Elastaza trzustkowa jest enzymem produkowanym w trzustce. Ciekawym jest fakt, iż jest to specyficzna ludzka proteaza, której nie wykrywa się w preparatach zwierzęcych enzymów trzustkowych. Czym jest elastaza trzustkowa, jaką rolę pełni w organizmie człowieka, kiedy wykonuje się to badanie i jak intepretować wyniki? Dowiedz się z artykułu.
Spis treści:
- Elastaza trzustkowa w kale – co to za enzym? Jakie enzymy wydziela trzustka?
- Elastaza trzustkowa w kale – marker niewydolności trzustki
- Elastaza trzustkowa w kale – kiedy wykonuje się badanie? Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki
- Elastaza trzustkowa w kale – interpretacja wyników
- Nieprawidłowy wynik elastazy w kale – dalsze postępowanie
- PODSUMOWANIE
Elastaza trzustkowa w kale – co to za enzym? Jakie enzymy wydziela trzustka?
Elastaza trzustkowa jest jednym z enzymów odpowiadającym za rozkładanie białek na peptydy – mniejsze cząstki – które następnie mogą być wchłaniane w przewodzie pokarmowym. Proteazy (enzymy trawiące białka) stanowią 80% enzymów soku trzustkowego. Oprócz elastazy należą do nich: trypsyna, chymotrypsyna i karboksypeptydaza A i B.
Produkcja elastazy jest jednym z elementów składowych zewnątrzywdzielniczej funkcji trzustki, czyli wytwarzania enzymów odpowiedzianych za trawienie składników pokarmowych.
Enzymy lipolityczne (biorące udział w trawieniu tłuszczu) wytwarzane przez trzustkę to:
- lipaza,
- fosfolipaza,
- esterazy.
Enzym glikolityczny (odpowiedzialny za trawienie węglowodanów) to α-amylaza. Enzymy nukleolityczne (rozkładające kwasy nukleinowe) to: rybonukleaza i dezoksyrybonukleaza.
Enzymy trawienne wytwarzane są w tzw. komórkach pęcherzykowych trzustki. Powstają jako nieczynne proenzymy (gdyby były wytwarzane w formie aktywnej, trzustka uległaby samostrawieniu), które przez system przewodów trzustkowych wydzielane są do dwunastnicy i jelit. Tam – po aktywacji – uczestniczą w trawieniu odpowiednich składników pokarmowych.
Elastaza trzustkowa jest enzymem, który przechodzi przez przewód pokarmowy w postaci niezmienionej, jest dobrym markerem zdolności trzustki to produkcji enzymów trawiennych i oceny jej zewnątrzwydzielniczej funkcji.
Elastaza trzustkowa w kale – marker niewydolności trzustki
Oznaczenie elastazy trzustkowej w kale dobrze obrazuje czynność i funkcje trzustki. Ponieważ przechodzi przez przewód pokarmowy w postaci niezmienionej, jej poziom w kale odpowiada temu, ile elastazy trzustka wydziela do dwunastnicy. Dodatkowo elastaza w sposób pośredni pokazuje wydzielanie innych enzymów trzustkowych.
Z tego powodu rekomendacje Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego zalecają pomiar aktywności elastazy w kale w diagnostyce niewydolności trzustki. Swoistość markera w wykrywaniu ciężkiej niewydolności trzustki wynosi 90%, a jej czułość to 100%, zaś w przypadkach niewydolności łagodnej i umiarkowanej czułość jest niższa i wynosi 65 – 80%.
Dodatkową zaletą oznaczania elastazy w kale jest to, iż metody używane w laboratorium „odróżniają” enzymy wydzielane przez trzustkę pacjenta od tych, które są przyjmowane w postaci leków lub suplementów. Dlatego stosowanie terapii substytucyjnej nie wpływa na wynik i nie musi być ona odstawiana do wykonania badania.
Pobranie materiału do badania nie jest kłopotliwe, wystarczy próbka stolca o wielkości orzecha laskowego z losowo wybranej części wydalonego materiału. Ważne, aby stolec, z którego pobierany jest materiał do badania, nie miał kontaktu z muszlą sedesową lub wodą z muszli –najlepiej użyć specjalnej papierowej nakładki na deskę. Badanie nie wymaga szczególnego przygotowania.
>> Przeczytaj też: Enzymy trzustkowe i profil trzustkowy – czym są? Po co bada się poziom enzymów trzustkowych?
Elastaza trzustkowa w kale – kiedy wykonuje się badanie? Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki
Badanie wykonuje się u pacjentów z podejrzeniem zewnątrzywdzielniczej niewydolności trzustki, które jest zaburzeniem wchłaniania wynikającym z niedostatecznego trawienia pokarmów – zwłaszcza tłuszczów – spowodowanym zaburzeniami wydzielania enzymów trzustkowych.
Pacjent skarży się na:
- tłuszczowe stolce
- wzdęcia i cuchnące gazy
- dyskomfort w jamie brzusznej
- przewlekłe bóle brzucha
- utratę masy ciała (po wykluczeniu nowotworu)
- uporczywe nudności, wymioty
- zaburzenia trawienia posiłków bogatych w białko i tłuszcz.
U pacjentów z zewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki w późniejszym stadium choroby obserwuje się również objawy niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach:
- witaminy A
- witaminy D
- witaminy E
- witaminy K.
>> To może Cię zainteresować: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?
Badanie pomocne jest również u pacjentów, u których wyniki badań obrazowych (USG, rezonans magnetyczny, TK) lub ultrasonografia endoskopowa nie rozstrzygają o rozpoznaniu przewlekłej niewydolności trzustki. Zmiany w trzustce obserwowane w tych badaniach nie zawsze korelują ze stopniem utraty funkcji wydzielniczej, wówczas testem rozstrzygającym, który pozwala na wykluczenie PZT jest oznaczenie elastazy trzustkowej w kale.
Badanie można również wykonać u pacjentów bez objawów choroby trzustki, lub prezentujących niewielkie objawy. Dotyczy to np.:
- osób z cukrzycą t.1 które w czasie trwania choroby mogą być narażone na powstanie zewnątrzywdzielniczej niewydolności trzustki
- pacjentów z celiakią
- osób z przerostem bakteryjnym w jelitach (dysbioza jelita grubego, SIBO)
- pacjentów z chorobami zapalnymi jelit.
Badanie wykonuje się również u dzieci z mukowiscydozą – jako badanie przesiewowe oceniające czynność trzustki oraz u osób z zaostrzeniem objawów przewlekłego zapalenia trzustki.
>> Dowiedz się więcej: Przewlekłe zapalenie trzustki
Elastaza trzustkowa w kale – interpretacja wyników
Prawidłowe stężenie elastazy w kale to wartość powyżej 200 μg enzymu w 1 g stolca.
Wartość elastazy od 100 μg/g a 200 μg/g świadczy o łagodnej niewydolności zewnątrzwydzielniczej trzustki, wartość poniżej 100 μg/g (a zwłaszcza poniżej 50 μg/g) świadczy o ciężkiej niewydolności zewnątrzywdzielniczej trzustki.
Badanie wykonuje się jednorazowo, nie ma potrzeby – jak w przypadku badań na krew utajoną w kale – wykonywania go kilka razy. Wyjątkiem mogą być sytuacje, gdy u pacjenta występują objawy niewydolności trzustki a wynik jest na granicy wartości referencyjnych, wynosi np. 195 lub 201. Wówczas takie badanie można powtórzyć, zwłaszcza jeśli następuje zaostrzenie objawów.
Nieprawidłowy wynik elastazy w kale – dalsze postępowanie
Każdy nieprawidłowy wynik badania powinien być skonsultowany z lekarzem, nie należy przyjmować na własną rękę suplementów enzymów trzustkowych. Jeśli u pacjenta nie były wykonywane badania obrazowe, lekarz – po zebraniu wywiadu – może je zlecić. Może również zlecić dodatkowe badania laboratoryjne, np. morfologia, lipaza, amylaza, witamina D, wapń, poziom albumin, itp.
PODSUMOWANIE
Badanie poziomu elastazy trzustkowej w kale jest wartościowym badaniem pokazującym czynność zewnątrzwydzielniczą trzustki. Badanie może wskazywać przyczynę objawów ze strony przewodu pokarmowego (również w przypadku wątpliwych wyników badań obrazowych), ustalić właściwą diagnozę, a następnie leczenie.
PIŚMIENNICTWO
- Lipiński M, Rydzewska G. Guidelines of treatment in patients with pancreatic exocrine insufficiency and chronic pancreatitis in the general practitioner’s office. Lekarz POZ. 2018;4(3):199-204. Lipiński M, Rydzewska G. Guidelines of treatment in patients with pancreatic exocrine insufficiency and chronic pancreatitis in the general practitioner’s office. Lekarz POZ. 2018;4(3):199-204.
- Dominici R, Franzini C. Fecal elastase-1 as a test for pancreatic function: a review. Clin Chem Lab Med. 2002 Apr;40(4):325-32. doi: 10.1515/CCLM.2002.051. PMID: 12059069.
- Parihar V, Ballester R, Ridgway PF, Conlon KC, Gibney J, Ryan BM. Screening for undiagnosed pancreatic exocrine insufficiency (PEI) in a cohort of diabetic patients using faecal elastase testing and PEI scoring system. Acta Diabetol. 2024 Oct;61(10):1301-1307. doi: 10.1007/s00592-024-02307-z. Epub 2024 May 26. PMID: 38796828; PMCID: PMC11486769
- Kadaj-Lipka R, Lipiński M, Adrych K, Durlik M, Gąsiorowska A, Jarosz M, Jurkowska G, Małecka-Panas E, Oracz G, Rosołowski M, Skrzydło-Radomańska B, Talar-Wojnarowska R, Rydzewska G. Diagnostic and therapeutic recommendations for chronic pancreatitis. Recommendations of the Working Group of the Polish Society of Gastroenterology and the Polish Pancreas Club. Prz Gastroenterol. 2018;13(3):167-181. doi: 10.5114/pg.2018.78067. Epub 2018 Sep 17. PMID: 30302160; PMCID: PMC6173070.
