Cukrzyca typu 1 – przyczyny, objawy, badania. Przeciwciała w cukrzycy typu 1

Spis treści

1. Cukrzyca typu 1 – przyczyny (etiologia)
2. Cukrzyca typu 1 – objawy
3. Diagnostyka cukrzycy typu 1 – znaczenie przeciwciał
4. Jakie przeciwciała badać w cukrzycy typu 1?

Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) to schorzenie przewlekłe, które dotyka coraz większą liczbę osób. Typ 1 stanowi około 5–10% wszystkich przypadków cukrzycy. Częstość występowania tego schorzenia stale rośnie i stanowi istotne wyzwanie zarówno dla pacjentów, jak i dla systemu opieki zdrowotnej. Cukrzyca typu 1 często występuje u dzieci, młodzieży i młodych dorosłych, choć może rozwinąć się również u osób starszych. W przeciwieństwie do cukrzycy typu 2, cukrzyca typu 1 nie jest związana z nadwagą czy niewłaściwym stylem życia, ale jest wynikiem autoimmunizacyjnej reakcji organizmu.

Cukrzyca typu 1 – przyczyny (etiologia)

Do rozwoju cukrzycy typu 1 (cukrzycy insulinozależnej) dochodzi, gdy układ immunologiczny zaczyna niszczyć tzw. wyspy Langerhansa (wyspy trzustkowe). Komórki wysp Langerhansa, czyli komórki beta, są odpowiedzialne za produkcję insuliny. Ten niezwykle ważny hormon reguluje poziom glukozy (potocznie zwanej cukrem) we krwi. Uszkodzone komórki beta trzustki przestają wytwarzać wystarczającą ilość insuliny. Brak odpowiedniej ilości insuliny sprawia, że poziom glukozy we krwi wzrasta, powodując hiperglikemię.

U osób zmagających się z cukrzycą typu 1 obserwuje się obecność autoprzeciwciał, znanych jako przeciwciała przeciwko komórkom wysp trzustkowych (ICA, ang. islet cell antibody). Te przeciwciała są skierowane przeciwko różnym antygenom występującym na komórkach wysp trzustkowych. Tylko niewielki odsetek, około 2–4%, osób z cukrzycą typu 1 nie wykazuje obecności autoprzeciwciał przeciwko komórkom wysp trzustkowych. Z tego względu ICA są istotnymi biomarkerami cukrzycy typu 1.

Na rozwój cukrzycy typu 1 (cukrzycy insulinozależnej) mają wpływ zarówno czynniki genetyczne, jak i środowiskowe, np. infekcje wirusowe (np. wirusy Coxsackie, wirusy Epstein-Barr), które mogą prowokować reakcję autoimmunizacyjną organizmu.

Cukrzyca typu 1 – objawy

Pierwsze objawy cukrzycy typu 1, znane jako „klasyczne trio”, to:

• wielomocz (poliuria), czyli częste oddawanie dużej ilości moczu – osoba dotknięta cukrzycą typu 1 może zauważyć, że musi często korzystać z toalety i oddaje nietypowo duże ilości moczu;
• nadmierny głód (polifagia) – pacjenci z cukrzycą typu 1 odczuwają silne i trwałe uczucie głodu, mimo spożywania odpowiedniej, a nawet zwiększonej ilości pożywienia, ponieważ organizm nie jest w stanie prawidłowo wykorzystać glukozy, co prowadzi do uczucia ciągłego głodu;
• nadmierne pragnienie (polidypsja) – osoby z cukrzycą typu 1 odczuwają silną potrzebę picia dużej ilości płynów; wzmożone pragnienie wynika z utraty wody z organizmu, spowodowanej częstym oddawaniem moczu.

Te objawy są często pierwszymi sygnałami sugerującymi rozwój cukrzycy typu 1 (cukrzycy insulinozależnej). Ich wystąpienie powinno skłonić do konsultacji z lekarzem w celu przeprowadzenia diagnostyki.

Objawy cukrzycy typu 1 mogą obejmować również zmęczenie, senność, osłabienie, nudności, ból brzucha i niezamierzoną utratę wagi. Warto zauważyć, że już przed wystąpieniem tych objawów większość komórek beta w trzustce może być zniszczona.

Cukrzyca typu 1 (cukrzyca insulinozależna) wymaga regularnego monitorowania poziomu glukozy we krwi i podawania insuliny. Jest to kluczowe dla utrzymania stabilnego poziomu glukozy we krwi i zapobiegania groźnym powikłaniom cukrzycy. Choroba ta wpływa na codzienne życie pacjentów, jednak właściwe leczenie i samokontrola pozwalają prowadzić aktywne życie.

Diagnostyka cukrzycy typu 1 – znaczenie przeciwciał 

Rozpoznanie cukrzycy typu 1 (cukrzycy insulinozależnej) opiera się przede wszystkim na ocenie objawów klinicznych i wyników badań laboratoryjnych. W celu potwierdzenia autoimmunizacyjnego charakteru choroby wykonuje się badania laboratoryjne, które pozwalają wykryć autoprzeciwciała skierowane przeciwko różnym antygenom wysp trzustkowych. Warto zaznaczyć, że autoprzeciwciała pojawiają się nawet na wiele lat przed wystąpieniem klinicznych objawów cukrzycy typu 1. Odstęp czasowy między pojawieniem się autoprzeciwciał a wystąpieniem pierwszych objawów klinicznych podkreśla znaczenie wykrywania przeciwciał u osób z grupy wysokiego ryzyka.

Rozpoznanie autoprzeciwciał jest również przydatne w różnicowaniu cukrzycy typu 1 od cukrzycy typu 2. U pacjentów dorosłych lub osób z nadwagą często może być mylnie postawiona diagnoza cukrzycy typu 2. Dlatego wykrycie jednego lub więcej rodzajów autoprzeciwciał może pomóc w odróżnieniu typów cukrzycy u pacjentów.

Jakie przeciwciała badać w cukrzycy typu 1?

Przeciwciała, których obecność związana jest z rozwojem cukrzycy typu 1 (cukrzycy insulinozależnej), to m.in.:

1. Przeciwciała przeciwko dekarboksylazie kwasu glutaminowego (GADA, ang. glutamic acid decarboxylase autoantibodies) – stwierdza się je u 70–80% pacjentów z początkiem cukrzycy typu 1. Autoprzeciwciała te są najbardziej czułym markerem u dorosłych pacjentów z cukrzycą typu 1 oraz u osób dorosłych z utajoną cukrzycą.
2. Przeciwciała przeciwko fosfatazie tyrozynowej (IA-2A, ang. tyrosine phosphatase-protein antibodies) – stwierdza się je u 50–70% dzieci i dorosłych po postawieniu diagnozy. Autoprzeciwciała te są bardzo czułym i swoistym wskaźnikiem cukrzycy typu 1.

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego (PTD), w przypadku cukrzycy u osób w wieku rozwojowym, pierwotna diagnostyka hiperglikemii lub rewizja diagnozy powinna obejmować oznaczenie przeciwciał GADA oraz jednego lub dwóch z następujących: ICA, IA-2A, IAA (ang. insulin autoantibodies), ZnT8A (ang. zinc transporter 8 autoantibodies). Obecność większej liczby różnych autoprzeciwciał u jednej osoby wskazuje na postępujący proces autoimmunizacyjny oraz wiąże się z większym ryzykiem rozwoju cukrzycy typu 1. Stopień tego ryzyka wzrasta wraz z liczbą autoprzeciwciał wykrytych u pacjenta. Szacuje się, że około 70% chorych ma obecność trzech lub czterech autoprzeciwciał, podczas gdy tylko u 10% wykrywa się wyłącznie jeden rodzaj autoprzeciwciał.

Oznaczenie kilku autoprzeciwciał jednocześnie zwiększa trafność diagnostyczną oraz odgrywa ważną rolę w prognozowaniu rozwoju choroby. Wczesne wykrycie cukrzycy typu 1 i regularne monitorowanie poziomu glukozy we krwi są kluczowe dla zapobiegania groźnym powikłaniom tej choroby.

Piśmiennictwo:

1.  Pawłowska B., Nadzieja na wczesną diagnozę – autoprzeciwciała w cukrzycy typu 1, https://www.euroimmun.pl/nadzieja-na-wczesna-diagnoze-autoprzeciwciala-w-cukrzycy-typu-1/

2.  Katra B., Cukrzyca typu 1, https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/typ1/65948,cukrzyca-typu-1