybrane-nowotwory-osr.odkowego-ukladu-nerwowego (dostęp: 12.01.2024).
- Louis DN., Perry A., Wesseling P. et al. The 2021 WHO Classification of Tumors of the Central Nervous System: a summary.NeuroOncol. 2021 Aug 2;23(8):1231-1251.
- Delaidelli A., Moiraghi A. Recent Advances in the Diagnosis and Treatment of Brain Tumors. Brain Sci. 2024 Feb 28;14(3):224.
- Schaff LR., Mellinghoff IK. Glioblastoma and Other Primary Brain Malignancies in Adults: A Review.JAMA. 2023 Feb 21;329(7):574-587.
