Diety eliminacyjne są sposobem skutecznego leczenia potwierdzonej klinicznie alergii pokarmowej. Stosuje się je również tymczasowo w celu diagnostycznym. Z tego artykułu dowiesz się na czym polega dieta eliminacyjna, kto powinien ją stosować i od czego zacząć. Przeczytasz także o jej zaletach i niepożądanych skutkach, a dodatkowe wskazówki pomogą Ci zastosować ją w sposób skuteczny i bezpieczny.
Spis treści:
- Na czym polega dieta eliminacyjna?
- Jak długo stosować dietę eliminacyjną?
- Kto powinien stosować dietę eliminacyjną?
- Dieta eliminacyjna – jak zacząć?
- Zalety diety eliminacyjnej
- Rodzaje diet eliminacyjnych – przykłady
- Dieta eliminacyjna – niepożądane skutki
- Dieta eliminacyjna – zasady i wskazówki
- Dieta eliminacyjna – czy jest skuteczna?
- Zakończenie
Na czym polega dieta eliminacyjna?
Dieta eliminacyjna polega na wykluczeniu produktów wywołujące nieprawidłową odpowiedź organizmu – niepożądane reakcje pokarmowe. Są to powtarzalne dolegliwości kliniczne, które występują po spożyciu konkretnych produktów, grup produktów lub substancji dodawanych do produktów.
Przykładowymi dietami eliminacyjnymi są:
- dieta bezmleczna,
- bezlaktozowa,
- bezglutenowa,
- bezjajeczna,
- niskofruktozowa,
- antyhistaminowa,
- dieta low FODMAP.
>> Przeczytaj: Co wygląda na alergię pokarmową, choć nią nie jest?
Jak długo stosować dietę eliminacyjną?
Czas stosowania diety eliminacyjnej zależy od przypadku klinicznego. W celu diagnostycznym stosuje się ją tymczasowo i trwa zazwyczaj kilka tygodni. Po wyeliminowaniu z jadłospisu podejrzanych produktów przeprowadza się tzn. prowokacyjną próbę pokarmową w celu sprawdzenia czy są one odpowiedzialne za niepożądane reakcje organizmu.
W przypadku zdiagnozowanych chorób tj. celiakii czy fenyloketonurii dietę eliminacyjną należy stosować do końca życia.
Kto powinien stosować dietę eliminacyjną?
Dieta eliminacyjna może być jedynym sposobem na poprawienie stanu zdrowia pacjenta. Wskazaniami do zastosowania diety eliminacyjnej są:
- podejrzenie alergii pokarmowej (w celu diagnostycznym)
- rozpoznana alergia pokarmowa, np. alergia na orzeszki arachidowe
- rozpoznana nietolerancja pokarmowa, np. nietolerancja laktozy,
- nadwrażliwość niealergiczna, np. na dodatki do żywności,
- nabywanie tolerancji, np. na białka mleka krowiego u małych dzieci,
- choroby tj. celiakia, fenyloketonuria.
Dieta eliminacyjna – jak zacząć?
Niepokojące objawy należy w pierwszej kolejności skonsultować z lekarzem specjalistą (alergologiem, gastroenterologiem, pediatrą) w celu ustalenia odpowiedniej diagnostyki.
Wykluczanie produktów jest jedną z metod ustalania produktów/ alergenów nietolerowanych przez organizm. Do kompleksowej diagnostyki oprócz diety eliminacyjnej należą również szczegółowy wywiad lekarski, badanie przedmiotowe, testy skórne, badania laboratoryjne, próby prowokacyjne.
Dietę eliminacyjną wraz z próbą prowokacyjną należy przeprowadzić w warunkach domowych zgodnie z otrzymanymi wytycznymi.
Zalety diety eliminacyjnej
Celem zastosowania diety eliminacyjnej jest:
- diagnostyka alergii pokarmowej,
- złagodzenie lub całkowite ustąpienie objawów alergii i nietolerancji,
- wyciszenie reakcji alergiczno-immunologicznej,
- regeneracja błony śluzowej narządów przewodu pokarmowego,
- poprawa szczelności bariery jelitowej,
- zmniejszenie ryzyka wystąpienia alergii krzyżowych,
- poprawa czynności absorpcyjnej i trawiennej,
- nabywanie tolerancji pokarmowej.
>> To może Cię zainteresować: Wybiórczość pokarmowa – gdy dziecko odmawia jedzenia
Rodzaje diet eliminacyjnych – przykłady
To w jaki sposób i dlaczego stosuje się dietę eliminacyjną zależy od przypadku klinicznego. Poniżej opisano przykłady trzech zastosowań różnych diet eliminacyjnych.
Dieta bezmleczna (niemowlęta)
Stosowana najczęściej u dzieci z podejrzeniem łagodnej lub umiarkowanej IgE‑niezależnej alergii na białka mleka krowiego. Według wytycznych iMAP próbę prowokacyjną przeprowadza się na podstawie tzn. drabiny mlecznej – dziecku podaje się odpowiednio przygotowane posiłki w odpowiedniej ilości i kolejności:
- ETAP 1 – kruche ciastko,
- ETAP 2 – mufinka,
- ETAP 3 – naleśnik,
- ETAP 4 – ser,
- Etap 5 – jogurt,
- ETAP 6 – mleko pasteryzowane/modyfikowane.
Postępowanie zgodnie z takim schematem pozwala w większości przypadków we właściwy sposób potwierdzić lub wykluczyć rozpoznanie alergii.
Dieta low FODMAP
Stosowana m.in. w przypadku zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO). Składa się z trzech etapów:
- Etap 1 polega na eliminacji produktów o dużej zawartości FODMAP i trwa od 4-8 tygodni.
- Etap 2 – wprowadza się do diety w niewielkiej ilości wcześniej wyeliminowane produkty przez 6-10 tygodni i sprawdza się reakcję organizmu.
- Etap 3 – personalizuje się dietę, czyli wyklucza się te produkty z diety, które wywołały i/lub nasiliły objawy na podstawie obserwacji w etapie poprzednim.
>> Sprawdź też: Wpływ diety low-FODMAP na IBS
Dieta bezlaktozowa
Stosowana u pacjentów z wrodzonym, pierwotnym lub wtórnym niedoborem laktazy. Pacjenci z wrodzonym – uwarunkowanym genetycznie – niedoborem laktazy muszą stosować dietę całkowicie bezlaktozową przez całe życie.
Aktywność laktazy może zmniejszać się również z wiekiem – pierwotny niedobór laktazy typu dorosłych (hipolaktazja dorosłych) – a indywidualna tolerancja laktozy może zależeć m.in. od ilości laktozy spożytej jednorazowo.
U pacjentów z wtórnym niedoborem laktazy (przejściowym spadkiem aktywności laktazy w wyniku np. ostrego zakażenia żołądkowo-jelitowego) wymagana jest całkowita lub częściowa eliminacja laktozy na okres 6-8 tygodni, aby powrócić do właściwej czynności enzymatycznej w jelicie cienkim.
>> Przeczytaj też: Dieta bez laktozy. Co jeść przy nietolerancji a czego unikać? Przykładowy jadłospis
Dieta eliminacyjna – niepożądane skutki
Nieumiejętne wykluczanie produktów z diety może prowadzić do niepożądanych skutków, tj.:
- niedobory składników odżywczych np. żelaza,
- rozwój chorób np. osteoporoza,
- niedożywienia.
Dieta eliminacyjna powinna być zatem odpowiednio zbilansowana, tak aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia niepożądanych skutków. Ryzyko niedoborów pokarmowych jest tym większe, im więcej produktów jest eliminowanych i im dłużej są one eliminowane.
Wskazana jest wizyta u dietetyka w celu wyjaśnienia zasad diety eliminacyjnej i omówienia możliwych substytutów wyeliminowanych produktów. Zbilansowany jadłospis dostarczy niezbędne składniki odżywcze i pokryje zapotrzebowanie kilokaloryczne organizmu.
Długo stosowana dieta eliminacyjna wymaga regularnej kontroli stanu zdrowia. Wizyty kontrolne i badania okresowe umożliwią wczesne wykrycie niedoborów pokarmowych.
>> To może Cię zainteresować: Nietolerancja laktozy – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie
Dieta eliminacyjna – zasady i wskazówki
Aby dieta eliminacyjna przyniosła pożądany efekt zastosuj się do poniższych wskazówek.
- Przeprowadź ją pod nadzorem lekarza – według otrzymanych wytycznych.
- Dietę eliminacyjną stosuj jedynie tak długo, jak jest to konieczne.
- Skonsultuj się z dietetykiem w celu otrzymania listy możliwych do zastosowania substytutów i prawidłowego zbilansowania jadłospisu.
- W razie potrzeby załóż dzienniczek bieżącego spożycia (godzina posiłku – produkty – ilość – występujące objawy/ dolegliwości)
- Wykonaj badania zgodnie z zaleceniami lekarskimi.
- Czytaj etykiety – sprawdzaj składy kupowanych produktów spożywczych i spożywanych potraw. W przypadku braku składu zrezygnuj z konsumpcji.
- Przygotowuj samodzielnie posiłki w domu zgodnie z przepisami.
- Unikaj sytuacji stwarzających ryzyko ekspozycji na alergen, np. kupowanie posiłków poza domem.
>> Sprawdź także: Całoroczne objawy alergii – przewodnik po alergenach w Twoim domu
Dieta eliminacyjna – czy jest skuteczna?
W alergii IgE-zależnej objawy pojawiają się od razu po spożyciu alergenu (w ciągu 2 godzin), natomiast w alergii nie-IgE-zależnej objawy mogą wystąpić po kilku godzinach – niekiedy nawet po kilku dniach od spożytego alergenu.
Co więcej, reakcja na spożyty pokarm i nasilenie objawów zależą od osobniczej wrażliwości. Mogą być różne w zależności od ilości, jakości, świeżości czy obróbki termicznej spożytych produktów. Obraz kliniczny może być zatem zmienny, mało swoisty i niejednoznaczny.
W przypadku małych dzieci zastosowanie diety eliminacyjnej może okazać się skuteczne, jeśli objawy dotyczą zmian skórnych, układu pokarmowego czy oddechowego. Dodatni test eliminacji-prowokacji potwierdza konieczność stosowania diety eliminacyjnej. Należy jednak pamiętać, że dziecko z wiekiem może nabyć tolerancje i „wyrosnąć z alergii”.
Diet eliminacyjnych należy zatem podchodzić nie tylko w sposób odpowiedzialny, ale również indywidualny i elastyczny – obserwując cały czas organizm.
Zakończenie
Dieta eliminacyjna jest jedynym skutecznym sposobem na poprawienie stanu zdrowia pacjentów z udokumentowaną alergią pokarmową.
Diety eliminacyjne są również narzędziem diagnostycznym. Po tymczasowym wykluczeniu podejrzanych produktów przeprowadza się tzn. prowokacyjną próbę pokarmową, aby ustalić czy wcześniej wykluczone pokarmy wywołują niepożądane reakcje organizmu.
Eliminacja z diety produktów powinna odbywać się pod kontrolą lekarza. Aby dieta eliminacyjna była skuteczna i bezpieczna powinna być przeprowadzona według otrzymanych wytycznych.
Bibliografia
- Better recognition, diagnosis and management of non-IgE-mediated cow’s milk allergy in infancy: iMAP-an international interpretation of the MAP (Milk Allergy in Primary Care) guideline – PubMed (dostęp 22.11.2024 roku)
- An ESPGHAN Position Paper on the Diagnosis, Management, and Prevention of Cow’s Milk Allergy – PubMed (dostęp 22.11.2024 roku)
- Alergia-na-mleko-dodatek.pdf (dostęp 22.11.2024 roku)
- Kaczmarski M., Korotkiewicz-Kaczmarska E., Alergia i nietolerancje pokarmowe. Mleko i inne pokarmy. Wydawnictwo Help Med., Kraków 2013. (dostęp 22.11.2024 roku)
- Grzymisławska M., Żywienie osób z nadwrażliwością pokarmową, w: Dietetyka kliniczna. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2019. (dostęp 22.11.2024 roku)
