Spis treści
- Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów? Czynniki ryzyka
- Ogólne zalecenia dietetyczne dla pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS)
- Przykładowy jadłospis w chorobie reumatoidalnego zapalenia stawów
Czym jest reumatoidalne zapalenie stawów? Czynniki ryzyka
Reumatoidalne zapalenie stawów (inaczej RZS – więcej przeczytasz TUTAJ) to choroba autoimmunologiczna i zapalna. Znaczy to, że układ odpornościowy atakuje zdrowe komórki w organizmie chorego, powodując stan zapalny – bolesny obrzęk w dotkniętych zmianami chorobowymi częściach ciała. Reumatoidalne zapalenie stawów atakuje głównie stawy, może zaatakować wiele stawów w tym samym czasie. Najczęściej atakuje stawy dłoni, nadgarstków i kolan. W stawie z RZS wyściółka stawu ulega zapaleniu, powodując uszkodzenie tkanki stawowej. Uszkodzenie tkanki może powodować długotrwały lub przewlekły ból, deformację – zniekształcenie czy niestabilność – problemy z równowagą. Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) może również wpływać na inne tkanki w całym ciele i powodować problemy w narządach, takich jak płuca, serce czy oczy.
Podobnie jak wszystkie choroby autoimmunologiczne, także reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. W normalnych warunkach organizm wytwarza przeciwciała – białka obronne, które atakują patogeny, czyli czynniki chorobotwórcze w naszym organizmie i pomagają je zwalczyć. Z nieznanych powodów organizm czasami wytwarza autoprzeciwciała, które mylą normalne komórki i tkanki z patogenami.
Czynniki ryzyka zwiększające prawdopodobieństwo zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów:
- wiek – na RZS można zachorować w każdym wieku, ale prawdopodobieństwo wzrasta wraz z wiekiem. Najwyższy odsetek zachorowań jest wśród dorosłych po sześćdziesiątym roku życia,
- płeć – częściej choroba atakuje kobiety niż mężczyzn,
- czynniki genetyczne – osoby urodzone z określonymi genami są bardziej narażone na rozwój reumatoidalnego zapalenia stawów (RZS),
- palenie tytoniu – według badań palenie papierosów zwiększa ryzyko zachorowania na RZS i może zaostrzyć chorobę,
- otyłość – badania nad rolą otyłości wykazały również, że im większa jest masa ciała (nadwaga, otyłość), tym istnieje większe ryzyko zachorowania na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS).
Ogólne zalecenia dietetyczne dla pacjentów z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS)
Dla chorych z RZS podstawowym zaleceniem żywieniowym jest indywidualna dieta, skrojona ze względu na nasze dolegliwości chorobowe pod konkretnego pacjenta. Najlepiej zmodyfikować ją pod ścisłym okiem dietetyka, gdyż każdemu choremu z RZS mogą towarzyszyć inne dolegliwości i powikłania. Pacjenci mają indywidualną ścieżkę doboru leków, które mogą wpływać na zróżnicowany proces żywieniowy.
Są oczywiście zalecenia ogólne, dotyczące formy odżywiania, wyboru odpowiednich składników spożywczych i technik kulinarnych.
- modyfikujemy dietę indywidualnie
- jadłospis powinien być urozmaicony
- posiłki powinny być spożywane co około 3 godziny, o regularnych porach, powinno się zjadać 5 posiłków na dobę, objętościowo powinny być mniejsze, jedzone w spokoju, bez połykania powietrza. Ostatni posiłek powinno się zjeść na 3 h przed snem w formie lekkiego dania, które nie obciąży żołądka na noc
- warzywa i owoce spożywaj 4:1 razy dziennie, szczególnie polecane są warzywa – sałata, ogórek, por, brokuł, marchew, burak, seler, pietruszka, warzywa strączkowe, kiełki (z wyłączeniem kiełków lucerny) oraz owoce: borówki, ciemne winogrona, jagody, żurawina, czarna porzeczka, truskawki, owoce dzikiej róży. Ograniczyć należy: jabłka, kapustę białą, ziemniaki, pomidory, paprykę i bakłażana oraz warzywa o dużej zawartości kwasu szczawiowego – rabarbar, szpinak, botwina
- pełnoziarniste produkty zbożowe o jak najniższym indeksie glikemicznym, np. pieczywo razowe i graham, ryż dziki i brązowy niełuskany, makaron razowy i kasze gruboziarniste – gryczana, pęczak, bulgur
Chorzy z reumatoidalnym zapaleniem stawów (RZS) powinni ograniczyć lub całkowicie wykluczyć z diety gluten, a także kukurydzę, ponadto zaobserwowano nadmierną reakcję immunologiczną na określone substancje pokarmowe, co w konsekwencji może zaostrzać objawy
- migdały, orzechy włoskie oraz nasiona sezam i dynia to doskonałe źródło kwasów omega-3
- ograniczamy spożycie tłuszczów nasyconych pochodzenia zwierzęcego, z diety wykluczamy spożycie tłustych gatunków mięs jak wieprzowina, baranina, tłusta wołowina, tłusty drób oraz ich przetworów. Z diety wykluczamy spożycie pełnotłustych produktów mlecznych takich jak tłuste mleko, śmietana i śmietanka, sery żółte, topione, pleśniowe. Dozwolone w diecie chude gatunki mięs – indyk, kurczak bez skóry, cielęcina, chuda wołowina oraz produkty mleczne o obniżonej zawartości tłuszczu takie jak ser biały białe chude, jogurt naturalny 2%, kefir
- ryby i owoce morza to naturalne źródło wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3, które korzystnie wpływają na stawy, redukują stany zapalne,
- zalecane w diecie są wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 z produktów pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, siemię lniane, orzechy włoskie czy nasion chia oraz jednonienasycone kwasy tłuszczowe – oliwa z oliwek, oliwki, orzechy laskowe, migdały, awokado,
- ogranicz w diecie spożycie oleju kukurydzianego, słonecznikowego, oleju z pestek dyni i winogron, ponieważ zawierają znaczne ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-6, które spożywane w nadmiarze uczestniczą w produkcji czynników prozapalnych i prozakrzepowych. Należy pamiętać, jeżeli w diecie ilość kwasów omega-6 zdecydowanie przewyższy ilość kwasów omega-3, wówczas uniemożliwia to korzystne działanie przeciwzapalne tych drugich tu kwasów omega-3
- eliminujemy cukier i wszelkie wyroby cukiernicze
- kolagen jest nieodzownym składnikiem chorych z RZS, odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie stawów i chrząstek. Naturalnym źródłem kolagenu są galarety mięsne i rybne
- z diety eliminujemy produkty wysokoprzetworzone, dania z proszku – zupy, sosy, ciasta itp. Gotowe potrawy w słoikach i konserwy, zawierają nadmiar soli i substancji konserwujących. Fast food oraz wysokotłuszczowe przekąski – np. chipsy, nachosy, paluszki itp.
- ograniczamy sól
- eliminujemy gotowe mieszanki przyprawowe, zawierające duże ilości soli i różne E
- polecane przyprawy przeciwzapalne to – kurkuma, imbir, goździki, anyż, czosnek, chrzan, cząber, bazylia, estragon, tymianek, majeranek, mięta, szałwia
- niewskazane są ostre przyprawy – pieprz, ostra papryka, chili
Osoby chore na reumatoidalne zapalenie stawów nie powinny zapominać o regularnym dostarczaniu płynów do organizmu. Zaleca się wypijać 2-3 l płynów. Woda niegazowana powinna stanowić największy procent wszystkich wypijanych płynów (kobiety ok 1,5 l/doba, mężczyźni ok. 2 l/doba). Woda powinna być pita przez cały dzień, małymi porcjami. Zalecane są słabe napary herbaty czarnej czy zielonej oraz herbatki owocowe.
Z diety należy absolutnie wykluczyć spożycie napojów alkoholowych, wszelkich wód smakowych, słodkich napojów gazowanych i niegazowanych, dosładzanych soków. Niewskazane są mocna kawa i herbata.
Techniki kulinarne rekomendowane przy reumatoidalnym zapaleniu stawów (RZS) to gotowanie w wodzie i na parze, duszenie, ale bez wcześniejszego obsmażania, pieczenie w piekarniku bez dodatku tłuszczu lub z niewielką ilością tłuszczu dozwolonego, pieczenie w folii.
Ciekawostka: reumatoidalne zapalenie stawów, jak i inne choroby reumatologiczne, mogą być efektem alergii bądź nietolerancji, czy nadwrażliwości pokarmowych.
Przykładowy jadłospis w chorobie reumatoidalnego zapalenia stawów
Śniadania
- jaja na twardo, z pieczywem gryczanym do tego pomidor i kiełki brokuła,
- chleb żytni na zakwasie, do tego pasta z awokado, oliwki, czosnku i oliwy z oliwek
II śniadanie
- koktajl z mixu sałat, truskawek, jogurtu naturalnego i nasion chia
- chleb żytni razowy z wędliną z piersi indyka z ogórkiem zielonym i rukolą
Obiad
- łosoś natarty oliwą z oliwek, lekko posolony, posypany koperkiem, pieczony w folii aluminiowej, w piekarniku, podany z kaszą pęczak grubą i surówką z selera naciowego i marchwi z dodatkiem jogurtu naturalnego
- klopsiki z mięsa mielonego (indyk-chude wołowe), do tego buraczki na ciepło, kasza gryczana niepalona
Podwieczorek
- makaron gryczany ugotowany al’dente wymieszany z duszoną cukinią, marchewką i pomidorkami koktajlowymi, wymieszane z pesto bazyliowym
- marchew i kalarepa obrane pokrojone w paski i talarki do tego dip z jogurtu naturalnego z czosnkiem i koperkiem, warzywa maczamy w dipie
Kolacja
- sałatka z wędzonej makreli wymieszanej ze startym ogórkiem kwaszonym, z dodatkiem jogurtu naturalnego, całość nakładamy do listków cykorii, podajemy z pieczywem pełnoziarnistym
- jajecznica na parze, podana z pomidorem i posiekanym szczypiorkiem, dodatek bułka razowa
Piśmiennictwo
- Praktyczny Podręcznik Dietetyki, redaktor naukowy Prof.Dr.Hab.n.Med Mirosław Jarosz, Wydawca IŻŻ, 2010r.
- Artykuł „Reumatoidalne zapalenie stawów”, mgr. Inż. Sylwia Gugała Miłosz, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej
