Dieta w nadczynności tarczycy

Spis treści

1. Zalecenia żywieniowe w nadczynności tarczycy
2. Podstawowe założenia diety u chorych z nadczynnością tarczycy
3. Przykładowy jadłospis w nadczynności tarczycy

Nadczynność tarczycy w początkowym stadium choroby charakteryzuje się niesamowitą energią, szybkim spadkiem masy ciała. Dla wielu chorych to dobry znak i pozytywne korzyści. Dlatego nadczynność tarczycy jest jednym z najczęściej nierozpoznanych schorzeń endokrynologicznych. Pozostawienie takiego stanu zdrowia bez kontroli może prowadzić do poważnych skutków zdrowotnych.

Tarczyca to mały gruczoł w kształcie motyla, znajdujący się u nasady szyi. Odgrywa ona ogromną rolę w naszym organizmie. Dlatego zapewnienie prawidłowego funkcjonowania tarczycy jest niezwykle ważne dla naszego ogólnego samopoczucia. Uwalnia ona hormony, które regulują metabolizm, kontroluje, w jaki sposób nasz organizm zużywa energię. Hormony tarczycy regulują następujące funkcje organizmu:

• prawidłowe oddychanie,
• tętno,
• dbają o odpowiednią pracę centralnego i obwodowego układu nerwowego,
• prawidłową siłę mięśni,
• cykle miesiączkowe,
• temperaturę ciała,
• oraz wiele innych funkcji.

Jeżeli tarczyca chorego jest nadczynna, procesy organizmu przyspieszają. To przyspieszenie może spowodować między innymi:

• utratę masy ciała,
• nerwowość, niepokój, senność, przygnębienie,
• przyspieszone bicie serca,
• nadmierne pocenie,
• problemy ze snem,
• skłonność do biegunek,
• uczucie gorąca, wypieki.

W badaniach laboratoryjnych stwierdza się zwiększenie podstawowej przemiany materii oraz nadprodukcję hormonów tarczycy. Objawy mogą różnić się u poszczególnych osób.

Nadczynność tarczycy ma kilka przyczyn:

a) chorobę Gravesa-Basedowa,

b) guzki tarczycy,

c) zapalenie tarczycy.

Niekiedy nadczynność tarczycy jest spowodowana nienowotworowym guzem przysadki mózgowej zlokalizowanym u podstawy mózgu.

Zalecenia żywieniowe w nadczynności tarczycy

W badaniach krwi u chorych z nadczynnością tarczycy można stwierdzić:

• niedokrwistość, 
• niskie stężenie cholesterolu, 
• podwyższone stężenie glukozy,
• zwiększoną aktywność transaminaz (enzymów wątrobowych).

dlatego w codziennym życiu chory z nadczynnością tarczycy powinien dostosować się do kilku ważnych zaleceń:

a) Spożywanie zbyt dużej ilości jodu lub przyjmowanie zbyt dużej ilości hormonów tarczycy może podnieść poziom hormonów tarczycy. Niektóre pokarmy czy leki zawierają jod, a jego zbyt duża ilość może nadmiernie stymulować tarczycę.

b) W nadczynności tarczycy wzrasta zapotrzebowanie na składniki mineralne i witaminy, zwłaszcza A, C, B1. Mimo bogactwa witamin ilość surowych warzyw i owoców w diecie osoby z nadczynnością tarczycy nie powinna być zbyt duża. Zawierają one dużo błonnika, który ogranicza przyswajanie składników energetycznych z diety. Najlepszym źródłem witaminy C jest natka pietruszki, papryka czerwona, brokuły, szpinak, cytryny i pomarańcze, kiwi, truskawki. Witamina A wpływa na prawidłową pracę tarczycy. Można ją znaleźć w marchwi, papryce, pomidorach, brokułach, morelach, brzoskwiniach. Źródłem witaminy B1 powinny być produkty zbożowe, mleko i jego przetwory, jajka, ryby. Mleko i przetwory mleczne dostarczają też wapnia, na który również wzrasta zapotrzebowanie.

c) W diecie należy zwiększyć ilość białka. Większość (ok. 2/3) powinna być pochodzenia zwierzęcego. Jedz więcej niż dotychczas mleka, kefiru, jogurtu, twarogu, jajek, chudego mięsa (wołowina, cielęcina, drób, królik) i wędlin (drobiowe i polędwica). Pamiętaj, że dobrym źródłem białka są chude ryby – dorsz, sandacz, szczupak.

d) Koniecznie ograniczamy ilość tłuszczu. Rezygnujemy ze smalcu, bekonu, podrobów i konserw. Tłuszcz w diecie powinien pochodzić w większości z roślin.

e) Istotne znaczenie ma sposób przyrządzania posiłków. Aby nie prowokować biegunek, bezpieczniejsza jest dieta lekkostrawna, a więc bez potraw tłustych i smażonych. Mięsa, ryby i warzywa najlepiej gotuj na parze, piecz w folii opcjonalnie duś bez obsmażania.

f) Trzeba wyeliminować produkty, które dostarczają pustych kalorii. Słodycze, ciasta, chipsy, słone paluszki itp. Na deser można jeść budynie, galaretki z owocami, przeciery, musy i sałatki owocowe.

g) Przy uderzeniach gorąca lepiej zrezygnować ze spożywania gorących potraw, zwłaszcza zup i napojów.

h) Warto ograniczyć picie kawy i mocnej herbaty, nawet zimnej, ponieważ kofeina/teina zwiększa liczbę skurczów serca i pobudza układ nerwowy.

i) Obowiązuje całkowity zakaz palenia.

Podstawowe założenia diety u chorych z nadczynnością tarczycy

a) Energetyczność diety w nadczynności tarczycy – nadczynności tarczycy towarzyszy ubytek masy ciała, stąd zaleca się dietę normokaloryczną dla osób z prawidłowym BMI (18,5–24,9 kg/m²), wysokoenergetyczną, gdy występuje niedowaga i/lub ubytkowi masy ciała towarzyszy zanik mięśni. W diecie zaleca się nawet 6–7 posiłków o małej objętości wzbogaconych w produkty wysokoenergetyczne, jak suszone owoce, orzechy, nasiona, oleje, awokado. W momencie wyrównania hormonalnego należy niezwłocznie wrócić do diety normokalorycznej ze względu na szybki wzrost masy ciała i ryzyko występowania nadwagi.

b) Białko, stanowiące 12–15% wartości energetycznej diety. Głównym źródłem białka powinny być chude mięsa, ryby, jaja oraz suche nasiona roślin strączkowych. Zaleca się wyższą zawartość białka w diecie osób z ubytkiem masy ciała.

c) Tłuszcz głównie w postaci tłuszczów pochodzenia roślinnego, ze względu na potrzebę dostarczenia odpowiedniej ilości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3 o działaniu immunostymulującym. Źródłem tego składnika odżywczego w diecie w nadczynności tarczycy powinien być olej lniany, rzepakowy, oliwa z oliwek, margaryna miękka, orzechy, zwłaszcza włoskie, świeżo mielone nasiona lnu, pestki dyni, słonecznika, awokado oraz oliwki. Tłuszcz powinien stanowić 20–35% wartości energetycznej diety.

d) Węglowodany powinny stanowić 50–70% wartości energetycznej diety w nadczynności tarczycy. Ważna jest również odpowiednia podaż błonnika pokarmowego (20–40 g/d). Dlatego też głównym źródłem węglowodanów w diecie powinny być pełnoziarniste produkty zbożowe, warzywa i owoce.

Istotne jest również prawidłowe zbilansowanie diety w nadczynności tarczycy w składniki ważne dla prawidłowej pracy tarczycy, m.in.:

• wapń i witamina D – są ważne w nadczynności tarczycy ze względu na ich wpływ na homeostazę kostną. W związku ze zwiększonym metabolizmem w nadczynności tarczycy znacznie wzrasta ryzyko osteopenii/osteoporozy. Podstawowym źródłem wapnia są mleko i jego przetwory, ale również brokuły i warzywa zielonolistne, amarantus, pestki dyni, migdały, sezam, mak. W sardynkach, śledziach, szprotkach w znacznych ilościach zawarty jest wapń oraz witamina D. Innymi produktami dostarczającymi witaminy D są również pozostałe ryby morskie. W okresie wiosenno-letnim 15-minutowa ekspozycja słoneczna dostarcza odpowiedniej ilości endogennej witaminy D. Natomiast w miesiącach październik-kwiecień niezbędna jest suplementacja.
• jod – istotny pierwiastek w prawidłowej pracy tarczycy, jednakże jego nadmierne ilości mogą przyczynić się do powstania nadczynności tarczycy. Zaleca się spożywanie około 150 μg jodu dziennie. Z tego też względu zaleca się unikania pokarmów szczególnie bogatych w jod, np. wodorostów, alg, produktów wzbogacanych w jod, suplementów diety z jodem oraz umiarkowaną konsumpcję ryb (2-3 razy w tygodniu).
• kwasy omega-3 – istotne w nadczynności tarczycy ze względu na działanie przeciwzapalne. Jako źródło tego składnika zaleca się oleje roślinne, orzechy, pestki, nasiona, awokado oraz ryby – nie częściej niż 2-3 razy w tygodniu.
• produkty zawierające goitrogeny – brokuły, kalafior, kapustne, jarmuż – zmniejszą ilość hormonów produkowanych przez tarczycę;
• antyoksydanty – witamina E, C, beta-karoten, polifenole, które wzmacniają układ immunologiczny. Produktami bogatymi w antyutleniacze są oleje: z kiełków zbożowych, kukurydziany, sojowy, rzepakowy i oliwa z oliwek oraz kiełki zbożowe, orzechy, migdały, owoce dzikiej róży, wiśnie, pietruszka, kiwi, brokuły, szczaw, papryka, estragon, biała kapusta, brukiew, kapusta czerwona, cytrusy, marchew, brukiew, szpinak, szczaw, mango, melon, morele, brokuły, brzoskwinia, pomidory, pietruszka.

Prawidłowe żywienie odgrywa istotną rolę w niefarmakologicznym leczeniu nadczynności tarczycy. Szczególnie ze względu na wpływ tego zaburzenia na zwiększony metabolizm i utratę masy ciała przed wyrównaniem hormonalnym.

Przykładowy jadłospis w nadczynności tarczycy

I śniadanie

• tortilla pełnoziarnista posmarowana serkiem naturalnym do tego wędlina drobiowa, cebula, sałata wg smaku, pomidor pokrojony w plastry i papryka w kostkę. Zawijamy tortille (można podać na zimno lub po podgrzaniu)
• pieczywo żytnie do smarowania margaryna lub hummus, szprotki w oleju ze słoika, ogórek kwaszony

II śniadanie

• jogurt naturalny z płatkami pszennymi do tego jabłko przyprószone i orzechy włoskie
• smoothie owocowo-warzywne (gruszka-seler naciowy) do tego nasiona chia i odrobina wody,

Obiad

• kotlet z piersi indyka, oprószony ulubionymi ziołami, sól i pieprz do smaku (pieczemy w folii, w piekarniku), ziemniaki z wody i mizeria (ogórki świeże pokrojone w plastry, lekko posolone do tego jogurt naturalny)
• dorsz/mintaj/miruna doprawione wg smaku, grillowane na patelni grillowej bez tłuszczu, podane z kaszą bulgur i surówką ze startych selera i jabłka z dodatkiem jogurtu naturalnego

Podwieczorek

• budyń śmietankowy polany ciepłym musem malinowym
• marchew i kalarepa obrane, pokrojone w plastry i słupki

Kolacja

• jajecznica na parze, podana  z sałatką z pomidora, ogórka zielonego, dowolnej sałaty. Doprawiona kilkoma kroplami cytryny, oliwy z oliwek i ulubionymi ziołami, do tego chleb pełnoziarnisty
• twarożek ze szczypiorkiem, startą rzodkiewką, doprawiony do smaku solą i pieprzem, podany w listkach cykorii, do tego bułka grahamka

Piśmiennictwo

1. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Autor Diana Wolańska-Buzalska „Zalecenia żywieniowe w nadczynności tarczycy”
2. MEDONET, „Zalecenia żywieniowe w nadczynności tarczycy”, Autorzy Kazimierz Janicki i Katarzyna Pawlikowska-Łagód