Dieta antyrakowa (przeciwnowotworowa). Co jeść, czego unikać, przykładowy jadłospis

Dieta w chorobach nowotworowych to temat, który wzbudza coraz większe zainteresowanie w kontekście profilaktyki nowotworów. Po diagnozie często pierwszym krokiem jest poszukiwanie informacji na temat zdrowego odżywania. Dieta antynowotworowa jest istotna zarówno przed podjęciem leczenia, jak i w trakcie trwania całej terapii. Badania naukowe nad chorobą nowotworową pokazują, że odpowiednim żywieniem możemy obniżyć ryzyko zachorowania na nowotwory, a w takcie samej terapii przyspieszyć proces leczenia. Co spożywać a jakich produktów unikać na diecie antyrakowej?

Spis treści:

1. Na czym polega dieta antyrakowa? Zalecenia żywieniowe
2. Dlaczego i kiedy należy zastosować dietę antynowotworową?
3. Co jeść na diecie przeciwnowotworowej? Produkty zalecane
4. Czego nie jeść na diecie antyrakowej? Produkty niewskazane
5. Dieta w chorobach nowotworowych – przykładowy jadłospis

Na czym polega dieta antyrakowa? Zalecenia żywieniowe

Ze względu na różnorodność chorób nowotworowych, nie istnieje jedna uniwersalna dieta, odpowiednia dla każdej osoby dotkniętej chorobą nowotworową.

Rodzaj diety antynowotworowej oraz udział węglowodanów, białka, tłuszczu, witamin, minerałów i błonnika zależy od:

• umiejscowienia nowotworu,
• stopnia zaawansowania choroby,
• sposobu leczenia,
• występujących objawów niepożądanych związanych z terapią,
• czy pacjent jest dobrze odżywiony, czy ma niedobory i jakie.

Układając dietę antynowotworową, należy pamiętać, że w czasie leczenia zapotrzebowanie organizmu na energię i niektóre składniki odżywcze może zwiększyć się nawet o 20% w stosunku do potrzeb sprzed choroby.

W diecie podstawowym źródłem energii powinny być produkty takie jak:

• płatki, pieczywo, kasze, ryże i makarony,
• urozmaicone i różnokolorowe (ze względu na zawartość witamin) warzywa i owoce,
• zdrowe tłuszcze pochodzenia roślinnego – olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek,
• ryby morskie – łosoś, halibut, dorsz, sola, mintaj,
• orzechy, nasiona,
• kakao,
• tłuszcze z awokado.

>> Zobacz także: Kwasy omega-3 i omega-6 – czy masz ich wystarczającą ilość w diecie?

Podczas choroby nowotworowej zwiększa się mobilizacja układu odpornościowego oraz niezbędna jest odbudowa uszkodzonych podczas leczenia komórek. Dlatego w tym okresie wzrasta zapotrzebowanie na pełnowartościowe białko, którego źródłem są:

• chude mięso,
• ryby,
• jaja,
• produkty mleczne (sery twarogowe, jogurty).

Wspólne zalecenia żywieniowe w chorobach nowotworowych

Pomimo dużej różnorodności nowotworów można przyjąć pewne wspólne zalecenia żywieniowe dla wszystkich chorych:

• posiłki należy spożywać często i w regularnych odstępach czasowych – 5 niewielkich objętościowo posiłków oddzielonych przerwami nie dłuższymi niż 3-4 godziny (osoby po usunięciu żołądka powinny jeść 6-8 razy dziennie co 2 godziny, małe porcje),
• produkty zbożowe i zawierające białko, powinny wchodzić w skład większości posiłków,
• codziennie należy spożywać co najmniej 400-500 g różnokolorowych warzyw oraz 200g urozmaiconych owoców, formę podania dostosowujemy do indywidualnych możliwości przyswojenia przez pacjenta – surowe, gotowane, upieczone, rozdrabniane, zblendowane,
• tłuszcze (oleje, masło, śmietankę) najlepiej dodawać do gotowych potraw, aby zachowały najlepsze właściwości,
• potrawy i napoje – spożywamy w odpowiedniej temperaturze – nie mogą być bardzo zimne ani gorące,
• obróbka potraw -gotowane w wodzie, przyrządzone na parze, pieczone w folii/rękawie lub naczyniu żaroodpornym, rzadziej duszone,
• pacjentom u których występuje jadłowstręt np. do spożywania mięsa lub ryb, należy te produkty wprowadzać do diety w postaci np. zmielonej/zblendowanej jako dodatek do sosów, zup czy sałatek, innej,
• zalecane są produkty świeże, unikać należy produktów starych,  podpsutych oraz długo przechowywanych w lodówce,
• przeciwwskazane są produkty i potrawy – wędzone, mocno spieczone (zwłaszcza mięso i ryby), grillowane w sposób tradycyjny (w dymie), wielokrotnie odgrzewane, peklowane, marynowane i mocno solone,
• zakazane jest spożywanie produktów wysoko przetworzonych, zawierających następujące dodatki – n-nitrozwiązki, azotany, azotyny, aromaty dymu wędzarniczego, glutaminian sodu, utwardzony tłuszcz palmowy, syropy glukozowo-fruktozowe – złotym środkiem jest czytanie etykiet przed zakupieniem danego produktu spożywczego,
• obserwujemy organizm, jeżeli jakieś produkty lub potrawy powodują dolegliwości jak ból brzucha, biegunkę, wzdęcia, zaparcia itp., należy czasowo wykluczyć je z diety,
• odpowiednie nawodnienie organizmu, jest niezbędne w diecie antynowotworowej, osoby dorosłe powinny wypijać każdego dnia około 1,5-2 litry wody niegazowanej oraz niesłodzonych napojów jak słabe napary herbat, kompoty owocowe, koktajle mleczno-owocowe – należy pamiętać o odpowiedniej temperaturze napojów,
• posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane, o atrakcyjnym smaku i zapachu, powinny zachęcać chorego do ich spożycia,
• chorzy przechodzący chemioterapię, hormonoterapię czy przyjmujący leki przeciwnowotworowe nie powinny spożywać grejpfrutów i soku grejpfrutowego, ponieważ zawarte w nich związki wchodzą w interakcje z lekami stosowanymi w trakcie leczenia chorób nowotworowych, zaburzając ich działanie;
• w przypadku niedożywienia (braku apetytu, nudności, bólu, przed operacją chirurgiczną) dietę tradycyjną należy uzupełniać specjalnymi preparatami odżywczymi dla osób zagrożonych niedożywieniem,
• chorzy poddani naświetlaniom okolic jamy brzusznej (rak jelita grubego, prostaty, macicy, jajników), mogą źle tolerować mleko lub przetwory mleczne, w takim przypadku należy ich unikać w trakcie leczenia, natomiast zakończeniu radioterapii nalezy stopniowo włączać je do diety. W czasie radioterapii produkty mleczne można zastąpić produktami roślinnymi (mleko/jogurt/przetwory owsiane, migdałowe, kokosowe, sojowe, ryżowe),
• w trakcie terapii przeciwnowotworowej przeciwwskazane jest spożywanie alkoholu oraz palenie wyrobów tytoniowych.

Dlaczego i kiedy należy zastosować dietę antynowotworową?

W chorobie nowotworowej, na co dzień musimy pamiętać o przestrzeganiu diety i związanych z nią zaleceń żywieniowych, gdyż jest to najważniejszy element wspomagający podczas terapii onkologicznej. Prawidłowo odżywiony organizm ma siłę walczyć z chorobą, lepiej znosi zastosowane leczenie.

W przypadku dobrze odżywionego pacjenta efektywność stosowanych terapii przynosi lepsze rezultaty. Niedożywienie obniża skuteczność wchłaniania stosowanych leków. Może powodować nieskuteczność radioterapii lub chemioterapii oraz gorszą regenerację pooperacyjną.

Odpowiednio dobraną dietą wspomagamy organizm chorego, aby miał siłę walczyć z nowotworem. Należy pamiętać, że połowa pacjentów leczonych onkologicznie jest niedożywionych, a niedożywienie w efekcie może doprowadzić do wyniszczenia organizmu i gorszej odpowiedzi na podjęte leczenie.

Gdy chory ma dobre samopoczucie, nie odczuwa dolegliwości ze strony układu pokarmowego, nie ma problemów z apetytem i jego masa ciała jest na stałym poziomie, powinien stosować się do zasad prawidłowego żywienia, które są tożsame z dietą antynowotworową.

Pojawienie się choroby nie niesie ze sobą konieczności radykalnej zmiany diety, ponieważ nie istnieją odgórne zalecenia żywieniowe dla pacjentów onkologicznych.

>> Zobacz również: Żywienie osób starszych

Jak dieta w chorobie nowotworowej wpływa na chorego?

Dlaczego właściwe odżywianie w czasie trwania choroby nowotworowej jest tak istotne dla organizmu chorego? Ponieważ:

• zapobiega niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu,
• wspomaga i poprawia efekty terapii nowotworowych,
• ma istotny wpływ na wyniki badań,
• wpływa na jakość życia, znacznie poprawiając samopoczucie chorego podczas występowania skutków ubocznych leczenia (nudności, wymiotów, biegunek, zaparć, jadłowstrętu)
• zmniejsza ryzyko występowanie powikłań pooperacyjnych oraz infekcji,
• zwiększa efektywność leczenia i regeneracji przez co skraca się długość pobytu w szpitalu oraz szybszy powrót pacjenta do zdrowia.

Należy pamiętać, że żywienie chorych nawet z takim samym typem nowotworu nie musi być jednakowe. Składa się na to kilka czynników, a mianowicie: wiek chorego, tryb życia, aktywność fizyczna, choroby współistniejące. Dlatego przed rozpoczęciem diety bardzo ważna jest indywidualna konsultacja dietetyczna.

Co jeść na diecie przeciwnowotworowej? Produkty zalecane

Złotym środkiem w diecie nowotworowej jest zalecenie, aby spożywać dwa razy więcej produktów roślinnych niż zwierzęcych.

Wieloletnie badania i obserwacje populacyjne pozwoliły wywnioskować, że osoby opierające swoją dietę głównie na produktach pochodzenia roślinnego (warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy) zdecydowanie rzadziej chorują na nowotwory w porównaniu z tymi, u których w diecie dominują produkty zwierzęce.

Na tej podstawie Światowa Fundacja Badań nad Rakiem opracowała rekomendacje dotyczące żywienia, które pomagają uniknąć zachorowania na nowotwory.

Najważniejsze z nich to:

• Spożywaj 5 porcji warzyw niskoskrobiowych dziennie:
  • Sałata, ogórki, pomidory, kapusta, brokuły, kalafior, jarmuż, kalarepa, kapusta kiszona, boćwina, papryka, rzepa, szparagi, szpinak, cykoria, seler naciowy, cebula, czosnek, pietruszka, rzodkiewka, por.
• Spożywaj marchew i buraki na surowo:
  • Marchew i buraki (szczególnie ugotowane) zawierają nieco więcej skrobi, więc zaleca się spożywanie ich na surowo.
• Ogranicz spożycie ziemniaków, batatów i dyni:
  • Te warzywa mają wysoką zawartość skrobi i mogą urozmaicać dietę, ale nie powinny być jej codziennym składnikiem.
• Spożywaj codziennie różnokolorowe warzywa i owoce:
  • Zielone, czerwone, fioletowe, białe, żółte i pomarańczowe. Przynajmniej połowa z nich powinna być zjadana w postaci surowej.
• Wybieraj produkty jak najmniej oczyszczone i przetworzone:
  • Pełnoziarniste pieczywo, grube kasze, niełuskany ryż, otręby, naturalne płatki zbożowe, makarony z mąki razowej.
• Uwzględnij nasiona roślin strączkowych w codziennej diecie:
  • Groch, fasola, soja, soczewica, bób, ciecierzyca. Są one dobrym źródłem energii i zawierają cenny błonnik pokarmowy, niezbędny w diecie antynowotworowej.
• Wybieraj tłuszcze roślinne:
  • Szczególnie ważne są wielonienasycone kwasy tłuszczowe (WNKT), zwłaszcza z rodziny n-3, które mają zdolność hamowania rozwoju nowotworu i wywierają silny efekt immunomodulacyjny. Dobrym źródłem WNKT są olej rzepakowy, lniany, oliwa z oliwek, orzechy, siemię lniane, ziarna słonecznika i dyni, awokado, kakao, oliwki.

Aby uzyskać efekt przeciwnowotworowy, żywność pochodzenia roślinnego – warzywa, owoce, produkty zbożowe z pełnego ziarna i nasiona roślin strączkowych – powinna stanowić co najmniej 2/3 lub więcej naszej codziennej diety.

Pozostałą część, 1/3 lub mniej, można uzupełniać produktami zwierzęcymi, spośród których najlepiej wybierać ryby morskie, jaja, mleko i przetwory mleczne oraz chude mięso.

Warto włączać je do diety, gdyż dla ludzkiego organizmu są źródłem pełnowartościowego białka zawierającego niezbędne aminokwasy egzogenne.

Komponując dietę nowotworową, należy bezwzględnie pamiętać, że warzywa, owoce, zboża, nasiona roślin strączkowych, ziarna i orzechy mają wysoką wartość odżywczą, są źródłem wielu witamin i minerałów, błonnika pokarmowego, białka, węglowodanów oraz różnych substancji bioaktywnych.

Produkty te mają właściwości antyrakowe. Nie zastąpią ich żadne suplementy diety. Największy potencjał przeciwnowotworowy wykazują obecne w żywności pochodzenia roślinnego antyoksydanty, polifenole, fitosterole, izotiocyjaniny oraz błonnik pokarmowy.

Czego nie jeść na diecie antyrakowej? Produkty niewskazane

Z diety antynowotworowej należy wykluczyć potrawy zawierające czynniki kancerogenne.

Produkty przeciwwskazane w profilaktyce nowotworowej:

• mięsa konserwowane przy użyciu saletry,
• potrawy wędzone (ze względu na substancje smoliste),
• alkohol,
• sól w nadmiarze,
• produkty nieświeże i np. z pleśnią,
• potrawy grillowane na węglu drzewnym,
• potrawy smażone na tłuszczu przypalonym,
• zjełczałe tłuszcze,
• produkty bogate w azotany i azotyny,
• tłuszcze w nadmiarze, zwłaszcza zwierzęce,
• cukier i słodycze.

Ograniczenie wskazanych produktów i substancji może zmniejszać ryzyko zachorowania na nowotwór.

Dieta w chorobach nowotworowych – przykładowy jadłospis

• Śniadanie

Płatki owsiane z jogurtem naturalnym z owocami (truskawki, banan) do tego nasiona chia i orzechy włoskie.

• II śniadanie

Pieczywo żytnie pełnoziarniste z wędliną z udźca indyka (własnego wypieku) z sałatką z: sałaty, pomidora, papryki żółtej, rzodkiewki polaną dressingiem z oleju rzepakowego, z dodatkiem ulubionych ziół. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami słonecznika i kiełkami brokułu.

• Obiad

Łosoś pieczony w folii, z odrobiną soli, skropiony cytryną i olejem rzepakowym. Do tego ryż dziki oraz mizeria z ogórków gruntowych polanych jogurtem naturalnym z koperkiem.

• Podwieczorek

Warzywa surowe – kalafior i brokuł (różyczki), papryka pomarańczowa, pomidorki koktajlowe. Warzywa umyte, pokrojone w słupki, różyczki brokułu i kalafiora oraz pomidorki maczamy w dressingu przygotowanym z jogurtu naturalnego, pomieszanego z wyciśniętym ząbkiem czosnku, odrobiną soli i pieprzu.

• Kolacja

Jajka na miękko, podane z pieczywem graham. Do tego pomidor pokrojony w plasterki, ułożony na dowolnej sałacie, na nim położone półksiężyce dojrzałego awokado. Warzywa przyprawiamy ulubionymi ziołami. Wierzch posypujemy sprażonymi pestkami dyni, kropimy lekko olejem lnianym.

W profilaktyce chorób nowotworowych pomocne może być wprowadzenie modelu odżywiania typowego dla obszarów Morza Śródziemnego. Uważa się, że znacznie zmniejszyłoby to liczbę zachorowań.

Dieta śródziemnomorska jest dietą z niewielkim udziałem mięsa i tłuszczów zwierzęcych. Bogata jest za to w produkty zbożowe, owoce i warzywa, olej i oliwę z oliwek, witaminę D.

Podkreśla się, że żywienie bogate w węglowodany skrobiowe, błonnik pokarmowy, antyoksydanty, flawonoidy tu warzywa i owoce przy niedużym spożyciu tłuszczów oraz białka zwierzęcego i cukrów prostych, może chronić przed nowotworami.

Bibliografia

1. H.Ciborowska, A.Rudnicka „Dietetyk”, Żywienie w chorobach nowotworowych u dorosłych – H.Ciborowska s 465-470. PZWL, Warszawa 2014
2. Arends J., Bachman P., Baracos V., et al., ESPEN guidelines on nutrition in cancer patients, Clinical Nutrition, 2016.
3. Fuchs-Tarlovsky V., Role of antioxidants in cancer therapy. Nutrition, 2013, 29(1), 15-21.
4. Jarosz J., Chmielarczyk W., Problemy z odżywianiem w chorobie nowotworowej. Praktyczne wskazówki w utrzymaniu możliwie najlepszego odżywiania u chorych na nowotwory. Medipress Onkologia, Warszawa, 2006.
5. Jarosz M., Sajór I.: Nowotwory złośliwe [w:] Jarosz (red.): Praktyczny Podręcznik Dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa, 2010. 400-433.
6. León-González A.J., Auger C., Schini-Kerth V.B., Pro-oxidant activity of polyphenols and its implication on cancer chemoprevention and chemotherapy. Biochemical Pharmacology, 2015.