Choroby zakaźne w Polsce – podsumowanie 2023 roku

Spis treści

1. Czym jest choroba zakaźna (infekcja)?
2. Przykłady chorób zakaźnych (infekcji)
3. Jak dochodzi do zakażenia (infekcji)?
4. Prezentowanie danych epidemiologicznych w Polsce
5. Wybrane choroby (infekcje) w Polsce w 2023 roku
6. Czego możemy spodziewać się w 2024 roku?
7. Profilaktyka

Choroby zakaźne są jednym z najbardziej istotnych zagrożeń dla zdrowia publicznego. W dobie pandemii COVID-19, już nie tylko personel medyczny, ale szersze kręgi osób zdały sobie sprawę z tego, jak bardzo niebezpieczne mogą być drobnoustroje. Które choroby zakaźne wzbudzały największy niepokój w Polsce w 2023 roku? Co było przyczyną wzrostu zachorowań na wybrane choroby? Czego obawiamy się w roku 2024? Zapraszamy do lektury artykułu.

Czym jest choroba zakaźna (infekcja)?

Zgodnie z definicją pochodzącą z Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, chorobą zakaźną jest choroba, która została wywołana przez biologiczny czynnik chorobotwórczy. Do biologicznych czynników chorobotwórczych należą: bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty i priony.

Przykłady chorób zakaźnych (infekcji)

Choroby bakteryjne: angina, płonica (szkarlatyna), błonica, krztusiec, róża, legionelloza, kiła, rzeżączka, chlamydioza, gruźlica, zapalenie układu moczowego (większość przypadków), salmonelloza, zakażenia ran (większość przypadków)

Choroby wirusowe: grypa, COVID-19, opryszczka, wirusowe zakażenia wątroby (HCV, HBV), AIDS, mononukleoza zakaźna, toksoplazmoza, świnka, ospa wietrzna, półpasiec, różyczka, odra, bostonka, gorączka denga

Choroby grzybicze: kandydoza, aspergiloza, kryptokokoza, dermatofitoza

Choroby pasożytnicze: glistnica, lamblioza, owsica, nużyca, świerzb

Choroby prionowe: choroba Creutzfeldta i Jakoba

Jak dochodzi do zakażenia (infekcji)?

Do infekcji dochodzi na skutek szerzenia się zakażenia ze źródła zakażenia na osoby wrażliwe.

Źródło zakażenia:

chory człowiek, nosiciel, zwierzę, żywność, woda, gleba

Drogi zakażenia:

• bezpośrednia (kontaktowa): pocałunki, kontakt seksualny, droga wertykalna, kontakt ze zwierzęciem 
• pośrednia:
  • styczność ze skażonymi płynami ustrojowymi, wydzielinami, przedmiotami poprzez skórę i błony śluzowe (zakażeniu sprzyja przerwanie ciągłości skóry lub  błon śluzowych)
  • styczność ze skażonym sprzętem medycznym
  • kropelkowa (poprzez aerozol powstający w trakcie kichania, kasłania, mówienia)
  • powietrzna (nośnikiem jest powietrze, drobnoustroje mogą przemieszczać się na większe odległości niż drogą kropelkową)
  • pokarmowa (spożycie skażonego pokarmu, wody)

Prezentowanie danych epidemiologicznych w Polsce

Dane liczbowe na temat zachorowań w Polsce na choroby zakaźne są prezentowane przez Główny Inspektorat Sanitarny i instytuty naukowe podległe Ministrowi Zdrowia. Co dwa tygodnie na stronie NIZP PZH ukazują się meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach powstające w Pracowni Monitorowania i Analizy Sytuacji Epidemiologicznej Zakładu Epidemiologii. Najnowsze dane dotyczące zakażeń prątkiem gruźlicy udostępniane są przez Zakład Epidemiologii i Organizacji Walki z Gruźlicą na stronie Instytutu Gruźlicy i Chorób Płuc.

Wybrane choroby (infekcje) w Polsce w 2023 roku

W 2023 roku odnotowano istotny wzrost przypadków wybranych chorób zakaźnych (Tabela nr 1). W omawianym okresie zwiększyła się zapadalność na: wirusowe zakażenia dróg oddechowych (grypa, zakażenia RSV), infekcje wywoływane przez paciorkowce grupy A (szkarlatyna, róża), legionellozy, krztusiec, choroby przenoszone drogą płciową. Zanotowano również zwiększoną liczbę przypadków gorączki denga występującej wcześniej w Polsce sporadycznie.

Dane dotyczące zapadalności na COVID-19 są niedoszacowane, ponieważ zniesione zostały zarządzenia dotyczące profilaktycznego testowania, a oficjalne statystyki nie obejmują wyników testów zakupionych indywidualnie przez pacjentów.

Gruźlica – dane epidemiologiczne

Dane dotyczące występowania gruźlicy w Polsce prezentowane przez Instytut Gruźlicy i Chorób Płuc pod koniec roku kalendarzowego obejmują rok poprzedzający. Najnowszy materiał, który pojawił się w końcu października 2023 r., dotyczy roku 2022.

Przyczyny wzrostu przypadków chorób zakaźnych w 2023 r.

Ocena sytuacji epidemiologicznej chorób zakaźnych w Polsce wymaga ostrożnej interpretacji. Ze względu na niedawną pandemię COVID-19 oraz wojnę w Ukrainie obserwowane przez lata trendy wzrostu/spadku przypadków zachorowań uległy zaburzeniu i na ich ponowne unormowanie musimy jeszcze poczekać.   

Przyczyn wzrostu zachorowań na wybrane choroby zakaźne prezentowanych w dostępnych danych można dopatrywać się w:

• obniżeniu odporności immunologicznej i większej podatności na infekcje po przejściu COVID-19 (duża część populacji przeszła co najmniej jedno zakażenie wirusem SARS-CoV-2),
• zniesieniu restrykcji obowiązujących w pandemii, w tym izolacji, noszenia maseczek, unikania dużych skupisk ludzi (epidemia wyrównawcza),
• wznowieniu wyjazdów turystycznych do krajów egzotycznych,
• migracji ludności z innych krajów,
• zmianach w raportowaniu wybranych chorób (grypa, RSV),
• wystąpieniu dużego ogniska epidemicznego choroby legionistów na Podkarpaciu.

Czego możemy spodziewać się w 2024 roku?

Zdaniem ekspertów ds. epidemiologii w obecnym, 2024 roku, możemy spodziewać się dalszego wzrostu zachorowań na choroby zakaźne, w tym na choroby tropikalne.

Wzrost zachorowań, powrót chorób, które wcześniej dzięki szczepieniom udało się wyeliminować oraz pojawienie się chorób nowych dla naszej strefy klimatycznej może być konsekwencją:

• zmian klimatycznych – ocieplenie klimatu powoduje rozszerzenie zasięgu występowania wektorów przenoszących drobnoustroje odpowiedzialne za występowanie chorób charakterystycznych do niedawna wyłącznie dla klimatu tropikalnego (choroba denga);
•  „zmęczenia” tematem pandemii COVID-19 – przesyt informacji spowodował, że przestaliśmy być czujni, mimo że zakażenia wirusem SARS-CoV-2 nadal stanowią realny problem;
• bagatelizowania możliwości rozprzestrzeniania chorób do tej pory u nas niewystępujących (małpia ospa wariant II);
• migracji ludności z krajów o słabej wyszczepialności i wzrostu ruchów antyszczepionkowych prowadzących do utraty odporności populacyjnej i powrotu wcześniej wyeliminowanych chorób (odra).

Profilaktyka

Zapobieganie chorobom zakaźnym możliwe jest poprzez ograniczenie mechanizmów prowadzących do zakażenia oraz przez zachowanie higieny osobistej i żywieniowej, w szczególności:

• unikanie spożywania wody nieprzebadanej pod kątem przydatności do picia,
• mycie owoców i warzyw,
• dokładne gotowanie mięs i ryb,
• dezynfekowanie zranień,
• wykonywanie szczepień ochronnych,
• wietrzenie pomieszczeń.

Piśmiennictwo

1. Prof., I.Paradowska-Stankiewicz – Epidemiologia chorób zakaźnych 2023 i perspektywy 2024.Wpływ migracji; Materiały z Konferencji Choroby Zakaźne 2023 (XI 2023 r.)
2. M. Korzeniewska-Koseła – Gruźlica i choroby układu oddechowego w Polsce w 2022 roku; Materiały z Konferencja naukowo-szkoleniowa specjalistów chorób płuc w Warszawie (X 2023 r,)
3. USTAWA z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
4. Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2023 roku; Meldunki o zachorowaniach na choroby zakaźne, zakażeniach i zatruciach w Polsce Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH
5. ’Abysmal’ COVID-19 vaccine coverage, monkeypox and mosquitoes – what health threats will 2024 bring? – wywiad z ekspertem WHO Dr Maria Van Kerkhove (https://news.sky.com/story/abysmal-covid-19-vaccine-coverage-monkeypox-and-mosquitoes-what-health-threats-will-2024-bring-13035687 )