Dna moczanowa (artretyzm) – przyczyny, objawy, diagnostyka

Spis treści

1. Co to jest dna moczanowa?
2. Od czego zależy stężenie kwasu moczowego?
3. Objawy dny moczanowej
4. Dna moczanowa – badania laboratoryjne
5. Dna moczanowa – profilaktyka

Co to jest dna moczanowa?

Dna moczanowa (artretyzm) jest zapalną chorobą stawów, związaną z nieprawidłową przemianą kwasu moczowego. Kwas moczowy jest w organizmie końcowym produktem przemian zasad purynowych – substancji powstających w wyniku rozpadu kwasów nukleinowych (DNA, RNA) – materiału genetycznego komórek. Dna moczanowa spowodowana jest stale utrzymującym się, podwyższonym stężeniem kwasu moczowego. Synteza kwasu moczowego odbywa się głównie w wątrobie.

Dzienny obrót metaboliczny kwasu moczowego jest wysoki, a znaczna jego część jest wydalana przez nerki. Z kwasu moczowego powstają sole (tzw. moczany), które rozpuszczają się w osoczu i płynach wewnątrzustrojowych. Jedna z tych soli – moczan sodu może po przeniknięciu do jamy stawowej i płynu stawowego ulec wytrąceniu w postaci kryształów.

Do wytracenia kryształów moczanu sodu dochodzi po przekroczeniu stężenia 6,8mg/dl. Proces zapalny najsilniej stymulują kryształy opłaszczone IgG. Kryształy kwasu moczowego o ujemnym ładunku aktywują układ dopełniacza. Odgrywa to istotną rolę w chemotaksji granulocytów do jamy stawowej. Następuje aktywacja komórek błony maziowej i wytwarzanie przez nie IL-8. Kryształy ulegają fagocytozie przez wielojądrzaste leukocyty – granulocyty obojętnochłonne, aktywacja układu kaspaz prowadzi do wytworzenia IL-1β, co w konsekwencji prowadzi do zapalenia stawu i rozwoju dny moczanowej.

Kryształy mogą również gromadzić się w obrębie nerek, co może prowadzić do śródmiąższowego zapalenia, powstania kamicy nerkowej lub uszkodzenia kanalików nerkowych. Kamienie kwasu moczowego mogą również występować w drogach moczowych.

Od czego zależy stężenie kwasu moczowego?

Stężenie kwasu moczowego w surowicy jest zależne od wieku, płci, masy ciała, stosowanej diety oraz czynników genetycznych. Fizjologicznie podwyższone stężenie kwasu moczowego występuje u mężczyzn i jest porównywalne ze stężeniem, które pojawia się u kobiet po menopauzie.

Podwyższony poziom kwasu moczowego jest spowodowany zarówno wzrostem jego wytwarzania, jak i upośledzonym wydalaniem przez nerki.

Dlaczego dochodzi do zaburzeń metabolizmu, a w konsekwencji do podwyższenia stężenia kwasu moczowego?

Przyczyn wysokiego poziomu kwasu moczowego może być wiele, ale najczęściej są to:

• zbyt duża podaż w diecie – dieta wysokobiałkowa, czerwone mięso, owoce morza, napoje o wysokiej zawartości fruktozy,
• zwiększony rozpad komórek w organizmie (np. w chorobie nowotworowej),
• otyłość,
• nadużywanie alkoholu (szczególnie piwa),
• współistnienie zaburzeń lipidowych,
• czynniki genetyczne (występowanie choroby w rodzinie),
• głodzenie,
• leki, np. niektóre leki moczopędne stosowane w leczeniu nadciśnienia tętniczego lub małe dawki kwasu acetylosalicylowego stosowane w kardiologii,
• płeć męska,
• nadciśnienie tętnicze i choroby nerek,
• łuszczyca.

Objawy dny moczanowej

Napad ostrej dny moczanowej (artretyzmu) wywołuje ogromne dolegliwości bólowe. Charakterystyczne jest gwałtowne zapalenie jednego stawu. Objawy często rozwijają się w nocy, wywołując ból oraz obrzęk. Skóra ponad zajętym stawem jest błyszcząca, ciepła i zaczerwieniona, a okolica stawu jest wrażliwa na dotyk.

Objawem dny jest nagły atak bólu najczęściej stawów palucha (dna zwana była dawniej podagrą). Najczęściej zajęty jest właśnie staw śródstopno-paliczkowy, choroba może jednak również dotyczyć stawów: skokowego, kolanowego, łokciowego, nadgarstka, stawów w obrębie dłoni. Zapaleniu stawu może towarzyszyć ogólne rozbicie i stan podgorączkowy lub gorączka. Atak najczęściej występuje w nocy lub nad ranem, poprzedzony bywa sutymi posiłkami mięsnymi lub spożyciem alkoholu. Typowa osoba narażona na napad dny to mężczyzna po czterdziestce, z nadwagą, z podwyższonym cholesterolem i nadciśnieniem tętniczym. Często wcześniej ktoś w rodzinie miewał podobne ataki dny.

Objawy początkowo ustępują samoistnie po kilku dniach lub tygodniach. Bez leczenia ostre napady dny występują coraz częściej, pojawiają się również nadżerki kostne. Przewlekła dna moczanowa występuje u chorych, u których stężenie kwasu moczowego nie jest kontrolowane oraz w przypadku powtarzających się nawrotowych ataków choroby w okresie kilku lat i prowadzi do rozwoju przewlekłego zapalenia. Charakterystyczne jest również tworzenie guzków dnawych, powstających w miejscu odkładania się moczanów w obrębie tkanek miękkich. Najczęstszym miejscem powstawania guzków są palce, kaletki oraz pochewki ścięgniste. Guzki te mogą upośledzać prawidłową funkcję w miejscu występowania, a nawet ulegać owrzodzeniu z wydzieleniem kredowobiałej treści. Uszkodzenia chrząstki i kości w przebiegu przewlekłej dny moczanowej mogą prowadzić do wystąpienia poważnych zniekształceń.

Można wyróżnić następujące okresy dny moczanowej (artretyzmu):

• bezobjawowy okres podwyższenia kwasu moczowego we krwi (tzw. okres hiperurykemii),
• okres napadów dny,
• dnę przewlekłą.

U każdego pacjenta należy ocenić czynniki ryzyka dotyczące wystąpienia ataku dny moczanowej. Czynniki, które mogą wywołać atak dny moczanowej to:

• uraz,
• współistniejące zakażenie,
• nadmierne spożywanie alkoholu,
• głodzenie,
• wprowadzenie leków, które zmieniają poziom moczanów (Zmiany stężenia moczanów w surowicy krwi mogą przyspieszyć wystąpienie ataku dny. Nie zaleca się rozpoczęcia terapii obniżającej stężenie moczanów do momentu uregulowania ostrego napadu dny.).

Dna moczanowa – badania laboratoryjne

Badania krwi:

Należy ocenić stężenie kwasu moczowego w surowicy (poziom kwasu moczowego w surowicy jest zwykle podwyższony, jednak u 1/3 pacjentów w czasie ostrego rzutu choroby stężenie kwasu moczowego mieści się w zakresie wartości referencyjnych). Stężenie kwasu moczowego najczęściej jest podwyższone w okresie przed pierwszym napadem i między napadami dny. Ponadto należy wykonać badanie: CRP, OB i morfologię.

Konieczne jest wykonanie analizy płynu stawowego – materiał po biopsji aspiracyjnej ocenia się pod mikroskopem w świetle polaryzacyjnym. Kryształy moczanu sodu mają kształt wrzecionowaty i powodują silne rozszczepienie światła.

Dna moczanowa (artretyzm) jest niezależnym czynnikiem powstawania chorób naczyniowych, a u pacjentów z dną moczanowa występuje dwa razy większe ryzyko wystąpienia zawału mięśnia sercowego.

Dna moczanowa – profilaktyka

Profilaktyka napadów dny moczanowej (artretyzmu) to przede wszystkim przestrzeganie i stosowanie właściwej diety.

Wykaz produktów zalecanych, które należy ograniczyć i niedozwolonych:

Należy również pamiętać o utrzymaniu prawidłowej wagi ciała, leczeniu zaburzeń lipidowych i leczeniu nadciśnienia.