Badanie w kierunku GBS (Group B Streptococcus) ma na celu wykrycie obecności paciorkowców z gatunku Streptococcus agalactiae w materiale biologicznym. Badanie jest szczególnie ważne dla kobiet w ciąży, ponieważ bakterie mogą zaburzać przebieg ciąży oraz istnieje ryzyko ich przeniesienia w trakcie porodu na noworodka. Nosicielstwo Streptococcus agalactiae wśród ciężarnych wynosi 10-30%. Wynik dodatni badania w kierunku GBS jest wskazaniem do wdrożenia okołoporodowej profilaktyki antybiotykowej, która ogranicza ryzyko zakażeń noworodków.
Spis treści:
- Czym jest GBS i kto jest narażony na zakażenie?
- GBS – objawy zakażenia
- Badanie GBS u kobiet w ciąży – kiedy je wykonać?
- Profilaktyka zakażeń GBS
- Postępowanie z noworodkiem matek GBS dodatnich
Czym jest GBS i kto jest narażony na zakażenie?
Paciorkowce grupy B (GBS – Group B Streptococcus) to bakterie, które powszechnie występują w drogach moczowo-płciowych, układzie pokarmowym i układzie oddechowym człowieka. Ich nazwa wywodzi się od charakterystycznego łańcuszkowego układu komórek drobnoustrojów. U osób zdrowych paciorkowce zazwyczaj nie powodują reakcji ze strony organizmu i są postrzegane jako element naturalnej mikrobioty człowieka.
Istotnym z klinicznego punktu widzenia przedstawicielem GBS jest Streptococcus agalactiae (paciorkowiec bezmleczności). Najważniejszym czynnikiem chorobotwórczości Streptococcus agalactiae jest otoczka wielocukrowa, dzięki której bakterie mają zdolność do unikania fagocytozy, która stanowi ważny element odporności nieswoistej (wrodzonej). Ze względu na typ otoczki paciorkowce dzielimy na 10 serotypów (Ia, Ib i III-IX). Najczęściej z kolonizacją i zakażeniem objawowym związane są serotypy Ia, III i V.
Rezerwuarem paciorkowców grupy B są ludzie. Źródłem zakażenia jest zarówno chory człowiek, jak i bezobjawowy nosiciel. Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową, drogą płciową oraz drogą wertykalną (przeniesienie zakażenia z matki na noworodka w trakcie porodu). Możliwe jest również zakażenie na skutek spożycia skażonej żywności i wody. Zakażeniom sprzyja nieprzestrzeganie zasad higieny.
Na zakażenie Streptococcus agalactiae narażone są przede wszystkim kobiety w ciąży, noworodki, osoby starsze i osoby z zaburzeniami funkcjonowania układu odpornościowego.
GBS – objawy zakażenia
Zakażenie paciorkowcami grupy B może przybrać postać bezobjawowego nosicielstwa lub prowadzić do choroby z objawami klinicznymi.
- Kobiety ciężarne są szczególnie obciążone ryzykiem zakażenia GBS. Rozrostowi Streptococcus agalactiae sprzyja zmiana pH pochwy oraz szereg zmian hormonalnych, które zachodzą w trakcie ciąży. Szacuje się, że bezobjawowe nosicielstwo wśród kobiet ciężarnych wynosi 10-30%, a częstość uzależniona jest od okresu ciąży. W większości przypadków paciorkowce nie wywołują u kobiet objawów klinicznych, ale może również dojść do infekcji układu moczowego, zapalenia błony śluzowej macicy, błon płodowych i łożyska. Zakażenie może być przyczyną przedwczesnego porodu oraz poporodowego zapalenia jamy macicy i zakażenia ran. Wtórne powikłania w postaci bakteriemii, zapalenia wsierdzia, zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenia szpiku kostnego występują rzadko.
- Do zakażenia noworodków Streptococcus agalactiae dochodzi najczęściej drogą wertykalną w trakcie porodu, podczas przejścia przez kanał rodny. Infekcja jest skutkiem aspiracji płynu owodniowego zawierającego bakterie do płuc płodu lub zetknięcia z bakteriami bytującymi w pochwie. Na zakażenie narażone są również noworodki, które przyszły na świat drogą cesarskiego cięcia. Ryzyko przeniesienia paciorkowców od matki dotyczy ok. 70% noworodków. Możliwe jest również zakażenia noworodka w wyniku kontaktu bezpośredniego z osobami zakażonymi (inne noworodki, personel oddziałów ginekologiczno-położniczych). Zakażenie może prowadzić do bezobjawowego nosicielstwa lub do rozwinięcia choroby. Do czynników ryzyka rozwinięcia objawowej postaci zakażenia paciorkowcami grupy B zaliczamy: przedwczesny poród, masywną kolonizację matki (bakterie obecne w moczu), wydłużony czas przerywania błon płodowych, gorączkę śródporodową, cukrzycę matki, niską masę urodzeniową.
W zależności od czasu pojawienia się objawów dzielimy zakażenia noworodków na wczesne i późne.
- Zakażenia wczesne noworodków
Objawy kliniczne zakażenia Streptococcus agalactiae pojawiają się podczas pierwszego tygodnia życia noworodka (zazwyczaj w pierwszych 72 godzinach) i wiążą się z zakażeniem wewnątrzmacicznym lub okołoporodowym. Infekcja przybiera postać zagrażającej życiu posocznicy. Bakterie obecne są w krwi, występuje ogólnoustrojowy stan zapalny, może dojść do wstrząsu septycznego i ostrej niewydolności oddechowej. Zapalenie płuc pojawia się w ok. 35-55% przypadków. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych nie zawsze ujawnia się w pierwszych dniach choroby. Ryzyko zgonu noworodka z powodu wczesnej postaci zakażenia wynosi 15%.
- Zakażenia późne noworodków
Infekcja noworodków o późnym początku rozwija się między 7 dniem a 3 miesiącem życia (zazwyczaj po pierwszym miesiącu). Choroba jest wynikiem zakażenia bakteriami pochodzącymi ze środowiska zewnętrznego np. szpitalnego (od innych noworodków, od personelu medycznego). Objawami późnego zakażenia są: bakteriemia (obecność bakterii w krwi), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie kości i stawów. Następstwem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych mogą być trwałe powikłania neurologiczne.
- Infekcje u mężczyzn i kobiet niebędących w ciąży objawiają się zazwyczaj jako zapalenie skóry i tkanek miękkich, zakażenia kości i stawów, bakteriemia, posocznica nerkopochodna oraz zapalenie płuc. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby u dorosłych są: cukrzyca, choroby nerek, przewlekłe zapalenie wątroby, choroby nowotworowe, HIV.
Badanie GBS u kobiet w ciąży – kiedy je wykonać?
Badanie w kierunku nosicielstwa GBS i wdrożenie odpowiedniej profilaktycznej terapii ciężarnych z dodatnim wynikiem jest najbardziej skutecznym sposobem zapobiegania zakażeniom noworodków. Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników (PTGiP) zaleca prowadzenie tych badań u wszystkich ciężarnych kobiet pomiędzy 35 a 37 tygodniem ciąży.
Przygotowanie do badania GBS w ciąży
Badanie GBS nie wymaga specjalnego przygotowania, wskazane jest jednak, aby pacjentka:
- unikała współżycia co najmniej przez 3 dni przed badaniem,
- w dniu pobierania materiału nie stosowała preparatów do higieny intymnej działających na drobnoustroje (mydeł, żeli),
- w przypadku konieczności zażywania antybiotyków w trakcie ciąży, badanie należy wykonać co najmniej 7 dni po zakończeniu terapii.
>> Przeczytaj też: Badania laboratoryjne dla kobiet w ciąży – okiem ginekologa
Pobranie materiału do badania GBS
Próbka do badania pobierana jest przez położną lub lekarza. Materiałem do badania są wymazy pobrane jałowymi (sterylnymi) wymazówkami z przedsionka pochwy (badanie nie wymaga zakładania wziernika) oraz z odbytnicy. Pobrany materiał przenoszony jest do podłoża transportowego i dostarczany do laboratorium.
Wykonanie badania GBS
Materiał pobrany od pacjenta posiewany jest w laboratorium na specjalne pożywki wzrostowe, na których paciorkowce rosną w postaci charakterystycznych kolonii. Identyfikacja bakterii do gatunku jest możliwa dzięki zastosowaniu podłóż chromogennych, testów biochemicznym lub spektrometrii mas. W przypadku wykrycia bakterii z gatunku Streptococcus agalactiae końcowym etapem badania jest określenie lekowrażliwości drobnoustroju (tzw. antybiogram). Wynik badania jest dostępny po upływie 2-4 dni. Dodatni wynik w kierunku GBS jest wskazaniem do śródporodowej profilaktyki antybiotykowej.
Profilaktyka zakażeń GBS
Zastosowanie u kobiet nosicielek GBS profilaktyki antybiotykowej jest najbardziej skuteczną ochroną noworodków przed zakażeniami. Profilaktykę należy rozpocząć niezwłocznie po przyjęciu do szpitala. Rekomendowanym lekiem jest penicylina G. W przypadku uczulenia ciężarnej na penicylinę należy podać lek w oparciu o wynik antybiogramu i zalecenia PTGiP.
UWAGA: Nie wolno podejmować prób wcześniejszego niż w trakcie porodu podawania antybiotyku celem eradykacji (eliminacji nosicielstwa) Streptococcus agalactiae ze względu na szybki nawrót kolonizacji bakteriami po odstawieniu leku.
Profilaktykę śródporodową stosuje się u:
- kobiet, u których w 35-37 tygodniu wykryto obecność Streptococcus agalactiae;
- kobiet, u których wynik badania w kierunku GBS jest ujemny, ale z wywiadu wynika, że u któregoś z poprzednich dzieci ciężarnej wystąpiło zakażenie okołoporodowe Streptococcus agalactiae;
- kobiet, u których wynik badania w kierunku GBS jest ujemny, ale wcześniej w obecnej ciąży stwierdzono obecność Streptococcus agalactiae w moczu (obecność bakterii w moczu świadczy o masywnej kolonizacji);
- kobiet, u których poród rozpoczął się przed wykonaniem planowych badań na nosicielstwo Streptococcus agalactiae (przed 35-37 tyg.);
- kobiet, u których nieznane są wyniki badań nosicielstwa, ale które zgłosiły się do szpitala po 18h od pęknięcia błon płodowych;
- kobiet, u których nieznane są wyniki badań nosicielstwa, ale u których temperatura ciała ≥38°C.
Postępowanie z noworodkiem matek GBS dodatnich
Dzieci matek, u których zastosowano profilaktykę okołoporodową należy poddać obserwacji przez co najmniej 24 h. W przypadku wystąpienia objawów zakażenia dzieci muszą przejść pełną diagnostykę w kierunku zakażenia GBS i leczenia. Materiałem do badania od noworodków w kierunku GBS są wymazy z pępka i ucha.
>> Przeczytaj też: Badania prenatalne płodu – rodzaje, możliwości, zalety
Bibliografia:
- lek. Ewelina Stefanowicz „Paciorkowiec grupy B (GBS) w ciąży – GBS dodatni w ciąży” https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63100,paciorkowiec-grupy-b-gbs-w-ciazy-gbs-dodatni-w-ciazy (dostęp 26.05.2024 r.)
- Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego dotyczące wykrywania nosicielstwa paciorkowców grupy B (GBS) u kobiet w ciąży i zapobiegania zakażeniom u noworodków (Luty 2008) https://www.ptgin.pl/ (dostęp 24.05.2024 r.)
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd.VI Wrocław 2011
- dr n. med. Anna Parfieniuk-Kowerda „Noworodkowe zakażenie paciorkowcami grupy B” https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/noworodek/165461,noworodkowe-zakazenie-paciorkowcami-grupy-b (dostęp 24.05.2024 r.)
- dr med. Ernest Kuchar „Źródła zakażeń noworodkowych” https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/82396,zrodla-zakazen-noworodkowych (dostęp 25.05.2024 r.)
