Dieta lekkostrawna – komu jest zalecana i na czym polega?

Spis treści

1. Komu jest zalecana dieta lekkostrawna?
2. Na czym polega dieta lekkostrawna?
3. Ogólne zalecenia diety lekkostrawnej
4. Propozycje potraw na poszczególne posiłki
5. Niektóre modyfikacje diety lekkostrawnej
6. Podsumowanie

Dieta łatwostrawna jest prostą modyfikacją żywienia racjonalnego ludzi zdrowych, bez zmian w ilości energii i makroskładników. Polega na wyeliminowaniu produktów i potraw ciężkostrawnych, tj. tłustych, smażonych, pieczonych w tradycyjny sposób, ostro przyprawionych, wzdymających, zawierających dużo błonnika oraz wędzonych, które ze względu na stan pacjenta mogą dodatkowo obciążyć przewód pokarmowy. Chory realizujący zalecenia dietetyczne w warunkach domowych powinien wiedzieć jakie produkty i potrawy są dozwolone, a jakie przeciwwskazane oraz znać sposoby obróbki termicznej, które nadają potrawie formę jak najbardziej strawną.

Komu jest zalecana dieta lekkostrawna?

Jest to podstawowa dieta przepisywana większości pacjentom przebywającym w szpitalach i sanatoriach, którzy nie wymagają uwzględnienia specjalnych modyfikacji podaży składników odżywczych lub konsystencji spożywanych posiłków. Dietę tę stosuje się również w stanach gorączkowych, u osób w wieku podeszłym, w przypadku niektórych chorób układu pokarmowego (np. w chorobie Leśniowskiego-Crohna, zapaleniu błony śluzowej jelit, nieżycie żołądka) i zaburzeń pracy przewodu pokarmowego oraz podczas rekonwalescencji po zabiegach chirurgicznych (zwłaszcza na przewodzie pokarmowym np. po zabiegach bariatrycznych, resekcji pęcherzyka żółciowego).

Na czym polega dieta lekkostrawna?

Dieta lekkostrawna jest w pełni zbilansowana pod kątem składników odżywczych i opiera się na produktach, których skład i sposób przygotowania do spożycia nie stwarzają trudności w trawieniu i przyswajaniu przez organizm. Dobór produktów w diecie zależy od indywidualnej tolerancji. Ważne jest obserwowanie i słuchanie sygnałów swojego organizmu. Jeżeli jakieś potrawy wywołują przykre dolegliwości, należy je tymczasowo wyeliminować z diety.

Technikami kulinarnymi, które nadają potrawą formę łatwostrawną, są rozdrabnianie, przecieranie, gotowanie w wodzie i na parze, pieczenie w rękawie foliowym, pergaminie lub naczyniu żaroodpornym z pokrywką, jak również duszenie na patelni pod przykryciem bez wcześniejszego obsmażania.

To, na co szczególnie warto zwrócić uwagę, stosując dietę lekkostrawną, to rekomendacje dotyczące błonnika pokarmowego. W diecie łatwostrawnej zaleca się minimalną jego zawartość, czyli 25 g/ dobę. Sposobami na zmniejszenie ilości błonnika w diecie są m.in. spożywanie pieczywa graham i pieczywa pszennego (zamiast pełnoziarnistego), dobór młodych delikatnych warzyw i dojrzałych owoców, usuwanie pestek (z pomidorów, kabaczków), obieranie skórek z owoców i warzyw, blanszowane, gotowanie, przecieranie przez sito oraz rozdrabnianie. Obróbka termiczna warzyw i owoców powoduje zmiękczanie tkanek i mniejsze podrażnianie przewodu pokarmowego oraz korzystną w tym przypadku zmianę w strukturze fizykochemicznej błonnika.

Podstawowe zapotrzebowanie energetyczne zdrowego, dorosłego człowieka wynosi – w zależności od aktywności fizycznej – od 25 do 35 kcal/kg należnej masy ciała/ dzień. Obliczając zapotrzebowanie kaloryczne, należy uwzględniać indywidualny stan chorego. Ilość energii zależna jest od masy ciała. W warunkach szpitalnych najczęściej przyjmuje się około 30 kcal na 1 kg należnej masy ciała, co odpowiada około 2000-2500 kcal w przypadku chorych z właściwą masą ciała. W przypadku wyniszczenia ilość energii może zostać zwiększona, a w przypadku otyłości zmniejszona.

Ogólne zalecenia diety lekkostrawnej

1. Pierwszy posiłek spożywa się w ciągu pierwszej godziny po przebudzeniu, a ostatni nie później niż 2 godziny przed snem.
2. Spożywa się 5-6 małych objętościowo posiłków dziennie, mniej więcej o tych samych porach w odstępach 2-3 godzinnych.
3. Usuwa się skórki i pestki z owoców i warzyw.
4. Wydłuża się czas gotowania.
5. Rozdrabnia się owoce, np. poprzez miksowanie, przecieranie przez sito.
6. Nie spożywa się wyrobów czekoladowych.
7. Potrawy spożywa się w temperaturze pokojowej, w spokojnej atmosferze, zwracając szczególną uwagę na dokładne żucie.
8. Wypija się co najmniej 1,5 l płynów dziennie.
9. Stosuje się tłuszcze dobrej jakości (tj. olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany).
10. Warzywa spożywa się w co najmniej 3 posiłkach.
11. W ciągu dnia spożywa się 2-3 porcje nabiału.
12. Spożywa się 1-2 porcje ryb tygodniowo.
13. Ogranicza się ostre przyprawy.

Propozycje potraw na poszczególne posiłki

Śniadanie: zupy mleczne (płatki ryżowe, kaszka manna), mleko, pieczywo jasne z masłem, jajecznica na parze, sałata masłowa, pomidor (bez skórki i pestek), sery białe, homogenizowane, twarogowe, pasty z jaj, wędlin i ryb, dżem, wędliny, owoce sezonowe (w zależności od tolerancji przetarte i poddane obróbce termicznej), kawa zbożowa z mlekiem / herbata (słaby napar)

Obiad: zupy jarzynowe, rosoły, krupniki, barszcze, dania mięsne dostarczające białka zwierzęcego np. potrawka w białym sosie (ryż biały, pierś z kurczaka, bulion, śmietana), dania z ryb i jaj, kompot

Podwieczorek: kisiel, galaretka, jogurt owocowy, herbatniki, budyń, musy z owoców (bez skórek i pestek), herbata (słaby napar)

Kolacja: pieczywo mieszane z masłem, wędliny, pasty mięsne, pasty twarogowe, pasty rybne, galarety z ryb i drobiu, warzywa (w zależności od tolerancji poddane obróbce termicznej), herbata (słaby napar)

Niektóre modyfikacje diety lekkostrawnej

Dieta lekkostrawna ze zwiększoną zawartością białka stosowana jest m.in. w wirusowym zapaleniu wątroby, przewlekłym zapaleniu wątroby, marskości wątroby, przewlekłym alkoholowym zapaleniu wątroby, zespołach złego trawienia i wchłaniania, stanach pooperacyjnych, niedowadze i wyniszczeniu. W diecie ze zwiększoną zawartością białka zaleca się ok. 1,3-1,5 g tego makroskładniku na 1 kg należnej masy ciała na dobę, czyli 90-120 g dziennie. Białko powinno pokrywać 15-20% zapotrzebowania energetycznego i pochodzić z produktów zwierzęcych (mięsa, drobiu, ryb, mleka, twarogu, jaj).

Dieta lekkostrawna z ograniczeniem białka – stosowana jest m.in. w przewlekłej niewydolności nerek oraz niewydolności wątroby. Tego rodzaju żywienie jest zalecane indywidualnie, zależnie od stopnia tolerancji białka przez chorego. Bardzo ważna jest stała kontrola ilości i jakości spożywanego białka. W przewlekłej niewydolności nerek stosuje się dializoterapię. Zależne od stopnia zaawansowania choroby ogranicza się białko do 0,7 g na 1 kg należnej masy ciała, a dzienne spożycie wynosi zatem 40-50 g. W przypadku mniejszego spożycia pacjent może kwalifikować się do hospitalizacji. Należy zadbać o wartość biologiczną białka – rekomenduje się źródła zwierzęce (jaja, sery białe, chude mięso i ryby), a w mniejszym stopniu roślinne. Tłuszcz powinien pochodzić z wartościowych produktów, zwłaszcza olejów roślinnych, które są korzystne ze względu na zawartość niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT).

Dieta lekkostrawna z ograniczeniem substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego stosowana jest m.in. w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, przewlekłym zapaleniu żołądka oraz przewlekłym zapaleniu jelit. W tych przypadkach leczenie dietetyczne ma na celu oszczędzanie chorego narządu, neutralizowanie soku żołądkowego oraz niedrażnienie mechaniczne i termiczne błony śluzowej żołądka i jelit. Przeciwwskazanymi produktami będą m.in. kefiry, jogurty, zupy na wywarach mięsnych oraz wszystkie owoce w postaci surowej.

Podsumowanie

Posiłki w przypadku diety lekkostrawnej, poza tym, że mają pokrywać zapotrzebowanie energetyczne ustroju i dostarczać niezbędnych składników odżywczych muszą oszczędzać chory narząd np. żołądek, wątrobę, jelita i wpływać na poprawę stanu zdrowia. Polega na wyeliminowaniu produktów i potraw ciężkostrawnych, tj. tłustych, smażonych, pieczonych w tradycyjny sposób, ostro przyprawionych, wzdymających, zawierających dużo błonnika oraz wędzonych. Dieta lekkostrawna, o ile nie ma dodatkowych wskazań dietetycznych np. ograniczeniu białka przy niewydolności nerek, powinna dostarczać taka samą ilość energii i wszystkich składników odżywczych jak to ma miejsce prawidłowym żywieniu ludzi zdrowych.

Piśmiennictwo

1. Jarosz M. (red.) Dietetyka. Żywność, żywienie w prewencji i leczeniu. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa; 2017.
2. Jarosz M. (red.) Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia. Warszawa; 2011.
3. Wieczorek-Chełmińska Zofia, Nowoczesna dietetyczna książka kucharska, PZWL, Warszawa, 2011.