Dieta antyhistaminowa. Na czym polega, co jeść, a co jest zakazane? 

Spis treści:

1. Czym dieta antyhistaminowa i po co się ją stosuje? 
   • Histamina – co to? 
2. Wskazania do stosowania diety antyhistaminowej 
3. Przyczyny nietolerancji histaminy 
4. Produkty zakazane na diecie antyhistaminowej i produkty często wykluczane 
5. Co jeść na diecie histaminowej? 
   • Jak obniżyć poziom histaminy? 
6. Jak układać jadłospis na diecie antyhistaminowej? 

Czym dieta antyhistaminowa i po co się ją stosuje? 

Dieta antyhistaminowa polega na złagodzeniu lub eliminacji występujących dolegliwości związanych z pracą przewodu pokarmowego. Dieta antyhistaminowa jest zalecana w przypadku podejrzenia nietolerancji histaminy. Nie powinno się jej stosować jako diety odchudzającej ani ogólnie poprawiającej stan zdrowia. Głównym założeniem diety powinna być eliminacja produktów z wysoką zawartością histaminy.  

Dietę antyhistaminową można podzielić na trzy etapy: 

a) faza eliminacji – powinna trwać od 2 do nawet 8 tygodni. Polega ona na eliminacji wszystkich produktów z wysoką zawartością histaminy, tak by doprowadzić do zmniejszenia objawów na tyle, na ile jest to możliwe,  

b) faza testu, 

c) faza długoterminowa. 

Histamina – co to?  

Histamina jest to amina biogenna naturalnie wytwarzana w organizmie człowieka. Związek ten jest bardzo istotny dla przebiegu wielu procesów życiowych, bierze udział m.in.: 

• w skurczach mięśni gładkich,  
• rozszerzaniu naczyń krwionośnych, 
• gojeniu się ran,  
• pobudzaniu wydzielania kwasu żołądkowego, 
• regulacji rytmu snu i czuwania.  
• odgrywa też istotną rolę w reakcjach alergicznych 
• jest mediatorem stanu zapalnego w chorobach alergicznych takich jak astma oskrzelowa czy alergiczny nieżyt nosa.  

U osoby uczulonej na składnik leku czy pokarmu w czasie reakcji alergicznej histamina jest gwałtownie uwalniania w organizmie. Przez to pacjent może odczuwać świąd, mieć pokrzywkę, zaczerwienienie skóry, obrzęk błon śluzowych czy trudności w oddychaniu.  

W sytuacji wysokiego stężenia histaminy we krwi może dojść nawet do wstrząsu anafilaktycznego i śmierci.  Należy pamiętać, że to nie histamina sama w sobie jest niebezpieczna. U zdrowych osób jej poziom we krwi utrzymywany jest na odpowiednio niskim poziomie dzięki obecności enzymów ją rozkładających.  

Wskazania do stosowania diety antyhistaminowej 

U chorego wskazane jest niezwłoczne wprowadzenie diety antyhistaminowej, aby zapobiegać powstawaniu reakcji alergicznych na histaminę.  

Histamina występuje w żywności. Jej zawartość waha się w szerokich granicach i jest zmienna w zależności od kilku czynników. Większość świeżych, nieprzetworzonych produktów zawiera niewielkie ilości histaminy i jest bezpieczna do spożycia.  

Należy podkreślić, że zawartość histaminy w produktach spożywczych wzrasta wraz ze: 

• wzrostem stopnia ich przetworzenia, 
• długim przechowywaniem,  
• dojrzewaniem,  
• fermentacją, 
• psuciem się żywności.  

Spożywanie żywności z wysoką zawartością histaminy nie stanowi zagrożenia dla większości osób, ale warto mieć świadomość, że jej nadmierne spożycie może prowadzić nawet do zatrucia.  

Dużą zawartością histaminy charakteryzują się także produkty powstające w wyniku fermentacji, np. kiszonki czy wino. Ze względu na potencjalny wpływ histaminy i innych amin biogennych w żywności na zdrowie konsumentów, w krajach Unii Europejskiej ich zawartość w produktach spożywczych jest limitowana i kontrolowana.  

U większości osób nadmiar histaminy z żywności rozkładany jest głównie przez enzym DAO w przewodzie pokarmowym i nie powoduje negatywnych skutków zdrowotnych. Natomiast zdolność do rozkładania histaminy może być różna u poszczególnych osób. 

Dlatego u osób z nietolerancją histaminy jest wskazana dieta antyhistaminowa. 

Przyczyny nietolerancji histaminy 

Nietolerancja histaminy to brak równowagi między histaminą spożytą i uwolnioną przez organizm a zdolnością organizmu do jej rozkładania. Towarzyszy temu zmniejszona aktywność enzymu DAO, co zwiększa stężenie histaminy w osoczu i wywołuje niekorzystne reakcje ze strony organizmu.  

Objawy mogące wskazywać na nietolerancję histaminy:  

• bóle i zawroty głowy,  
• migreny, 
• uderzenia gorąca, 
• nerwowość, 
• zaczerwienienie i swędzenie skóry, pokrzywka,  
• wodnisty katar 
• kaszel,  
• duszności,  
• zaburzenia rytmu serca,  
• zaburzenia ciśnienia krwi, 
• bóle brzucha,  
• biegunki,  
• zaparcia,  
• wzdęcia i uczucie pełności,  
• mdłości. 

Spektrum objawów może być zatem bardzo szerokie i niespecyficzne. Charakterystyczne jest to, że objawy najczęściej pojawiają się do pół godziny po posiłku i mają niewielkie lub umiarkowane nasilenie. Zazwyczaj cofają się samoistnie w ciągu kilku godzin.  

W przypadku nietolerancji histaminy diagnostyka i leczenie nietolerancji pokarmowych stanowi duże wyzwanie. Przyczyną tego są właśnie nieimmunologiczne mechanizmy ich przebiegu, które w poszczególnych typach nietolerancji są bardzo zróżnicowane. Przy nietolerancji histaminy przypuszcza się, że najistotniejsza jest zmniejszona aktywność jelitowa enzymu DAO, który pełni kluczową rolę w rozkładaniu histaminy dostarczanej z żywności.  

Do występowania nietolerancji histaminy mogą przyczyniać się: 

• zaburzenia składu flory jelitowej (np. SIBO),  
• stosowanie niektórych leków, 
• spożywanie alkoholu.  

Obecnie diagnostyka nietolerancji histaminy odbywa się głównie przez wykluczenie spożywania poszczególnych produktów spożywczych.  

W przypadku wystąpienia wyżej wymienionych objawów, w pierwszej kolejności należy wykluczyć alergie pokarmowe, celiakie czy choroby zapalne jelit. Wskazane jest oznaczenie aktywności enzymu DAO i poziomu histaminy we krwi.  

Należy zwrócić uwagę, że potwierdzenie diagnozy wymaga stwierdzenia co najmniej dwóch charakterystycznych objawów oraz ich ustępowania lub złagodzenia po zastosowaniu diety eliminacyjnej – antyhistaminowej. 

>> Przeczytaj więcej: Nietolerancja histaminy 

Produkty zakazane na diecie antyhistaminowej i produkty często wykluczane 

Produkty wysokoprzetworzone i gotowe dania muszą być bezwzględnie wyeliminowane na diecie antyhistaminowej. 

Najczęściej wyklucza się: 

1. Warzywa – pomidory, szpinak, kiszonki warzywne np. ogórki czy kapusta; 
2. Owoce – truskawki, cytrusy np. pomarańcza, grejpfrut, limonka; 
3. Jaja i produkty mleczne – jaja, sery dojrzewające półtwarde np. camembert, cheddar, feta, gouda oraz twarde np. grana padano, parmezan; 
4. Mięso i wędliny – wędliny dojrzewające i surowe np. szynka prosciutto, salami oraz konserwy mięsne, mięso i wędliny wędzone; 
5. Ryby i owoce morza – tłuste ryby np. łosoś, ryby o ciemnym mięsie np. makrela, tuńczyk, konserwy rybne, ryby wędzone; 
6. Napoje – napoje alkoholowe, szczególnie wszystkie rodzaje wina oraz piwa, napoje fermentowane np. kombucha. 

W zależności od osobistej tolerancji, w diecie antyhistaminowej wykluczyć można też: 

1. Warzywa – bakłażan, szparagi; 
2. Owoce – awokado, banan, śliwki, kiwi, ananas; 
3. Jaja i produkty mleczne – jaja surowe zwłaszcza białko, produkty mleczne i fermentowane np. jogurt, kefir;
4. Ryby i owoce morza – wszystkie owoce morza; 
5. Napoje – herbata czarna i zielona; 
6. Migdały i orzechy, np. pistacje, ziemne, włoskie;  
7. Czekolada w każdej postaci;  
8. Fermentowane produkty sojowe – sos sojowy, miso, tempeh;  
9. Grzyby;
10. Fermentowane zamienniki nabiału, np. jogurt kokosowy;  
11. Niektóre przyprawy, np. cynamon, curry, chili, goździk, anyż. 

Co jeść na diecie histaminowej? 

Dieta antyhistaminowa polega na jedzeniu świeżych, niskoprzetworzonych produktów, w tym (poza niektórymi) warzyw i owoców oraz pełnoziarnistych produktów zbożowych i źródeł zdrowych tłuszczów, pestek i nasion. 

Lista produktów bezpiecznych lub rzadko wykluczanych (uwaga na osobistą tolerancję): 

1. Warzywa – większość świeżych warzyw; 
2. Owoce – pozostałe świeże owoce oraz dżemy z tych owoców; 
3. Jaja i produkty mleczne – jaja gotowane, mleko pasteryzowane, mozzarella, ser twarogowy; 
4. Produkty zbożowe i ziemniaki – różnorodne rodzaje pieczywa, płatki zbożowe np. owsiane, kasz np. komosa ryżowa, jaglana, gryczana, pęczak, amarantus, różne rodzaje ryżu makaronów, ziemniaki; 
5. Tłuszcze – olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej lniany; 
6. Mięso i wędliny – świeże mięso np. indyk, kurczak, wołowina, wędliny dobrej jakości gotowane; 
7. Ryby – świeże ryby o jasnym mięsie np. mintaj, dorsz, pstrąg, sandacz; 
8. Napoje – woda, kawa, herbaty owocowe i ziołowe, domowe soki z dozwolonych owoców i warzyw; 
9. Inne – nasiona roślin strączkowych np. fasola, ciecierzyca, soczewica, miód, większość przypraw i ziół, dynia, słonecznik, mak, siemię lniane. 

Jak obniżyć poziom histaminy? 

Nie można jednoznacznie powiedzieć, co obniża poziom histaminy. Należy wiedzieć, że ustalenie konkretnych wytycznych dla diety antyhistaminowej jest trudne. Często różne źródła podają rozbieżne informacje, które produkty należy wyeliminować na diecie antyhistaminowej.  

Jest tak dlatego, że ilość histaminy w żywności może być zmienna. Zależy bowiem od wielu czynników, między innymi świeżości, sposobu przechowywania czy obróbki produktów spożywczych.  

Dodatkowo w niektórych badaniach uwzględnia się produkty, które nie charakteryzują się wysoką zawartością histaminy, ale ich spożycie powoduje uwolnienie histaminy już zgromadzonej w organizmie lub zawierają one znaczące ilości innych amin biogennych. 

Jak układać jadłospis na diecie antyhistaminowej? 

Przykładowy jadłospis na diecie antyhistaminowej wygląda następująco: 

I śniadanie 

Płatki owsiane z mlekiem pasteryzowanych, z jabłkiem uprażonym oraz siemieniem lnianym. 

II śniadanie 

Pieczywo gryczane posmarowane margaryną, z wędliną z indyka lub kurczaka obtoczonego w ulubionych ziołach i ugotowanego w rękawie lub na parze. Do tego świeży ogórek, mix sałat i żółta papryka. 

Obiad 

Dorsz przygotowany na parze, podany z ziemniakami z wody oraz surówka z selera bulwowego, marchwi i jabłka z dodatkiem oliwy z oliwek. 

Podwieczorek 

Hummus z ciecierzycy, do tego świeże warzywa: brokuł, kalafior i marchew. Warzywa maczamy w hummusie. 

Kolacja 

Zupa krem z dyni z mlekiem kokosowym. Po zblendowaniu dodajemy uprażone pestki słonecznika. 

Podsumowując, należy pamiętać, że na nietolerancję histaminy składa się wiele objawów. Pojawiają się one po spożyciu konkretnych produktów z taką ilością histaminy, która u zdrowych osób na ogół nie wywołuje dolegliwości.  

Diagnoza nietolerancji histaminy wymaga złożonego, czasochłonnego podejścia, w tym eliminacji zaburzeń przebiegających z podobnymi objawami. W wielu przypadkach dieta antyhistaminowa jest odpowiednim, chociaż niejedynym, środkiem diagnostycznym i terapeutycznym. 

Należy podkreślić, iż celem diety antyhistaminowej powinno być wypracowanie takich nawyków żywieniowych u pacjenta, by w przyszłości nie doprowadzać do występowania i nasilania objawów związanych z nietolerancją histaminy. 

Źródła:

1. Bartuzi M., Ukleja-Sokołowska N.: Nietolerancja histaminy, a dieta współczesnego człowieka . Alerg. Astma Immun. 2021; 26(4): 82-88. 
2. Gutowska G.: Czy histamina zawarta w żywności może Ci zaszkodzić? J. NutriLife [Internet]., 2021 [dostęp: 11.04.2023]; (01).Dostępny w: url:http://www.NutriLife.pl/index.php?art=365. 
3. DeBeeR J., Bell J.W., Nolte F., Arcieri J., Correa G.: Histamine Limits by Country: A Survey and Review, Journal of Food Protection. 2021; 84(9): 1610-1628. doi: 10.4315/JFP-21-129.