Artykuł został zaktualizowany 10.04.2025 r.
Cukrzyca typu 2 jest epidemią XXI wieku. Warto zdawać sobie sprawę, że na początkowym etapie choroby nie daje żadnych objawów, a jedynym sposobem jej wykrycia są badania laboratoryjne.
Spis treści
- Co to jest cukrzyca typu 2?
- Cukrzyca typu 2 – przyczyny. Czy cukrzyca typu 2 jest dziedziczna?
- Objawy cukrzycy typu 2
- Cukrzyca typu 2 a poziom cukru. Cukrzyca typu 2 – jakie badania należy wykonać?
- Insulinooporność a cukrzyca typu 2
- Insulinooporność – wstęp do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2
- Cukrzyca typu 2 – leczenie
- Badanie poziomu glukozy – czy Polacy się badają?
Co to jest cukrzyca typu 2?
Cukrzyca to choroba przewlekła, charakteryzująca się podwyższonym poziomem glukozy we krwi. Większe stężenie glukozy spowodowane jest zaburzonym poziomem insuliny. Może być jej za mało (gdy komórki trzustki nie są w stanie jej produkować) i mamy wówczas do czynienia z cukrzycą typu 1 – cukrzycą insulinozależną lub spada wrażliwość tkanek na insulinę (powstaje zjawisko insulinooporności) i powstaje cukrzyca typu 2 – cukrzyca insulinoniezależna.
Cukrzyca typu 2 stanowi 90-95% wszystkich przypadków cukrzycy. W klasyfikacji ICD-10 cukrzyca insulinoniezależna ma kod E11.
Cukrzyca typu 2 – przyczyny. Czy cukrzyca typu 2 jest dziedziczna?
Cukrzyca typu 2 nazywana jest epidemią XXI wieku, jest jedną z chorób cywilizacyjnych. W Polsce aż 8 mln osób cierpi na zaburzenia gospodarki węglowodanowej, z czego 3 mln choruje na cukrzycę, a 5 mln ma stan przedcukrzycowy.
Przyczyną tak wielkiego problemu jest fakt, iż najważniejszymi przyczynami cukrzycy typu 2 są czynniki związane z niezdrowym stylem życia:
- nadwaga lub otyłość (BMI ≥ 25 kg/m ² lub obwód talii >80 cm (kobiety) i >94 cm (mężczyźni),
- niezdrowe nawyki żywieniowe,
- brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia.
Czynniki sprzyjające zachorowaniu na cukrzycę typu 2 to:
- nadciśnienie tętnicze – ciśnienie tętnicze krwi ≥140/90 mm Hg,
- zaburzenia lipidowe – HDL-cholesterol < 40 mg/dl lub/i trójglicerydy > 150 mg/dl,
- przebyta cukrzyca ciążowa i/lub urodzenie dziecka z masą ciała > 4kg,
- stan przedcukrzycowy w poprzednim pomiarze – poziom glukozy ≥ 100 mg/dl.
Czynnikiem ryzyka zachorowania na cukrzycę jest również cukrzyca w wywiadzie rodzinnym. Nie jest to jednoznaczne z faktem, iż cukrzyca typu 2 jest dziedziczna, czyli, że jeśli choruje jedno z rodziców, my również zachorujemy. Jednak dane statystyczne wskazują, iż jeśli jeden rodzić lub obydwoje rodzice mają cukrzycę insulinoniezależną, prawdopodobieństwo zachorowania dzieci wzrasta. Dlatego w rodzinach gdzie występuje cukrzyca, należy szczególnie zwracać uwagę na styl życia, aby do minimum zredukować czynniki środowiskowe.
Objawy cukrzycy typu 2
Narastanie poziomu glukozy w cukrzycy i towarzysząca jej insulinooporność trwa przez lata, dlatego choroba długo bywa nierozpoznana. Można śmiało postawić tezę, iż objawem cukrzycy typu 2 jest… brak symptomów. Pomimo tego podwyższone stężenie glukozy od samego początku oddziałuje niekorzystnie na naczynia krwionośne i zwiększa ryzyko późniejszych powikłań.
Objawem, z którym wiele osób kojarzy cukrzycę, jest wzmożone pragnienie. W cukrzycy typu 2 jest to rzadko zgłaszany symptom, obserwowane mogą być natomiast:
- zmęczenie i osłabienie,
- zaburzenia koncentracji,
- problemy z pamięcią,
- zaburzenia widzenia,
- skurcze mięśni, ból i drętwienie kończyn.
Cukrzyca typu 2 – objawy skórne
Cukrzyca typu 2 często daje objawy skórne. W szczególności:
- przedłużone gojenie się ran,
- nawracające infekcje bakteryjne skóry, np. trądzik,
- infekcje grzybicze skóry i błon śluzowych, objawiające się np. świądem okolicy narządów płciowych (sromu lub zapalenie żołędzi i napletka),
- owrzodzenia stóp.
Ze względu na wieloletni bezobjawowy przebieg choroby pierwsze oznaki choroby mogą być już objawami jej powikłań w postaci:
- choroby niedokrwiennej serca, w tym zawału serca,
- udaru mózgu,
- przewlekłej choroby nerek,
- miażdżycy tętnic,
- zespołu stopy cukrzycowej.
Cukrzyca typu 2 a poziom cukru. Cukrzyca typu 2 – jakie badania należy wykonać?
Diagnostyka cukrzycy typu 2 jest bardzo prosta, w celu rozpoznania cukrzycy insulinoniezalażnej wystarczy poddać się badaniu stężenia glukozy na czczo lub hemoglobiny glikowanej.
- Cukrzyca – wynik glukozy na czczo dwukrotnie przekracza 125 mg/dl (≥ 126 mg/dl) lub jednorazowe oznaczenie hemoglobiny glikowanej (HbA1c) ≥ 6,5%
- Nieprawidłowa glikemia – to przedział 100-125 mg/dl i jest wskazaniem do doustnego testu tolerancji glukozy
- Hipoglikemia – wynik poniżej 70 mg/dl oznacza hipoglikemię, czyli za niski poziom cukru we krwi.
>>> Dowiedz się więcej o hemoglobinie glikowanej
Pomiar stężenia glukozy w surowicy jednym z najważniejszych badań, które powinniśmy cyklicznie wykonywać. Polskie Towarzystwo Diabetologiczne informuje, iż – jeśli jesteśmy zdrowi – po ukończeniu 45 r.ż powinniśmy robić to badanie przynajmniej raz na trzy lata. Natomiast jeśli jesteśmy osobą z grupy ryzyka, badanie wykonujemy raz w roku i nie czekamy do 45. urodzin.
Insulinooporność a cukrzyca typu 2
Insulina kluczem dla glukozy – jak to działa?
Czynnikiem niezbędnym w regulacji poziomu glukozy we krwi jest insulina. Śmiało można powiedzieć, że insulina jest kluczem otwierającym drogę glukozy do komórek. Jeśli brakuje klucza, czyli jest za mało insuliny – glukoza pozostaje we krwi. Wydzielanie insuliny jest automatyczne i dostosowuje się do aktualnego poziomu glukozy po każdym posiłku. W nocy, oraz między posiłkami stężenie insuliny jest niewielkie.
Insulinooporność – wstęp do stanu przedcukrzycowego i cukrzycy typu 2
Czym w ogóle jest insulinooporność, jak się rozwija i jak można ją zbadać? Otóż insulinooporność to spadek wrażliwości tkanek na insulinę. Jak napisaliśmy wyżej, aby glukoza mogła znaleźć się w komórce niezbędny jest klucz, który ją dla glukozy otwiera, czyli insulina. Niestety w pewnym momencie mechanizm zaczyna się zacinać, klucz przestaje działać. Skutkiem tego może być za wysoki poziom cukru we krwi, z czym organizm próbuje sobie poradzić produkując więcej insuliny, aby dać szansę komórkom na przyjęcie glukozy. Efektem tego działania jest z kolei za wysoki poziom insuliny we krwi. Powstaje mechanizm błędnego koła, który może trwać kilka lat. Problemem diagnostycznym na tym etapie jest fakt, iż stężenia glukozy i insuliny na czczo mogą być prawidłowe. Organizm nie radzi sobie dopiero w sytuacji obciążenia pokarmem, dlatego w takich sytuacjach należy rozważyć badanie krzywej cukrowej lub krzywej cukrowej i insulinowej.
Czy na tym etapie występują u pacjenta jakieś objawy? Jeśli przyglądamy się swojemu organizmowi uważnie, to możemy zaobserwować takie symptomy, jak:
- senność poposiłkowa, szczególnie po posiłku węglowodanowym
- wzmożony apetyt na słodycze
- zwiększenie masy ciała i trudności ze zrzuceniem zbędnych kilogramów. Czynnikiem ryzyka jest otyłość brzuszna, czyli obwód talii >80 cm u kobiet i >94 cm u mężczyzn
- obniżenie nastroju, problemy z koncentracją i pamięcią, rozdrażnienie
- uczucie ciągłego zmęczenia
- bóle głowy
- bóle stawów
- uczucie zimna
- zmiany na skórze o typie acanthosis nigricans (rogowacenia ciemnego) – brązowe przebarwienia w okolicach kolan, łokci oraz szyi.
Cukrzyca typu 2 – leczenie
Leczenie cukrzycy typu 2 obejmuje poprawę stylu życia, wdrożenie odpowiedniego żywienia oraz leczenie farmakologiczne.
Czy cukrzyca typu 2 jest uleczalna?
Celem leczenia cukrzycy typu 2 jest utrzymywanie poziomu glukozy i hemoglobiny glikowanej na poziomie prawidłowym, aby ochronić chorego przed powstaniem powikłań lub ich dalszym rozwojem.
U osób z wcześniej wykrytym stanem przeducukrzycowym odpowiednie postępowanie może zapobiec lub opóźnić wystąpienie choroby.
Dieta w cukrzycy typu 2
W leczeniu każdej postaci cukrzycy prawidłowe żywienie ma znaczenie kluczowe. Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego pacjent z cukrzycą powinien przestrzegać następujących zasad:
- kontrolować wielkość spożywanych porcji,
- kontrolować ilość spożywanych węglowodanów,
- ograniczać spożycie węglowodanów łatwo przyswajalnych, cukru dodanego, cukrów prostych.
Modele żywieniowe zalecane dla osób z cukrzycą to:
- dieta śródziemnomorska,
- dieta DASH,
- dieta wegetariańska,
- dieta fleksitariańska.
Wymienione modele żywieniowe charakteryzuje udział warzyw nieskrobiowych, ograniczenie cukru dodanego i żywności przetworzonej.
Wybór produktów żywnościowych u osób z cukrzycą ułatwia znajomość wartości indeksu glikemicznego (IG) oraz ładunku glikemicznego (ŁG). Wzrost stężenia glukozy po posiłkach jest sprawą indywidualną i może być różny po spożyciu tego samego produktu lub produktów. Warto pamiętać, iż na glikemię poposiłkową może mieć wpływ kolejność spożywania określonych składników, np. korzystne jest spożywanie warzyw, mięsa i ryb (białka) przed produktami skrobiowymi.
Pacjenci z cukrzycą nie powinni spożywać alkoholu.
>>> Przeczytaj też: Dieta cukrzycowa – jak obniżyć poziom cukru we krwi?
Witaminy i suplementy w leczeniu cukrzycy
Suplementacja żadnymi preparatami u osób bez niedoborów nie jest rekomendowana ani celowa, nie poprawia kontroli glikemii ani innych parametrów zdrowotnych.
Wyjątkiem jest suplementacja witaminy D, która musi być prowadzona pod kontrolą jej poziomu we krwi. Po określeniu poziomu niedoboru należy dobrać odpowiednią dawkę suplementacyjną, następne oznaczenia witaminy D są wskazane w celu monitorowania efektywności terapii.
U pacjentów leczonych długotrwale metforminą może być wskazana suplementacja witaminą B12. Metformina może wywoływać niedobory cyjanokobalaminy.
>>> Przeczytaj też: Metformina a niedobór witaminy B12
Leki na cukrzycę typu 2 nowej generacji
W leczeniu farmakologicznym cukrzycy typu 2 jako leki pierwszego rzutu rekomendowane są metformina oraz leki nowej generacji:
- inhibitory SGLT2 (flozyny),
- agoniści receptora GLP-1.
Dobór leków w leczeniu cukrzycy zależy od stanu pacjenta i chorób współistniejących, uwzględnia efekt sercowo-naczyniowy i nefroprotekcyjny (ochronne działanie na nerki) rekomendowanych preparatów.
Pozostałe elementy leczenia cukrzycy: wysiłek fizyczny, prawidłowy sen, palenie tytoniu
W leczeniu cukrzycy duże znaczenie mają również inne elementy stylu życia:
- wysiłek fizyczny – odpowiedni do wieku oraz stanu zdrowia pacjenta, zwiększa wrażliwość na insulinę, poprawia kontrolę glikemii oraz profil lipidowy,
- higiena snu – ważny element stylu życia u pacjentów z cukrzycą t.2, należy dbać zarówno o jego jakość jak i odpowiednią długość snu, w przeciwnym wypadku można zaobserwować pogorszenie wyrównania parametrów metabolicznych,
- zaprzestanie palenia tytoniu.
Czy wiesz, że jakość snu może poprawić medytacja? Przeczytaj: Medytacja – jak działa na stres? Czym jest medytacja, jak zacząć medytować?
Badanie poziomu glukozy – czy Polacy się badają?
Badanie poziomu glukozy w laboratorium jest dostępne dla każdego Polaka. Może je zlecić lekarz rodzinny, ale nawet jeśli mielibyśmy za nie zapłacić, to jest to wydatek rzędu kilkunastu złotych. Zatem czy się badamy?
Narodowy Test Zdrowia Polaków pokazuje, że niestety nie. W roku 2024 tylko 67% Polaków wykonało badanie poziomu glukozy. Im młodsza populacja, tym jest gorzej. Wśród osób pomiędzy 18. a 24. rokiem życia badanie wykonało tylko 51%.
Co czternasty dorosły Polak nigdy w swoim życiu nie zbadał poziomu glukozy.
Apelujemy: nie bądź statystycznym Polakiem i badaj poziom glukozy! Oznaczanie stężenia glukozy to jedyny sposób aby wykryć cukrzycę na wczesnym etapie choroby, gdy można zapobiec jej powikłaniom.
Piśmiennictwo
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u osób z cukrzycą 2024 Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Current Topics in Diabetes 2023 | Curr Top Diabetes, 2023; 4 (3-4)
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/238,klasyfikacja-zaburzen-gospodarki-weglowodanowej
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/268,wywiad-u-chorego-na-cukrzyce
- Narodowy Test Zdrowia Polaków 2024 https://ocdn.eu/medonet/medonet/Raport_Narodowy_Test_Zdrowia_Polakow_2023.pdf
- https://www.termedia.pl/diabetologia/Prawie-8-mln-Polakow-ma-cukrzyce-lub-stan-przedcukrzycowy,58914.html
