Czy olej palmowy jest zdrowy?

Olej palmowy to najczęściej stosowany tłuszcz roślinny na świecie. Otrzymywany z palmy oleistej, nazywany jest również tłuszczem palmowym. Pomimo iż jest olejem roślinnym, dietetycy nie polecają włączania go do diety. Dlaczego olej palmowy uważany jest za szkodliwy? Jaki ma wpływ na nasze zdrowie? W jakich produktach jest obecny i jak go unikać?    

Spis treści:

1. Olej palmowy – co to jest i z czego powstaje?
2. Olej palmowy – właściwości
3. Olej palmowy – wpływ na zdrowie. Czy olej palmowy jest rakotwórczy?
4. W jakich produktach jest olej palmowy? Jak go unikać?
5. Olej palmowy – podsumowanie

Olej palmowy – co to jest i z czego powstaje?

Olej palmowy może być tłuszczem powstającym z:

• ziaren palmy oleistej – z dużej pestki owocu palmowego (ang. palm kernel oil),
• miąższu palmy oleistej (ang. palm oil).

Tłuszcze roślinne są na ogół olejami o wysokiej zawartości nienasyconych kwasów tłuszczowych (NKT), rekomendowanych w diecie z powodu ich działania prozdrowotnego. Jednak olej palmowy (podobnie jak jego tropikalny kuzyn – olej kokosowy) jest wyjątkiem od reguły i zawiera więcej niż 50% nasyconych kwasów tłuszczowych. Podobną ilość – ok. 50% – nasyconych kwasów tłuszczowych zawiera smalec, olej rzepakowy ma tylko 7% NKT.

Olej palmowy – podobnie jak inne oleje – może być wykorzystywany w postaci surowej, rafinowanej lub jako olej utwardzony.

• Olej palmowy nierafinowany – jest to olej surowy, zachowujący swoje składniki odżywcze (witamina E,K). Niestety ta „najzdrowsza” postać oleju palmowego jest rzadko dostępna i nie jest wykorzystywana w przemyśle spożywczym.
• Olej palmowy rafinowany – rafinacja jest procesem podgrzewania i oczyszczania tłuszczu, powoduje, iż nie zawiera on składników potencjalnie szkodliwych i zyskuje na stabilności, jednak z drugiej strony pozbawia go również części wartości odżywczych. Rafinowany olej palmowy jest bardzo często wykorzystywany w przemyśle spożywczym, ale spotkamy go również w kosmetykach.
• Olej palmowy utwardzony – poddawany procesom prowadzącym do zmiany jego struktury chemicznej, dzięki czemu zyskuje na trwałości, a jego konsystencja jest stała. Niestety utwardzanie jest również procesem, w którego trakcie powstają najbardziej niekorzystne dla naszego zdrowia tłuszcze trans. Rekomendacje zalecają, aby zawartość tłuszczów trans nie przekraczała 1% wartości energetycznej diety.

Olej rafinowany jest postacią tłuszczu palmowego wykorzystywaną w kuchni, jednak zastosowanie na skalę przemysłową znajdują frakcje:

• Stearyna palmowa (ang. palm stearyn) – forma odznaczająca się wysoką zawartością NKT, dlatego w temperaturze pokojowej zachowuje konsystencję stałą.
• Oleina palmowa (ang. palm olein) – odznacza się wyższą zawartością NNKT, szczególnie jednonienasyconego kwasu oleinowego. W temperaturze pokojowej występuje w stanie ciekłym.

>> Warto przeczytać: Kwasy omega-3 – EPA i DHA – znaczenie w depresji. Rola i źródła kwasów omega 3

Olej palmowy – właściwości

Olej palmowy jest szeroko używany w przemyśle spożywczym ze względu na swoją stabilność. Dzięki zawartości NKT produkty zawierające tę substancję są odporne na jełczenie, co gwarantuje ich dłuższą przydatność do spożycia. Gładka i kremowa konsystencja oleju palmowego powoduje, iż dodany do margaryny czy kremu zapewnia łatwość ich smarowania.

Użyteczność oleju palmowego to również możliwość jego stosowania w wysokich temperaturach, punkt dymienia tego oleju to 220 °C.

Dla przemysłu spożywczego ważny jest również neutralny smak i zapach oleju palmowego, dzięki czemu nie zmienia smaku i zapachu produktów, do których jest dodawany.

Olej palmowy – wpływ na zdrowie. Czy olej palmowy jest rakotwórczy?

Olej palmowy nie należy do tzw. zdrowych tłuszczów, o czym decyduje wysoka zawartość nasyconych kwasów tłuszczowych.

Duże spożycie NKT wiąże się ze zwiększonym poziomem cholesterolu i proagregacyjnym działaniem płytek krwi, a co za tym idzie zwiększonym ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych oraz otyłości. Dlatego należy ograniczać spożycie tłuszczów zawierających NKT – są to przede wszystkim tłuszcze zwierzęce, a z olejów roślinnych – palmowy i kokosowy.

Dodatkowym aspektem, który należy brać pod uwagę w przypadku oleju palmowego, jest fakt, iż może on być źródłem estrów: estrów 3-monochloropropandiolu oraz estrów glicydylowych, powstających w procesie rafinacji i prawdopodobnie rakotwórczych.

W jakich produktach jest olej palmowy? Jak go unikać?

Przede wszystkim jest w tzw. żywności przetworzonej i daniach gotowych. Zawierają go:

• zupy w proszku, kostki rosołowe, sosy instant,
• przekąski typu chipsy, paluszki, krakersy,
• batony energetyczne i słodycze, np. czekolada, cukierki, batoniki, kremy czekoladowe,
• wyroby cukiernicze, np. ciastka, herbatniki, wafelki, rogaliki,
• lody,
• tłuszcze do smarowania.

Aby unikać oleju palmowego, należy czytać etykiety produktów spożywczych. Czasem olej palmowy może być „ukryty” pod innymi określeniami, np.:

• tłuszcz palmowy,
• oleina palmowa,
• stearyna palmowa,
• palm kernel oil (olej z ziaren palmy),
• tłuszcz roślinny – bez wskazania konkretnego oleju, co może oznaczać, iż jest tam równiej olej palmowy.

W kosmetykach olej palmowy znajdziemy pod nazwą sodium palmate.

Olej palmowy – podsumowanie

Olej palmowy to tłuszcz roślinny o niekorzystnym profilu kwasów tłuszczowych, dlatego jego zawartość w codziennej diecie powinna być ograniczana.

Dodatkowo pozyskiwanie oleju palmowego ma niekorzystny wpływ na środowisko. Uprawa palm oleistych prowadzi do wycinania lasów tropikalnych, a co za tym idzie wzrostu emisji gazów cieplarnianych i niszczenia środowiska naturalnego wielu organizmów żywych.

Kontrowersje budzą również warunki pracy panujące na polach uprawnych palm olejowych, gdzie łamane są prawa człowieka i zatrudniane dzieci.

Dlatego warto ograniczać spożywanie oleju palmowego, nie tylko ze względów zdrowotnych.

PIŚMIENNICTWO

1. Gesteiro E, Guijarro L, Sánchez-Muniz FJ, Vidal-Carou MDC, Troncoso A, Venanci L, Jimeno V, Quilez J, Anadón A, González-Gross M. Palm Oil on the Edge. Nutrients. 2019 Aug 26;11(9):2008. doi: 10.3390/nu11092008. PMID: 31454938; PMCID: PMC6770503. (dostęp 27.02.2025)
2. Sarnecki J., Olej palmowy w mlekach modyfikowanych – stanowisko Komitetu ds. Żywienia ESPGHAN, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2019, T. 16 719-722. (dostęp 27.02.2025)
3. Sadowska J., Włodarczyk K., Wybrane aspekty technologiczne i zdrowotne stosowania oleju palmowego w produkcji żywności., ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2022, 29, 1 (130), 5 – 22, DOI: 10.15193/zntj/2022/130/404. (dostęp 27.02.2025)
4. https://fdc.nal.usda.gov/food-details/171422/nutrients (dostęp 27.02.2025)
5. https://fdc.nal.usda.gov/food-details/171015/nutrients (dostęp 27.02.2025)