Choroby reumatyczne

Spis treści

1. Czym jest reumatyzm i co warto o nim wiedzieć?
2. Choroby reumatyczne w liczbach
3. Choroby reumatyczne nie pytają o wiek!
4. Leczenie reumatyzmu – liczy się czas!

Czym jest reumatyzm i co warto o nim wiedzieć?

Choroby reumatyczne powszechnie nazywane reumatyzmem to liczna grupa schorzeń przewlekłych atakujących przede wszystkim układ ruchu, w części przypadków o podłożu autoimmunologicznym. Mają one charakter postępujący i cechują się występowaniem silnego bólu reumatycznego, obrzęków oraz ograniczeniem ruchomości stawów. Nieleczony reumatyzm może doprowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń skutkujących niepełnosprawnością, ponadto przyczynia się do powikłań wielonarządowych, które mogą prowadzić do zgonu.

Choroby reumatyczne najogólniej można podzielić na zapalne, które przebiegają z przewlekłym procesem zapalnym, np. reumatoidalne zapalenie stawów RZS i choroby niezapalne, np. choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS). Możemy również wyróżnić choroby reumatyczne, w których objawy stawowe są wynikiem innej choroby ogólnoustrojowej, np. choroby nowotworowej.

Klasyfikacja chorób reumatycznych zaproponowana przez American Rheumatism Association (ARA), obecnie American College of Rheumatology wygląda następująco:

I. Układowe choroby tkanki łącznej

• Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• Młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów (MIZS)
• Zespół antyfosfolipidowy (APS)
• Toczeń rumieniowaty układowy (TRU)
• Twardzina układowa
• Zapalenie wielomięśniowe/zapalenie skórno-mięśniowe
• Martwicze zapalenie naczyń
• Zespół Sjögrena
• Mieszana choroba tkanki łącznej
• Zespoły nakładania i wiele innych.

II. Seronegatywne zapalenie stawów kręgosłupa

• Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK)
• Reaktywne zapalenie stawów (Zespół Reitera)
• Łuszczycowe zapalenie stawów (ŁZS)
• Zapalenie stawów towarzyszące przewlekłym zapalnym chorobom jelit

III. Choroba zwyrodnieniowa stawów pierwotna lub wtórna

IV. Zapalenia stawów towarzyszące zakażeniu

• W wyniku bezpośredniego działania drobnoustrojów (bakteryjne, wirusowe, pasożytnicze, grzybicze)
• Zapalenie odczynowe bakteryjne (np. gorączka reumatyczna), wirusowe (np. zakażenie HCV)

V. Zapalenie stawów towarzyszące chorobom metabolicznym i gruczołów dokrewnych m.in.

• Związanych z obecnością kryształów -np. dna moczanowa
• W chorobach gruczołów dokrewnych – np. cukrzyca, choroby tarczycy
• W niedoborach immunologicznych – np. niedobory IgA, czy składowych dopełniacza

VI. Nowotwory, np. białaczki

VII. Zaburzenia nerwowo – naczyniowe

Na przykład Staw Charcota lub choroba, czy objaw Raynauda

VIII. Choroby kości i chrząstek

W tym m.in. osteoporoza, czy choroba Pageta

IX. Zmiany pozastawowe np. zapalenie ścięgien

X. Zmiany w stawach i innych zespołach chorobowych

Choroby reumatyczne w liczbach

Szacuje się, że w Polsce na reumatyzm cierpi około 10 milionów ludzi, w tym na choroby zapalne tkanki łącznej, takie jak ZZSK, RZS, MIZS, TRU, choruje 300-500 tysięcy osób.

1. Ponad 120 mln ludzi w Europie cierpi z powodu chorób reumatycznych, z towarzyszącym bólem stawów, trudnościami w poruszaniu się, z ograniczoną zdolnością do pracy i bardzo często ze znaczącym pogorszeniem jakości życia.
2. Europejska Liga Reumatologiczna (EULAR) wyznacza czas 6 tygodni od pojawienia się pierwszych objawów reumatyzmu dotyczących wczesnego zapalenia (np. obrzęk pojedynczego stawu) do dotarcia do specjalisty i rozpoczęcia leczenia.
3. W odniesieniu do reumatoidalnego zapalenia stawów pacjent powinien mieć postawione rozpoznanie i włączone leczenie w terminie nieprzekraczającym 12 tygodni od wystąpienia pierwszych objawów.
4. Średni czas rozpoznania choroby reumatycznej w Polsce dla RZS to 33 miesiące – 3 lata, a już dla np. łuszczycowego zapalenia stawów 7-8 lat, przy rekomendowanym czasie 6 miesięcy.
5. Choroby reumatyczne w wielu przypadkach skracają życie o około 10 lat.

Przyczyny występowania chorób reumatycznych nie są jasne. Przypuszcza się, że na ich rozwój mogą mieć wpływ czynniki genetyczne, zażywane leki, zakażenia oraz urazy mechaniczne. Na reumatyzm częściej chorują kobiety, Afroamerykanie i Latynosi.

Pierwsze objawy świadczące o chorobie zapalnej to m.in.: nieurazowy ból stawów, obrzęki stawów, uczucie sztywności porannej, stany podgorączkowe, stałe uczucie zmęczenia, niezamierzona utrata masy ciała. 

Choroby reumatyczne nie pytają o wiek!

Dorośli w wieku 18-45 lat to grupa wiekowa, w której najczęściej pojawiają się pierwsze objawy chorób reumatycznych, głównie układowych chorób tkanki łącznej, takich jak toczeń rumieniowaty układowy, zespół antyfosfolipidowy, twardzina układowa, mieszana choroba tkanki łącznej i niektóre zapalenia naczyń.

Okres drugiej i trzeciej dekady życia jest charakterystyczny dla zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa (ZZSK), reaktywnego zapalenia stawów (Zespół Reitera), łuszczycowego zapalenia stawów (ŁZS) oraz zapalenia stawów towarzyszącego przewlekłym chorobom zapalnym jelit.

W grupie wiekowej 46-65 lat dolegliwości ze strony narządu ruchu są bardzo częste i mogą, mieć równocześnie wiele przyczyn, co utrudnia diagnostykę. Najczęściej kobiety zapadają na reumatoidalne zapalenie stawów. Z kolei u mężczyzn po 40. roku życia najczęstszą postacią zapalenia stawów jest dna moczanowa.

U dorosłych powyżej 65. roku życia wśród chorób reumatycznych dominuje choroba zwyrodnieniowa stawów.

Leczenie reumatyzmu – liczy się czas!

O rozwoju choroby zapalnej mogą świadczyć nawet niewielkie dolegliwości, takie jak obrzęk i bolesność małego stawu, które nie są związane z wcześniejszym urazem.

Młodzi ludzie chorujący na zapalne choroby reumatyczne łączą pierwsze takie objawy z normalną aktywnością fizyczną; z niewielkim urazem, czy przeciążeniem kręgosłupa. Tymczasem wymagają szybkiej diagnostyki i leczenia na początkowym etapie choroby, zanim dojdzie do nieodwracalnych zmian w stawach i narządach. Opóźniona diagnoza choroby zapalnej może prowadzić do niepełnosprawności i wykluczenia z rynku pracy.

W Raporcie z roku 2021 „SZYBKA ŚCIEŻKA OPIEKI ZDROWOTNEJ DLA PACJENTÓW PIERWSZORAZOWYCH Z ZAPALENIEM STAWÓW” opracowanym przez Narodowy Instytut Geriatrii, Reumatologii i Rehabilitacji w Warszawie, w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Zapalnych Chorób Autoimmunologicznych opartych na rekomendacjach EULAR możemy przeczytać m.in. że:

1. Chory powinien zgłosić się do lekarza POZ w przypadku obrzęku stawu, który pojawił się nagle i nie jest związany z przebytym urazem. Objawami zwiększającymi prawdopodobieństwo zapalenia stawów jest zajęcie co najmniej dwóch stawów oraz sztywność poranna trwająca powyżej 30 minut.
2. Pacjent z zapaleniem stawów (wystarczy jeden staw z obrzękiem, któremu towarzyszy ból lub sztywność) powinien być kierowany i konsultowany przez reumatologa najlepiej w ciągu 6 tygodni od pierwszych objawów.
3. Jeżeli chory nie spełnia kryteriów diagnostycznych dla żadnej choroby reumatycznej, a występują objawy wczesnego zapalenia stawów, należy ocenić, czy występują czynniki ryzyka przetrwałego i/lub nadżerkowego zapalenia stawów takie jak: liczba obrzękniętych stawów, wartość CRP i OB, obecność przeciwciał anty-CCP, czynnika reumatoidalnego (RF), czy wyniki badań obrazowych. Dalsze postępowanie terapeutyczne uzależnione jest od wyżej wymienionych czynników.

Warto również wspomnieć o nowych cząsteczkach zapalnych, jak kalprotektyna krążąca, która umożliwia identyfikację stanu zapalnego m.in. w chorobach reumatycznych w chwili, gdy CRP pozostaje „nieme”. Kalprotektyna krążąca nazywana jest biomarkerem aktywności i ciężkości przebiegu RZS, czy MIZS. Przeczytaj więcej.

Badania laboratoryjne pozwalają na rozpoznanie i weryfikację bardzo wczesnych objawów chorób reumatologicznych i wykazanie ich charakteru zapalnego. Służą również do monitorowania aktywności zapalnej choroby lub oceny rokowania.