Enzymy trzustkowe kojarzone są przede wszystkim z procesem trawienia pokarmów. Należy mieć jednak świadomość, że stężenie tych enzymów w surowicy jest przydatnym badaniem laboratoryjnym, często używanym w diagnostyce internistycznej. Jakie badania wchodzą w skład profilu trzustkowego? Jakie są wskazania do oznaczenia enzymów trzustkowych? Dowiedz się, kiedy warto wykonać te badania laboratoryjne.
Spis treści:
Czym są enzymy trzustkowe?
Enzymy trzustkowe to substancje białkowe, wytwarzane przez komórki zewnątrzwydzielniczej części trzustki. Odpowiadają one za trawienie substancji odżywczych znajdujących się w pokarmie. Mowa tutaj o węglowodanach, białkach oraz tłuszczach. Ich działanie umożliwia rozkład związków odżywczych na mniejsze fragmenty i tym samym ich wchłanianie w obrębie dalszych części przewodu pokarmowego. Enzymy trzustkowe wydzielane są do dwunastnicy, a więc w początkowym odcinku jelita cienkiego.
Znajomość poziomu stężenia niektórych enzymów trzustkowych w surowicy jest przydatną informacją kliniczną w rozpoznawaniu wielu schorzeń dotyczących przewodu pokarmowego.
>> To może Cię zainteresować: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?
Rodzaje enzymów trzustkowych
Enzymy trzustkowe dzieli się pod względem związków organicznych, które trawią. Do enzymów produkowanych przez trzustkę zaliczyć można:
- amylazę trzustkową – jest to enzym hydrolityczny odpowiedzialny za trawienie węglowodanów, który rozkłada je do krótkich fragmentów węglowodanowych, nazywanych tri- i disacharydami.
- lipazę trzustkową – jest to również enzym hydrolityczny, którego najważniejszą rolą jest trawienie tłuszczów. Lipaza trzustkowa warunkuje rozpad wiązań estrowych w obrębie cząsteczek triglicerydów, dzięki czemu powstają mniejsze fragmenty, takie jak diglicerydy, monoglicerydy oraz kwasy tłuszczowe.
- trypsynę – jest to enzym odpowiedzialny za trawienie białek, który rozkłada łańcuchy białkowe na mniejsze fragmenty, czyli peptydy i oligopeptydy.
- chymotrypsynę – podobnie jak trypsyna, enzym ten odpowiada za trawienie łańcuchów białkowych, jednak warunkuje hydrolizę wiązań peptydowych w innych miejscach niż wymieniona powyżej trypsyna.
>> Sprawdź też: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka
Co to jest profil trzustkowy?
Trzustka to narząd, w obrębie którego wyróżnia się dwie części, a mianowicie część zewnątrzwydzielniczą i wewnątrzwydzielniczą.
Część wewnątrzwydzielnicza odpowiada za syntetyzowanie hormonów regulujących stężenie glukozy we krwi. Mowa tutaj o insulinie i glukagonie. Z kolei część zewnątrzwydzielnicza tego narządu produkuje enzymy trawienne.
Standardowy profil trzustkowy to pakiet badań laboratoryjnych, dzięki któremu możliwa jest wstępna ocena funkcjonowania zewnątrzwydzielniczej części trzustki.
Profil trzustkowy – jakie badania obejmuje?
Klasyczny profil trzustkowy obejmuje oznaczenie stężenia lipazy i amylazy w surowicy krwi. W zależności od laboratorium istnieją różne modyfikacje, dotyczące zawartości badań laboratoryjnych, znajdujących się w pakiecie trzustkowym. Można w nim znaleźć również oznaczenie stężenia glukozy, co pozwala na wstępną ocenę gospodarki węglowodanowej, a także oznaczenie stężenia markera CA 19-9.
Marker CA 19-9 okazuje się pomocny w trakcie diagnostyki nowotworów trzustki i przewodu pokarmowego. Dodatkowym badaniem laboratoryjnym, które możemy znaleźć w pakiecie trzustkowym, jest oznaczenie stężenia trypsyny.
Profil trzustkowy – jak przygotować się do badania?
Profil trzustkowy to badanie laboratoryjne wykonywane z krwi żylnej. Oznaczenie profilu trzustkowego nie wymaga od pacjenta specjalnego przygotowania. Badanie to najlepiej wykonać w godzinach porannych (między godziną 7:00 a 10:00), będąc na czczo. Na 24 godziny przed oznaczeniem profilu trzustkowego warto powstrzymać się od intensywnego wysiłku fizycznego oraz spożywania alkoholu. Na badanie najlepiej przyjść po całonocnym odpoczynku.
Poziom enzymów trzustkowych – diagnostyka
Stężenie enzymów trzustkowych w surowicy krwi oznacza się przede wszystkim przy podejrzeniu schorzeń dotyczących trzustki, wątroby oraz przewodu pokarmowego. Stężenie amylazy jest przydatną informacją również przy podejrzeniu chorób ślinianek, ponieważ enzym ten jest produkowany także przez te gruczoły.
Warto wspomnieć, że lipaza jest produkowana tylko przez trzustkę, co sprawia, że oznaczenie jej stężenia charakteryzuje się większą czułością i swoistością w rozpoznawaniu chorób trzustki, a przede wszystkim jej ostrego zapalenia (w porównaniu do oznaczenia stężenia amylazy).
Profil trzustkowy – kiedy wykonać badanie?
Profil trzustkowy warto wykonać przy występowaniu objawów klinicznych mogących świadczyć o istnieniu schorzeń trzustki, wątroby i przewodu pokarmowego. Najważniejsze symptomy, które powinny skłonić do wykonania tego badania laboratoryjnego to:
- silny ból brzucha, szczególnie w obrębie nadbrzusza, który promieniuje do kręgosłupa,
- nudności, wymioty, biegunka,
- gorączka, stan podgorączkowy,
- zaburzenia świadomości (mogące świadczyć o rozwijającym się wstrząsie),
- osłabienie perystaltyki przewodu pokarmowego,
- wzmożone napięcie powłok brzusznych,
- wyczuwanie bolesnego oporu w nadbrzuszu podczas badania palpacyjnego.
Pojawienie się tego rodzaju objawów wymaga pilnego kontaktu z lekarzem oraz rozpoczęcia odpowiedniej diagnostyki i leczenia.
>> To może Cię zainteresować: Przewlekły ból brzucha u dzieci. Kiedy powinien nas niepokoić?
O czym świadczą podwyższone enzymy trzustkowe?
Podwyższenie stężenia enzymów trzustkowych we krwi może świadczyć o poważnych schorzeniach internistycznych. Należy w tym miejscu wymienić przede wszystkim takie stany kliniczne jak:
- ostre i przewlekłe zapalenie trzustki,
- perforacja przewodu pokarmowego,
- niedrożność przewodu pokarmowego,
- zapalenie otrzewnej,
- nowotwory trzustki i dróg żółciowych,
- niektóre schorzenia wątroby,
- niedrożność przewodu trzustkowego,
- mukowiscydoza,
- choroby dotyczące ślinianek, w tym zapalenie ślinianek (dotyczy to wzrostu stężenia amylazy),
- zapalenie pęcherzyka żółciowego,
- nowotwory złośliwe (rak płuc, tarczycy, jelita grubego, gruczołu krokowego),
- przewlekła choroba nerek.
Uzyskanie podwyższonych wartości stężenia enzymów trzustkowych wymaga konsultacji z lekarzem internistą. Specjalista po zebraniu dokładnego wywiadu i przeprowadzeniu badania przedmiotowego, zadecyduje o dalszym postępowaniu diagnostyczno-leczniczym.
Co oznacza obniżony poziom enzymów trzustkowych?
Obniżenie stężenia enzymów trzustkowych jest mniej przydatną informacją, niż jego wzrost. W przypadku lipazy obniżone jej stężenie jest czasami obserwowane u noworodków.
Z kolei obniżone stężenie amylazy powinno zwrócić większą uwagę, ponieważ może ono wystąpić w przebiegu niektórych nowotworów trzustki, a mianowicie surowiczych i śluzowych nowotworów torbielowatych tego narządu.
Profil trzustkowy to podstawowy zestaw badań laboratoryjnych, który wykorzystywany jest w diagnostyce schorzeń trzustki i przewodu pokarmowego. Jeżeli oznaczenie stężenia enzymów trzustkowych odbiega od wartości referencyjnych, to zdecydowanie wymaga to konsultacji z lekarzem, przeprowadzenia badania przedmiotowego, a czasami również rozszerzenia diagnostyki.
Bibliografia
- A. Szczeklik, Piotr Gajewski, Interna Szczeklika, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2020/2021,
- T. Antczak i inni, Lipazy: źródła, struktura i właściwości katalityczne, Biotechnologia, 2 (57) 130-145, 2002,
- A. Dembińska-Kieć i inni, Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej, Urban & Partner, Wrocław 2005 (dodruk), s. 654–659,
- E. Bańkowski, Biochemia podręcznik dla studentów uczelni medycznych. Wrocław: Elsevir Urban & Partner, 2010,
- Hamdan i inni, In vitro alpha amylase inhibitory effect of some clinically-used drugs. Pharmazie. 2004 Oct;59(10):799-801,
- A. Rogowska, Ostre zapalenie trzustki, Postępy Nauk Medycznych, t. XXVII, nr 1, 2014.
