Choroba Fabry’ego to rzadka, genetyczna dolegliwość, która wpływa na wiele systemów organizmu i prowadzi do szeregu poważnych komplikacji. Dowiedz się, jakie są przyczyny schorzenia i jak wygląda diagnoza.
Spis treści:
- Czym jest choroba Fabry’ego?
- Jakie objawy występują w przebiegu choroby Fabry’ego?
- Kiedy rozpocząć diagnostykę choroby Fabry’ego?
- Jak rozpoznaje się chorobę Fabry’ego?
- Choroba Fabry’ego – czy istnieją skuteczne metody leczenia?
- Choroba Fabry’ego – długość życia i rokowanie
- Choroba Fabry’ego – podsumowanie
Czym jest choroba Fabry’ego?
Choroba Fabry’ego to efekt mutacji w genie kodującym enzym alfa-galaktozydazę A (α-Gal A) zlokalizowanym na chromosomie X (stąd zdecydowanie częściej dotyka mężczyzn), wskutek czego spada jego aktywność.
Skoro enzym jest dysfunkcjonalny, to substraty, czyli globotriaozyloceramidy, nie mogą być odpowiednio przetwarzane, stąd są gromadzone w strukturach komórkowych zwanych lizosomami.
Dalej narastające pokłady globotriazoloceramidów uszkadzają tkanki, co prowadzi do szeregu objawów klinicznych, zwłaszcza ze strony ośrodkowego układu nerwowego, serca i nerek.
Częstość występowania choroby Fabry’ego jest przedmiotem sporu – w zależności od źródła waha się w zakresie 1 na 17 000 do 1 na 117 000 osób.
Jakie objawy występują w przebiegu choroby Fabry’ego?
Choroba może objawiać się z różnym nasileniem. W postaci klasycznej pierwsze objawy, w tym przewlekły ból neuropatyczny i silne, napadowe bóle kończyn dolnych, pojawiają się zwykle w dzieciństwie.
Objawy choroby Fabry’ego takie jak:
- zmęczenie,
- zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego (drobne rogowaciejące naczyniaki skóry widoczne jako czerwonopurpurowa wysypka),
- biegunka,
- ból brzucha,
- niedosłuch,
- szumy w uszach,
- charakterystyczne zmiany w rogówce są dodatkowymi częstymi wczesnymi objawami.
Utajone, niewidoczne klinicznie uszkodzenie nerek może wystąpić już w młodym wieku – u wielu chorych obserwuje się albuminurię, a niekiedy nawet stwardnienie kłębuszków nerkowych.
Objawowe powikłania narządowe zwykle pojawiają się u młodych dorosłych pacjentów. Do najczęstszych należy przewlekła choroba nerek, która z czasem postępuje do niewydolności tego narządu.
Kolejnymi następstwami choroby Fabry’ego są: przerost lewej komory związany ze zwłóknieniem mięśnia sercowego, zaburzenia rytmu serca, zajęcie płuc, nagła głuchota, przemijające epizody niedokrwienne mózgu (tzw. TIA), udary i ostatecznie przedwczesna śmierć.
Kiedy rozpocząć diagnostykę choroby Fabry’ego?
Choroba Fabry’ego zazwyczaj atakuje więcej niż jeden układ narządów i należy ją podejrzewać u osób, u których występuje co najmniej jedno z wymienionych:
- naczyniowe zmiany skórne pod postacią rogowca krwawego,
- bardzo silny ból dłoni i/lub stóp, promieniujący do innych części ciała, często opisywany jako palący,
- bóle w okolicach stawów kończyn górnych i dolnych,
- zaburzenia pocenia się (zmniejszona lub zwiększona potliwość, niekiedy jej brak),
- złogi w rogówce, tzw. cornea verticillata, najczęściej widoczne w badaniu okulistycznym,
- niewyjaśniony przerost lewej komory lub zaburzenia rytmu serca,
- niewyjaśniony udar mózgu u młodej osoby,
- ból brzucha, nudności i/lub biegunka o nieznanej etiologii u młodych dorosłych, wskazujący na zespół jelita drażliwego,
- niewydolność nerek o nieznanej etiologii, w tym niewyjaśniony białkomocz lub mikroalbuminuria,
- zgon u członka rodziny (zwłaszcza mężczyzny) przed 50. rokiem życia z powodu udaru, zaburzeń rytmu serca lub niewydolności nerek.
Jak rozpoznaje się chorobę Fabry’ego?
Do rozpoczęcia diagnostyki skłaniają zwykle wyżej opisane objawy lub – znacznie rzadziej – obciążony wywiad rodzinny. Chorobę Fabry’ego rozpoznaje się poprzez identyfikację niedoboru aktywności enzymatycznej alfa-galaktozydazy A (α-Gal A) w osoczu, izolowanych leukocytach i/lub hodowanych komórkach.
Część autorów podaje, że należy oznaczyć aktywność enzymatyczną zarówno w osoczu, jak i na leukocytach, ponieważ niektóre warianty patogenne wpływają na transport wewnątrzkomórkowy lub pakowanie/wydzielanie enzymu, tak że zmniejszenie aktywności enzymu w osoczu jest bardziej wyraźne niż zmniejszenie aktywności enzymu w leukocytach.
W zależności od wyniku wyróżnia się postać klasyczną (poniżej 1% aktywności enzymu) i atypową (powyżej 1%). W przypadkach wątpliwych przeprowadzane są badania genetyczne, a niekiedy biopsja skóry lub nerek.
Choroba Fabry’ego – czy istnieją skuteczne metody leczenia?
Choroby Fabry’ego nie da się całkowicie wyleczyć, istnieje jednak leczenie wspomagające, które istotnie poprawia rokowanie. Jest to enzymatyczna terapia zastępcza, czyli ciągłe uzupełnianie brakującego enzymu.
W Polsce od roku 2019 realizuje się program lekowy obejmujący 3 leki:
- agalzydazę alfa,
- agalzydazę beta,
- migalastat.
Kwalifikacji do leczenia dokonuje specjalny Zespół Koordynacyjny ds. Chorób Ultrarzadkich powoływany przez Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia, a głównymi kryteriami są udokumentowana badaniami, objawowa choroba i/lub wykazanie mutacji w genie kodującym nieprawidłowy enzym.
Według Charakterystyki Produktu Leczniczego pierwsze dwa z wymienionych leków są dostępne już od 8. roku życia, a trzeci od 16. roku życia. Dodatkowo po rozpoznaniu przeprowadzana jest wyjściowa ocena zajęcia narządów, a następnie coroczne monitorowanie u chłopców i co 2-3 lata u dziewcząt.
W zależności od powikłań stosowane jest odpowiednie leczenie np. niewydolności nerek czy nadciśnienia tętniczego.
Choroba Fabry’ego – długość życia i rokowanie
Według aktualnych danych literaturowych pacjenci z chorobą Fabry’ego żyją krócej. Do zgonu dochodzi między 3. a 5. dekadą życia, głównie z powodu powikłań kardiologicznych i nerkowych.
Choroba Fabry’ego ma niejednorodny przebieg, ale większość jej powikłań zagraża życiu.
Dodatkowo, z uwagi na ból, obniżeniu ulega jakość życia.
Nie są znane długofalowe skutki enzymatycznej terapii zastępczej, jednak wielu chorym pozwala ona na normalne funkcjonowanie.
Choroba Fabry’ego – podsumowanie
Choroba Fabry’ego jest rzadka, choć realna częstość występowania jest prawdopodobnie niedoszacowana, co pokazują rozbieżności w danych literaturowych. Pierwsze objawy są niespecyficzne, co opóźnia rozpoznanie. To z kolei prowadzi do narastającego uszkodzenia wielu narządów i zwiększa ryzyko ostrych powikłań (np. udaru mózgu).
W wielu krajach, w tym w Polsce, istnieją programy lekowe, tzw. enzymatyczna terapia zastępcza, w której pacjent otrzymuje działający substytut brakującego enzymu.
Bibliografia
- Germain DP, Fouilhoux A, Decramer S, Tardieu M, Pillet P, Fila M, Rivera S, Deschênes G, Lacombe D. Consensus recommendations for diagnosis, management and treatment of Fabry disease in paediatric patients. Clin Genet. 2019 Aug;96(2):107-117. doi: 10.1111/cge.13546. Epub 2019 Jun 6. PMID: 30941742; PMCID: PMC6852597.
- Bokhari SRA, Zulfiqar H, Hariz A. Fabry Disease. [Updated 2023 Jul 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
- Lenders M, Brand E. Fabry Disease: The Current Treatment Landscape. Drugs. 2021 Apr;81(6):635-645. doi: 10.1007/s40265-021-01486-1. Epub 2021 Mar 15. PMID: 33721270; PMCID: PMC8102455.
- Kok K, Zwiers KC, Boot RG, Overkleeft HS, Aerts JMFG, Artola M. Fabry Disease: Molecular Basis, Pathophysiology, Diagnostics and Potential Therapeutic Directions. Biomolecules. 2021 Feb 12;11(2):271. doi: 10.3390/biom11020271. PMID: 33673160; PMCID: PMC7918333.
- Mehta A, Hughes DA. Fabry Disease. 2002 Aug 5 [Updated 2024 Apr 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.
- Morand O, Johnson J, Walter J, Atkinson L, Kline G, Frey A, Politei J, Schiffmann R. Symptoms and Quality of Life in Patients with Fabry Disease: Results from an International Patient Survey. Adv Ther. 2019 Oct;36(10):2866-2880. doi: 10.1007/s12325-019-01061-x. Epub 2019 Aug 21. PMID: 31435831; PMCID: PMC6822826.
