Fenyloalanina jest jednym z podstawowych aminokwasów niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Odgrywa ważną rolę w wielu procesach biologicznych – szczególnie w produkcji neuroprzekaźników. Aby przebiegały one prawidłowo, fenyloalanina musi być dostarczana w odpowiedniej ilości wraz z pokarmem. Dowiedz się, gdzie występuje fenyloalanina oraz jakie są jej działanie i właściwości.
Spis treści:
Co to jest fenyloalanina?
Fenyloalanina jest organicznym związkiem chemicznym. To aminokwas egzogenny, co oznacza, że organizm nie jest w stanie go samodzielnie wytworzyć. W związku z tym musi być dostarczany wraz z pożywieniem. Fenyloalanina została wyizolowana po raz pierwszy z łubinu w 1879 roku.
Właściwości fenyloalaniny
Fenyloalanina jest jednym z 20 aminokwasów, które są podstawowymi budulcami białek w organizmie człowieka. Każdy aminokwas ma grupę α-karboksylową, podstawową grupę α-aminową i łańcuch boczny zwany grupą R.
Fenyloalanina występuje w formie dwóch izomerów:
- L-fenyloalanina,
- D-fenyloalanina.
L-fenyloalanina jest naturalnie obecna w białkach roślinnych i zwierzęcych. Natomiast D-fenyloalanina jest otrzymywana w sposób syntetyczny i stosowana w suplementach diety. Produkują ją także bakterie Bacillus brevis.
Stężenie fenyloalaniny w organizmie zależy od stosowanej diety. Jej metabolizm jest skomplikowanym procesem przebiegającym z udziałem kilku enzymów. Większość procesu zachodzi w komórkach wątroby pod wpływem aktywności hydroksylazy fenyloalaninowej. Tam fenyloalanina przekształcana jest w tyrozynę – białkowy aminokwas endogenny.
| Warto wiedzieć: Niedobór hydroksylazy fenyloalaninowej ma miejsce w fenyloketonurii. Jest to choroba uwarunkowana genetycznie, dziedziczona autosomalnie recesywnie, spowodowana mutacją genu PAH. W jej przebiegu dochodzi do gromadzenia się fenyloalaniny w organizmie, co skutkuje licznymi zaburzeniami – szczególnie ze strony układu nerwowego. |
>> To może Cię zainteresować: Choroby rzadkie i ultrarzadkie
Fenyloalanina: gdzie występuje?
Produkty zawierające fenyloalaninę to m.in.:
- mięso i przetwory mięsne,
- ryby i owoce morza,
- jaja,
- mleko i przetwory mleczne,
- produkty zbożowe (szczególnie pełnoziarniste),
- warzywa strączkowe,
- orzechy i nasiona,
- żelatyna,
- sztuczny słodzik aspartam.
Fenyloalanina w jedzeniu nie występuje w dużych ilościach. Jednak dobrze zbilansowana dieta zapewnia odpowiednią podaż tego aminokwasu.
Działanie fenyloalaniny
Fenyloalanina jest prekursorem do produkcji wielu ważnych związków chemicznych w organizmie. Bierze udział w syntezie neurotransmiterów, takich jak dopamina, adrenalina i noradrenalina. Są one niezbędne do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego (szczególnie procesów poznawczych) oraz regulacji nastroju i reakcji na stres.
Fenyloalanina jest istotna dla produkcji melaniny, pigmentu odpowiedzialnego za kolor skóry, włosów i oczu. Jej pochodne są także prekursorami hormonów tarczycy.
Sprawdź też:
>> Zapytaj eksperta – Tarczyca cz.1. Hormony tarczycy
>> Zapytaj eksperta – Tarczyca cz.2. Przeciwciała i choroby autoimmunologiczne tarczycy
>> Zapytaj eksperta – Tarczyca cz.3
Nadmiar fenyloalaniny
Nadmierne spożycie fenyloalaniny jest niebezpieczne dla osób cierpiących na fenyloketonurię. Wysoki poziom tego związku w organizmie może prowadzić do uszkodzenia układu nerwowego, czego skutkiem są zaburzenia neurologiczne, niepełnosprawność intelektualna, a także gorszy rozwój fizyczny. Wymienione zmiany są nieodwracalne.
Niedobór fenyloalaniny
Niedobór fenyloalaniny jest rzadko spotykany, ponieważ większość diet dostarcza odpowiednie ilości tego aminokwasu. W sytuacjach, w których podaż jest za niska, dochodzi do zaburzeń w produkcji tyroksyny oraz neuroprzekaźników. Wówczas mogą pojawić się m.in. zmiany nastroju, problemy z koncentracją, zmęczenie, zaburzenia pracy tarczycy.
>> Przeczytaj także: Ciągłe zmęczenie – problem XXI wieku. Czy to może być objaw choroby?
Stosowanie fenyloalaniny
Fenyloalanina jest dostępna w formie suplementów diety, które są szczególnie popularne wśród sportowców. Jak już wspomniano, substancja ta jest jednym z podstawowych budulców białek. Ponadto wpływa na poprawę koncentracji, regulację nastroju i działanie układu nerwowego.
Należy pamiętać, że rozpoczęcie suplementacji fenyloalaniny powinno być zawsze skonsultowane z lekarzem oraz poprzedzone badaniami laboratoryjnymi. Pozwala to uniknąć ewentualnych interakcji z innymi lekami oraz skutków ubocznych.
Fenyloalanina a ciąża
Fenyloalanina spożywana w zbilansowanej diecie w ciąży zdrowych kobiet nie stanowi zagrożenia. Nie zaleca się stosowania suplementów diety zawierających fenyloalaninę.
Szczególną ostrożność powinny zachować ciężarne cierpiące na fenyloketonurię. Wysoki poziom fenyloalaniny we krwi matki może prowadzić do poważnych wad wrodzonych u płodu (bez względu na to, czy on sam choruje na fenyloketonurię) oraz poronienia. Konieczne jest przestrzeganie odpowiedniej diety oraz ścisłe monitorowanie poziomu fenyloalaniny.
Czy fenyloalanina jest szkodliwa?
Fenyloalanina dostarczana wraz z pożywieniem w ramach dobrze zbilansowanej diety jest całkowicie bezpieczna dla zdrowych ludzi. Uważać na nią muszą osoby chorujące na fenyloketonurię. W przebiegu choroby konieczne jest ścisłe przestrzeganie diety z wykluczeniem produktów zawierających fenyloalaninę. Skutki uboczne nadmiernego spożycia tego aminokwasu są poważne i nieodwracalne.
| Warto wiedzieć: W Polsce prowadzony jest program badań przesiewowych w kierunku fenyloketonurii. Objęte są nim wszystkie noworodki. |
Fenyloalanina jest aminokwasem egzogennym, który jest niezbędny m.in. dla syntezy neurotransmiterów oraz melaniny. Jej wystarczającą podaż zwykle jest w stanie zapewnić zdrowa i dobrze zbilansowana dieta bogata w białko pochodzenia zwierzęcego i roślinnego. Chociaż fenyloalanina jest bezpieczna dla większości ludzi, osoby z fenyloketonurią muszą unikać jej nadmiaru, aby zapobiec poważnym problemom zdrowotnym.
Opieka merytoryczna: lek. Kacper Staniszewski
Bibliografia
- L. Szablewski i in., Zaburzenia metabolizmu powodowane mutacjami i rola diety jak terapii. I. Fenyloketonuria, Nowa Pediatria 1/2007, s. 11–17
- M.J. Lopez; S.S. Mohiuddin, Biochemistry, Essential Amino Acids, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK557845/ (dostęp 02.08.2024)
- M. Wiercińska, Fenyloketonuria – objawy, dziedziczenie, dieta, https://www.mp.pl/pacjent/choroby/339056,fenyloketonuria-objawy-dziedziczenie-dieta (dostęp 02.08.2024)
- DLPA | Fenyloalanina, https://neuroexpert.org/suplementy/dlpa/ (dostęp 02.08.2024)
- M.E. Drywień i in., Znaczenie aminokwasów rozgałęzionych w żywieniu człowieka oraz profilaktyce i przebiegu niektórych chorób, Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 2013, t. 19, nr 3, s. 379–384
