Choroby przenoszone drogą płciową należą do najczęstszych chorób zakaźnych. Obecnie znanych jest ponad 40 drobnoustrojów, które mogą je wywoływać. Zakażenie jedną z chorób przenoszonych drogą płciową sprzyja innym chorobom przenoszonym w ten sposób.
Negatywne konsekwencje infekcji można wyprzedzić zawczasu, sprawdzając, czy nie doszło do zakażenia. Jeśli namierzy się zakażenie, można je monitorować, dobierając odpowiednie postępowanie, które pozwoli najlepiej zadbać o zdrowie.
Spis treści:
- Czy choroby przenoszone drogą płciową i choroby weneryczne to to samo?
- Jak można zarazić się chorobą przenoszoną drogą płciową?
- Jakie mogą być objawy chorób przenoszonych drogą płciową?
- Jak można wykryć choroby przenoszone drogą płciową?
- Jak zapobiegać chorobom przenoszonym drogą płciową?
Czy choroby przenoszone drogą płciową i choroby weneryczne to to samo?
Chociaż terminy – choroby przenoszone drogą płciową oraz choroby weneryczne – używane są naprzemiennie, nie są one dokładnie tym samym.
Choroby weneryczne – to nazwa historyczna – oznaczają infekcje przenoszone drogą płciową (STI ang. sexually transmitted infection), które mogą rozwinąć się w chorobę przenoszoną drogą płciową (STD ang. sexually transmitted disease).
Nazwa choroby weneryczne pochodzi od imienia Wenery – rzymskiej bogini płodności i miłości, jednak budziła negatywne emocje. Dlatego w 1991 r. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zarekomendowała używanie nowego nazewnictwa – choroby przenoszone drogą płciową.
Jak można zarazić się chorobą przenoszoną drogą płciową?
Główną drogą zakażenia drobnoustrojami wywołującymi choroby przenoszone drogą płciową są kontakty seksualne bez stosowania prezerwatywy. Do zakażenia może dojść podczas stosunku:
- waginalnego,
- analnego,
- oralnego.
Już pierwszy kontakt seksualny niesie ze sobą ryzyko infekcji. Do zakażenia może dojść również podczas ciąży, porodu i karmienia piersią, jak również poprzez kontakt z zakażoną krwią lub produktami krwiopochodnymi.
Badania w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową należy wykonać zawsze, kiedy rozpoczyna się nowy związek.
Do jednych z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową należą:
- kiła – terapia jest bardzo skuteczna, przy wczesnym rozpoznaniu,
- chlamydioza – terapia jest bardzo skuteczna, przy wczesnym rozpoznaniu,
- rzeżączka – terapia jest bardzo skuteczna, przy wczesnym rozpoznaniu,
- rzęsistkowica – terapia jest bardzo skuteczna, przy wczesnym rozpoznaniu,
- opryszczka narządów płciowych – terapia i monitorowanie do końca życia,
- wirusowe zapalenie wątroby typu B i C – terapia i monitorowanie do końca życia,
- AIDS – terapia i monitorowanie do końca życia,
- brodawki wirusowe narządów płciowych (kłykciny kończyste) wywołane wirusem brodawczaka ludzkiego HPV – niektóre typy wirusa HPV mają potencjał onkogenny i mogą prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy, a także prącia czy raka odbytu u mężczyzn – terapia i monitorowanie do końca życia.
Powyższe choroby mogę się rozwijać przez długi czas, nie dając żadnych objawów.
Jakie mogą być objawy chorób przenoszonych drogą płciową?
Drobnoustroje wywołujące choroby przenoszone drogą płciową oddziałują głównie na narządy płciowe, jednak mogą lokalizować się w innych częściach ciała, np. w odbycie lub jamie ustnej.
Objawy częściej występują u mężczyzn, natomiast u kobiet, ze względów anatomicznych, mogą być niezauważalne, ponieważ dotyczą głównie szyjki macicy i pochwy.
Warto zwrócić uwagę na takie symptomy jak:
- swędzenie i pieczenie w pochwie,
- nieprawidłowa wydzielina z dróg rodnych – pod względem koloru, zapachu czy ilości,
- zmiany skórne narządów rodnych,
- dolegliwości bólowe podczas współżycia i/lub oddawania moczu,
- pogorszone samopoczucie i osłabienie,
- gorączka,
- powracające infekcje intymne,
- niepłodność.
Brak powyższych objawów nie wyklucza zakażenia. Bardzo ważna jest wczesna diagnostyka i podjęcie działań terapeutycznych.
Jak można wykryć choroby przenoszone drogą płciową?
Choroby przenoszone drogą płciową we wczesnym stadium przebiegają bezobjawowo lub skąpoobjawowo.
Poza opryszczką narządów płciowych, której pierwsze zakażenie przebiega z silnymi objawami ogólnymi, a im dłużej pozostają nieleczone, tym większe ryzyko pojawienia się powikłań zagrażających zdrowiu, a w ekstremalnych przypadkach nawet życiu.
Diagnostyka w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową obejmuje:
- wywiad lekarski,
- obraz kliniczny,
- badania laboratoryjne.
Należy pamiętać, że wynik dodatni zawsze wymaga konsultacji lekarskiej!
Badania diagnostyczne w kierunku chorób przenoszonych droga płciową zalecane są szczególnie dla:
- kobiet planujących ciążę lub będących w ciąży,
- par mających problemy z płodnością,
- osób aktywnych seksualnie, a szczególnie zmieniających partnerów, podejmujących ryzykowane zachowania seksualne oraz mających partnera z aktywną chorobą weneryczną,
- osób mających kontakt z krwią osoby zakażonej.
Poniżej przedstawiono, kto, kiedy i jakie badania, powinien wykonać w kierunku:
- Kiły
Badania z krwi:
Badania powinny wykonać kobiety w ciąży – przy pierwszej wizycie ginekologicznej oraz w 28. tygodniu ciąży, a także osoby aktywne seksualnie z czynnikami ryzyka.
- Rzeżączki
Wymaz pobrany z pochwy, szyjki macicy lub cewki moczowej, rzadziej z innych miejsc. Posiew w kierunku Neisseria gonorrhoeae, a także badania molekularne test rzeżączka (Neisseria gonorrhoeae) DNA metoda Real Time-PCR.
Badania powinni wykonać mężczyźni (raz w roku), kobiety ≤25 r.ż. (raz w roku), kobiet >25 r.ż. (raz w roku u kobiet podejmujących ryzykowne zachowania seksualne) oraz kobiety w ciąży.
- Chlamydiozy
Wymaz z szyjki macicy, cewki moczowej, gardła, spojówek, spermy lub próbka moczu („mocz poranny”): test Chlamydia trachomatis DNA metodą Real Time-PCR.
Badania z krwi: oznaczenie poziomu przeciwciał klasy IgM oraz IgG, specyficznych dla Chlamydia trachomatis.
Badania powinni wykonać mężczyźni (raz w roku) oraz kobiety ≤25 r.ż.:
- niebędących w ciąży – badanie raz w roku (zwłaszcza przed planowaną ciążą),
- kobiety w ciąży – badanie w I i III trymestrze (zalecane przy pierwszej wizycie),
- kobiety >25 r.ż.:
- niebędących w ciąży – badanie przynajmniej raz w roku, zwłaszcza u kobiet podejmujących ryzykowne zachowania seksualne, zwłaszcza przed planowaną ciążą,
- kobiety w ciąży – badanie w I trymestrze (zalecane przy pierwszej wizycie), w III trymestrze tylko u kobiet w grupie ryzyka.
- Rzęsistkowicy
Wymaz z pochwy i/lub cewki moczowej lub mocz: test rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis) DNA.
Badania powinny wykonać osoby z objawami zakażenia, a także podejmujące ryzykowne zachowania seksualne.
- Opryszczki narządów płciowych
Badania z krwi: oznaczenie poziomu przeciwciał – test opryszczka, wirus HSV typ 1/2, przeciwciała IgM oraz IgG.
Wymaz z pochwy i/lub cewki moczowej: test opryszczka (wirus HSV-1, HSV-2) DNA metoda Real Time-PCR.
Badania powinny wykonać osoby z objawami oraz przy okazji wykonywania innych badań w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, jak również osoby podejmujących ryzykowne zachowania seksualne.
- Zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)
Wymaz z szyjki macicy i/lub cewki moczowej: testy genotypowania HPV, np. test HPV wykrywanie DNA 14 wysokoonkogennych typów wirusa z genotypowaniem.
Badania powinny wykonać osoby podejmujące ryzykowne zachowania seksualne oraz przy podejrzeniu nowotworu, szczególnie raka szyjki macicy lub prącia, a także sromu, pochwy, odbytnicy, głowy i szyi.
- Zakażenia wirusem HIV
Badania z krwi: HIV test przesiewowy (przeciwciała przeciwko anty-HIV i antygen p24).
Badanie powinna wykonać każda osoba przynajmniej raz w życiu, a także osoby podejmujące ryzykowne zachowania seksualne oraz mogące mieć kontakt z krwią osoby zarażonej.
- Wirusowego zapalenia wątroby typu B
Badania z krwi: oznaczenie antygenu HBs, a także poziomu przeciwciał przeciw HBs, jak również test wirus zapalenia wątroby typu B (WZW C, HBV) DNA metodą PCR.
Badanie powinny wykonać kobiety w ciąży, osoby podejmujące ryzykowne zachowania seksualne oraz przed planowanym przyjęciem do szpitala.
>> Warto przeczytać także: Wirusowe zapalenie wątroby typu B. Objawy, przyczyny, leczenie i profilaktyka
- Wirusowego zapalenia wątroby typu C
Badania z krwi: oznaczenie poziomu przeciwciał przeciw HCV, test wirus zapalenia wątroby typu C (WZW C, HCV) RNA metodą PCR.
Badanie powinny wykonać osoby urodzone między 1945 r. a 1965 r., a także z czynnikami ryzyko, takimi jak m.in.:
- stosowanie narkotyków dożylnie lub donosowo,
- otrzymanie transfuzji krwi przed 1992 r.,
- długotrwała hemodializa,
- urodzenie przez matkę z zapaleniem wątroby typu C,
- wykonywanie zabiegów kosmetycznych z naruszeniem ciągłości skóry.
Dodatkowo wszystkie osoby, u których zdiagnozowano rzeżączkę, powinny zostać przebadane pod kątem innych chorób przenoszonych drogą płciową, w tym:
- chlamydiozy,
- kiły,
- HIV.
Rozszerzoną diagnostykę w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową należy wykonywać raz w roku u osób zakażonych wirusem HIV.
Nieleczone choroby przenoszone drogą płciową mogą prowadzić do powikłań w postaci, m.in.:
- ciężkich stanów zapalnych narządów rodnych,
- przewlekłego bólu,
- niepłodności.
W przypadku zakażenia HPV rozwoju raka szyjki macicy, prącia, odbytu, gardła czy krtani.
W sytuacji nieleczonego zakażenia wirusem WZW typu B i C może dojść do marskości wątroby, a w dalszej konsekwencji do rozwoju raka wątroby. Nieleczony wirus HIV i kiła mogą prowadzić do zgonu.
Jak zapobiegać chorobom przenoszonym drogą płciową?
Styl życia w istotny sposób wpływa na częstość występowania chorób przenoszonych drogą płciową. Aby cieszyć się zdrowiem intymnym należy:
- wykonywać regularnie badania profilaktyczne, w tym badania laboratoryjne na nosicielstwo drobnoustrojów wywołujących choroby przenoszone drogą płciową,
- wykonać badania profilaktyczne w kierunku chorób przenoszonych drogą płciową, przed podjęciem współżycia z kolejnym/ą partnerem/ą seksualnym/ą,
- stosować prezerwatywy – chociaż nie zabezpieczają w pełni przed wszystkimi chorobami, warto ich używać, ponieważ redukują ryzyko infekcji,
- zaszczepić się przeciw wirusowemu zapaleniu wątroby typu B (WZW B) i wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV),
- regularnie myć ręce,
- stosować artykuły higieny osobistej, takie jak: ręcznik, maszynka do golenia czy szczoteczka do zębów tylko przez jedną osobę.
Piśmiennictwo
- Crowley J.S., Geller A.B., Vermund S.H. Sexually Transmitted Infections: Adopting a Sexual Health Paradigm. National Academies Press, 2021.
- HufstetlerK., Llata E., Miele K. i in. Clinical Updates in Sexually Transmitted Infections, 2024. J Womens Health (Larchmt), 2024, 33(6), 827-837.
- UnemoM., Ross J., Serwin A.B. Background review for the '2020 European guideline for the diagnosis and treatment of gonorrhoea in adults’. Int J STD AIDS, 2021, 32(2), 108-126.
