FAS (alkoholowy zespół płodowy) to zespół chorobowy, który może wystąpić u dzieci narażonych na działanie alkoholu w życiu płodowym. Jest nieuleczalny i prowadzi do trwałych zaburzeń w rozwoju fizycznym, intelektualnym oraz emocjonalnym. Mimo rosnącej świadomości społecznej, nadal stanowi istotny problem zdrowia publicznego. Dowiedz się, jakie są objawy FAS, na czym polega diagnostyka oraz czy można zapobiec alkoholowemu zespołowi płodowemu.
Spis treści:
- Zespół FAS – co to za choroba?
- Przyczyny występowania zespołu FAS u dzieci
- Objawy FAS
- Rozpoznanie FAS: jak diagnozowany jest płodowy zespół alkoholowy
- Leczenie zespołu FAS
- Jak zapobiec rozwojowi zespołu FAS?
Zespół FAS – co to za choroba?
Alkoholowy zespół płodowy (Fetal Alcohol Syndrome, FAS) to fizyczne i umysłowe zaburzenia wynikające z ekspozycji płodu na alkohol w trakcie ciąży. Cząsteczki etanolu przenikają przez łożysko do krwioobiegu dziecka, powodując nieodwracalne uszkodzenia rozwijających się narządów – w szczególności układu nerwowego. Skutki spożywania alkoholu przez ciężarną mogą mieć różny rodzaj i nasilenie – w zależności m.in. od jego ilości, czasu w jakim jest przyjmowany czy stadium rozwoju płodu.
>> Sprawdź: Badania wspierające leczenie alkoholizmu
Alkohol działa toksycznie na rozwijający się płód na każdym etapie ciąży. Nie ma bezpiecznej dawki etanolu w ciąży. Każda ilość (nawet jednorazowe spożycie napoju alkoholowego) stanowi ryzyko, że dojdzie do fizycznych lub umysłowych zaburzeń.
| Warto wiedzieć: FAS jest częścią szerszego spektrum płodowych zaburzeń alkoholowych, znanych jako FASD lub poalkoholowe uszkodzenie płodu. Innymi jednostkami zaliczanymi do tej grupy są m.in. poalkoholowe zaburzenia układu nerwowego (ARND), częściowy zespół alkoholowy płodu (pFAS) czy poalkoholowy defekt urodzeniowy (ARBD). |
Jak często występuje płodowy zespół alkoholowy?
Częstość występowania FAS jest trudna do dokładnego oszacowania, ponieważ wiele przypadków może pozostawać nierozpoznanych. Szacuje się, że w Polsce występuje u 4 na 1000 żywych urodzeń. Co roku w naszym kraju rodzi się około 9 tysięcy dzieci z alkoholowym zespołem płodowym.
| Pamiętaj: FAS stanowi jedną z głównych przyczyn wad wrodzonych płodu – zaraz obok zespołu Downa i rozszczepu kręgosłupa. |
Przyczyny występowania zespołu FAS u dzieci
Przyczyną FAS jest spożywanie alkoholu przez kobietę w ciąży. Alkohol dostaje się do organizmu płodu przez łożysko. Jego metabolizm jest znacznie wolniejszy niż u dorosłych. Powoduje to długotrwałą ekspozycję na toksyczne substancje, które uszkadzają mózg i inne narządy.
| Warto wiedzieć: Już po około 40 minutach od spożycia alkoholu jego stężenie we krwi płodu jest porównywalne do stężenia we krwi ciężarnej. |
Objawy FAS
Objawy FAS mogą być bardzo zróżnicowane i obejmują zarówno fizyczne, jak i neurologiczne oraz behawioralne zaburzenia. Nie wszystkie muszą wystąpić jednocześnie oraz być widoczne zaraz po urodzeniu. Bardzo często objawy alkoholowego zespołu płodowego ujawniają się między 2. a 10. rokiem życia.
Fizyczne objawy zespołu FAS obejmują:
- specyficzne zmiany w twarzy dziecka,
- małogłowie,
- niedobór masy i długości ciała przy urodzeniu,
- opóźnione tempo wzrostu,
- zaburzenia rozwoju odruchów (w tym odruchu ssania, co utrudnia karmienie),
- zmiany w budowie narządów wewnętrznych,
- zmiany w układzie kostnym (m.in. skrzywienie kręgosłupa, deformacja małych stawów u rąk, kurza klatka piersiowa),
- wady układu moczowego (m.in. wodonercze),
- wady układu krążenia (m.in. tetralogia Fallota, ubytek przegrody międzykomorowej),
- problemy ze wzrokiem (m.in. zez, opadanie powiek, hipoplazja nerwu wzrokowego),
- problemy ze słuchem (m.in. ubytek słuchu),
- wady w obrębie jamy ustnej (m.in. zmieniony kształt zębów, stłoczenie zębów, rozszczep podniebienia).
Natomiast umysłowe i neurologiczne objawy FAS to:
- zaburzenia motoryki małej i dużej,
- zaburzenia równowagi,
- zaburzenia snu,
- niższa tolerancja wysiłku umysłowego,
- niższy iloraz inteligencji,
- niepełnosprawność intelektualna,
- słaby rozwój języka,
- zaburzenia czucia głębokiego,
- trudności w koncentracji i nauce,
- osłabienie pamięci,
- nadwrażliwość,
- nadpobudliwość i impulsywność,
- niedojrzałość emocjonalna,
- problemy z myśleniem abstrakcyjnym,
- niskie umiejętności społeczne,
- skłonność do zaburzeń psychicznych (m.in. depresji, uzależnienia).
| Pamiętaj: Niepełnoobjawowy FAS diagnozowany jest jako FAE (Fetal Alcohol Effects). Często u takich dzieci nie ma zaburzeń w rozwoju fizycznym i umysłowym, ale pojawiają się problemy z zachowaniem lub nauką. |
Zespół FAS: wygląd twarzy dzieci
Twarz przy zespole FAS charakteryzuje się następującymi cechami:
- spłaszczenie środkowej części,
- krótki i zadarty nos,
- szerokie rozstawienie oczu,
- spłaszczenie lub brak rynienki podnosowej,
- zmniejszenie lub brak górnej czerwieni wargowej,
- mały podbródek i broda,
- nisko osadzone uszy i zniekształcone małżowiny uszne.
>> Przeczytaj także: Wady letalne – czym są? Przyczyny, rodzaje, diagnostyka
Rozpoznanie FAS: jak diagnozowany jest płodowy zespół alkoholowy
Diagnoza FAS opiera się na szczegółowym wywiadzie medycznym, badaniu fizykalnym, badaniu neurologicznym, ocenie rozwoju dziecka. Wykorzystuje się narzędzia diagnostyczne, takie jak skale oceny rozwoju psychoruchowego, badania neuroobrazowe (np. rezonans magnetyczny mózgu) oraz testy psychologiczne. Bardzo ważne jest, aby lekarz zebrał informacje na temat spożycia alkoholu przez matkę w czasie ciąży.
>> Zobacz też: „Skoki rozwojowe” – o czym warto wiedzieć?
Leczenie zespołu FAS
Zespół FAS jest nieuleczalny, ponieważ uszkodzenia spowodowane przez alkohol są nieodwracalne. Istnieją metody terapii, które mogą pomóc w poprawie jakości życia dziecka. Są to np.:
- terapia behawioralna,
- terapia zajęciowa,
- terapia sensoryczna,
- terapia logopedyczna,
- wsparcie psychologiczne,
- edukacja specjalna.
Bardzo ważne jest, aby terapia była dostosowana indywidualnie do potrzeb dziecka i rozpoczęta możliwie jak najwcześniej.
Jak zapobiec rozwojowi zespołu FAS?
Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania FAS u dzieci jest całkowita abstynencja od alkoholu w ciąży. Ważna jest edukacja kobiet w wieku rozrodczym oraz prowadzenie kampanii społecznych uświadamiających zagrożenia związane ze spożywaniem alkoholu przez ciężarne.
>> To może Cię zainteresować: Badania prenatalne – kluczowe informacje
Alkoholowy zespół płodowy (FAS) może prowadzić do trwałych zaburzeń fizycznych, neurologicznych i behawioralnych u dziecka. Jego przyczyną jest spożywanie alkoholu przez kobietę w czasie ciąży. FAS jest chorobą nieuleczalną, ale wczesna diagnoza i odpowiednie wsparcie mogą znacząco poprawić jakość życia dziecka. Należy pamiętać, że nie ma bezpiecznej dawki alkoholu w ciąży – każda ilość może stanowić zagrożenie dla rozwijającego się płodu.
Opieka merytoryczna: lek. Sara Aszkiełowicz
Bibliografia
- B. Szymoniak, A. Jankowska-Wika, Charakterystyka alkoholowego zespołu płodowego na podstawie przypadku oraz piśmiennictwa, Dental Forum 2/2014
- A. Horecka-Lewitowicz i in., Objawy, przebieg i postępowanie w alkoholowym zespole płodowym, Studia Medyczne 2013, 29
- https://www.ciazabezalkoholu.pl/images/file/RozpowszechnianieFASD/FASD_w_Polsce.pdf (dostęp 03.03.2025)
- M. Banach (red.), Alkoholowy zespół płodu. Teoria. Diagnoza. Praktyka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2011
- https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/lepszy-start/196530,fas-czyli-o-skutkach-spozywania-alkoholu-w-czasie-ciazy (dostęp 03.03.2025)
