Spis treści
Grzybice powierzchowne dotyczą 10-20% społeczeństwa w strefach klimatu umiarkowanego, natomiast niektórzy autorzy podają, że problem grzybicy może dotyczyć nawet 40% światowej populacji.
Grzyby są wszechobecne w środowisku m.in.: na dywanach, matach kąpielowych, meblach, ubraniach, czapkach, grzebieniach, sztućcach, a nawet na tapicerce samochodowej, dlatego człowiek jest ciągle eksponowany na ryzyko infekcji.
Infekcje grzybicze zazwyczaj lokalizują się w obrębie powierzchownych warstw naskórka, paznokci, włosów i błon śluzowych. Za zakażenia najczęściej odpowiadają dermatofity wywołujące dermatofitozy, grzyby Candida spp. odpowiedzialne za drożdżyce. Rzadką przyczyną zakażeń są grzyby pleśniowe, które wywołują pleśnice.
Dermatofity atakują zrogowaciałe struktury naskórka, włosów i paznokci. Grzyby drożdżopodobne usadowione są zazwyczaj na błonach śluzowych i w fałdach skórnych, niekiedy zajmują też narządy wewnętrzne. Grzyby pleśniowe w niektórych przypadkach mogą być przyczyną grzybic układowych u pacjentów z upośledzeniem odporności np. zakażonych wirusem HIV.
Grzyby chorobotwórcze zazwyczaj atakują naskórek, paznokcie i włosy, nie zagrażają życiu pacjenta, natomiast w wielu przypadkach ich zakażenia są wyjątkowo kłopotliwe i łatwo przenoszą się z osoby chorej na osoby z najbliższego otoczenia, ze zwierząt (psy, koty, świnki morskie, chomiki) na ludzi.
Zakażenia dermatofitowe precyzujemy terminem dermatofitozy lub grzybicy właściwej (łac. Tinea) z następującym łacińskim wyrazem określającym część ciała objętego procesem chorobowym.
Czynniki ryzyka grzybicy skóry
Objawy grzybicy są zależnie od miejsca infekcji, którym może być:
- owłosiona skóra głowy,
- broda,
- tułów,
- pachwiny,
- ręce,
- stopy,
- paznokcie.
Czynniki ryzyka zakażeń:
- starzenie się społeczeństwa,
- choroby naczyń obwodowych, zaburzenia immunologiczne, cukrzyca,
- stosowanie syntetycznych ubrań oraz obuwia (np. pracownicy kopalń, hut, pralni, murarze, policjanci i żołnierze),
- antybiotykoterapia, kortykosteroidy, leki immunosupresyjne,
- wzrost aktywności fizycznej (publiczne pływalnie, kluby fitness, sztuki walki),
- wzmożona potliwość, korzystanie z ogólnodostępnych natrysków, chodzenie boso po dywanach i wykładzinach hotelowych, czy noszenie ciężkich, sznurowanych, opinających kostkę butów.
Najczęstsze postacie kliniczne zakażeń w obrębie skóry
Grzybica owłosionej skóry głowy (Tinea capitis)
- Grzybica drobnozarodnikowa – Tinea capitis microsporica wywoływana jest głównie przez Microsporum audouinii. Ta grzybica owłosionej skóry głowy cechuje się charakterystycznym obrazem klinicznym o przewlekłym przebiegu w postaci równo ułamanych włosów, które są obleczone biało-szarą pochewką.
- Grzybica strzygąca – grzybica owłosionej skóry głowy Tinea capitis trichophytica wywołana jest przez antropofilne dermatofity Trichophyton np. Trichophyton tonsurans i charakteryzuje się występowaniem zmian w obrębie włosów, które ulegają łamaniu i imitują obraz przystrzyżonych włosów.
- Grzybica woszczynowa – Tinea capitis favosa wywołana przez Trichophyton schoenleinii. W Polsce nie występuje. W przebiegu tej grzybicy owłosionej skóry głowy obserwuje się obecność tarczek woszczynowych o przykrym zapachu, które prowadzą do bliznowacenia i całkowitego wyłysienia.
Grzybica brody (Tinea barbae)
Charakteryzuje się naciekiem zapalny w obrębie owłosionej skóry brody. Występuje głównie u mężczyzn, musi być różnicowana z zapaleniem mieszków włosowych o etiologii Staphylococcus aureus ze względu na podobne objawy kliniczne. Grzybica brody najczęściej wywoływana jest przez Trichphyton mentagrophytes varietas granulosum oraz Trichophyton verrucosum.
Grzybica skóry gładkiej (Tinea corporis)
Występująca najczęściej w postaci zmian rumieniowo-złuszczających odchodzących do zewnątrz, gdzie zmiana staje się żywoczerwona wyraźnie różniąca się od zdrowego naskórka. Niekiedy zmiany grzybicy skóry gładkiej mogą przyjmować formę krostek, które lokalizują na obrzeżu zmian. Wywoływana jest przez wszystkie dermatofity, bardzo łatwo rozprzestrzenia się od zwierząt, głównie myszy, chomików, świnek morskich, małych psów.
Grzybica pachwiny (Tinea inquinalis)
Zakażenie wywoływane jest główne przez Epidermophyton floccosum, rzadziej inne dermatofity: Trichophyton rubrum czy Trichophyton mentagrophytes varietas interdigitale. Grzybica pachwiny występuje zazwyczaj u mężczyzn i charakteryzuje się rumieniowo-złuszczającymi zmianami, które na obwodzie mogą posiadać krostki. Musi być różnicowana z wyprzeniem drożdżakowym (Candida spp.) i łupieżem rumieniowym (Corynebacterium minutissimum).
Grzybica stóp (Tinea pedum)
Wyróżnia się postacie kliniczne grzybicy stóp w zależności od obrazu klinicznego.
- międzypalcowa (varietas interdigitalis)
Najczęstsza postać grzybicy stóp (dotyczy III i IV przestrzeni międzypalcowej). W początkowej fazie charakteryzuje się zaczerwienieniem i silnym świądem. W kolejnej fazie dochodzi do maceracji i pękania naskórka. Często określana stopą atlety.
- potnicowa (varietas dyshydrotica)
Ta grzybica stóp charakteryzuje się licznymi pęcherzykami, którą łącząc się, tworzą zmiany wysiękowe.
- złuszczająca – inaczej mokasynowa (varietas desquamativa)
W przebiegu choroby występują ogniska złuszczania lub nadmiernego rogowacenia, które obejmują podeszwę i część boczną stopy.
Grzybica rąk (Tinea manuum)
Zazwyczaj spowodowana przeniesieniem zakażenia ze stóp. Wywołana przez Trichophyton rubrum, Trichophyton mentagrophytes varietas interdigitale, rzadziej Epidermophyton flococosum.
Charakterystyczne zmiany grzybicy rąk w postaci krostkowej lub potnicowej występują zazwyczaj na jednej dłoni.
Zakażenia skóry wywołane przez grzyby Candida spp.
Występują w kilku postaciach klinicznych:
- Drożdżyca wyprzeniowa fałdów skórnych (candidosis intertriginosa, intertrigo candidamycetica)
Najpopularniejsza forma zapalenia skóry okolicy pachwin i brzucha. Charakteryzuje się żywoczerwonymi ogniskami zapalnymi z tendencją do sączenia się i tworzenia krostkowych wykwitów.
- Wyprzenie drożdżakowe nadżerkowe międzypalcowe (intertrigo erosiva interdigitalis candidamycetica)
Choroba zawodowa cukierników, osób zatrudnionych w przetwórstwie owocowym i przy sprzątaniu. Zmiany zapalne z bolesnymi pęknięciami dotyczą przestrzeni międzypalcowych dłoni, zazwyczaj między trzecim a czwartym palcem.
- Drożdżyca mieszków włosowych (folliculitis candidamycetica)
Występują u osób z upośledzoną odpornością w postaci krost w okolicy brody.
- Drożdżyca paznokci i wałów paznokciowych – (Onychia et perionychia candidamycetica)
Charakteryzuje się stanem zapalnym tkanek okołopaznokciowych z zaczerwienieniem, obrzękiem oraz ropną wydzieliną. W wyniku długotrwałych infekcji może dojść do powstawania tzw. bruzd Beau, co powoduje zmianę struktury powierzchni paznokcia.
- Łupież pstry (Pityriasis versicolor, Tinea versicolor)
Charakterystyczne różowobrunatne lub żółtobrunatne zmiany tworzące niekiedy duże, zlewające się ze sobą ogniska, obejmują klatkę piersiową, plecy i karku. Zazwyczaj zmianom nie towarzyszy stan zapalny. Czynnikiem etiologicznym zakażenia jest grzyb Pityrosporum ovale.
