Współczesne tempo życia i postęp cywilizacyjny przyniosły nam niezwykłe osiągnięcia, ale z drugiej strony przyczyniły się do powstania tak zwanych chorób cywilizacyjnych. W miarę przyzwyczajania się do wygód i technologii, nasze zdrowie staje się podatne na coraz to nowsze wyzwania. To choroby, które stanowią ciemną stroną rozwoju: niepostrzeżenie rosną w siłe, napędzane siedzącym trybem życia, niezdrową dietą i stresem, aż po zanieczyszczenie środowiska. Czym dokładnie są choroby cywilizacyjne, jakie są ich przyczyny, jak się manifestują i co można zrobić, by im przeciwdziałać?
Spis treści:
- Czym są choroby cywilizacyjne?
- Przyczyny chorób cywilizacyjnych
- Jakie są choroby cywilizacyjne?
- Profilaktyka chorób cywilizacyjnych
Czym są choroby cywilizacyjne?
Choroby cywilizacyjne to w zasadzie efekt uboczny dynamicznych zmian społecznych, ekonomicznych i środowiskowych, które zaczęły postępować w czasach rewolucji przemysłowej, a ich wzrost widać wyraźnie w XX i XXI wieku. Nie wynikają one z rozprzestrzeniania się czynnika patogennego, jak kiedyś dżuma czy cholera, ale z naszego stylu życia i warunków otoczenia. To choroby, które „nabywamy” wraz z nadmiernym konsumpcjonizmem i komfortem, jakie oferuje nam współczesność. Takie choroby nie tylko wpływają na jednostki, ale mają także konsekwencje ekonomiczne i społeczne.
Przyczyny chorób cywilizacyjnych
U podstaw chorób cywilizacyjnych leży wiele czynników, które często kumulują się, wpływając na siebie nawzajem i wzmacniając swoje oddziaływanie:
- Dieta i nawyki żywieniowe: Dzisiejsza dieta jest wypełniona produktami wysoko przetworzonymi, bogatymi w cukry proste, tłuszcze nasycone i sól, które zwiększają ryzyko chorób metabolicznych i sercowo-naczyniowych. Pamiętamy o tym, co wygodne i szybkie, zapominając o tym, co zdrowe. Nasze stoły obfitują w kalorie, ale niestety brakuje w nich wartościowych składników, co prowadzi do problemów z wagą i cukrzycą.
>> Przeczytaj także: Nadwaga a otyłość – czym się różnią? Klasyfikacja, leczenie i konsekwencje otyłości
- Siedzący tryb życia: Choć technologia ułatwia nam codzienność, to wygodny, stacjonarny tryb życia sprawia, że rezygnujemy z ruchu. Coraz mniej osób codziennie spaceruje, jeździ na rowerze, czy wykonuje inne formy aktywności fizycznej. Tymczasem nasz organizm – który przez tysiące lat ewolucji przyzwyczaił się do pozostawania w ruchu – źle znosi jego brak, co prowadzi do problemów z krążeniem, nadwagą i chorobami serca.
- Stres i tempo życia: Życie w pośpiechu, nieustanna rywalizacja i presja sukcesu powodują, że poziom stresu jest wyższy niż kiedykolwiek wcześniej. Stres zaburza równowagę hormonalną, prowadzi do problemów psychicznych, a także przyczynia się do powstawania schorzeń somatycznych.
- Zanieczyszczenie środowiska: Współczesne środowisko pełne jest szkodliwych substancji: toksyn, pyłów i metali ciężkich. Choć na co dzień ich nie widzimy, są one nieustannie obecne wokół nas, odkładając się w naszym organizmie i negatywnie wpływając na nasze zdrowie.
Jakie są choroby cywilizacyjne?
Choroby cywilizacyjne to schorzenia związane z trybem życia, w tym choroby serca, nadciśnienie, otyłość, cukrzyca typu 2, depresja czy nowotwory.
Choroby cywilizacyjne układu krążenia
Choroby cywilizacyjne układu krążenia należą do najczęstszych i obejmują przede wszystkim nadciśnienie tętnicze, miażdżycę oraz chorobę niedokrwienną serca. Nadciśnienie często prowadzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych, co wtórnie zwiększa ryzyko udaru i zawału serca. Miażdżyca, wynikająca z odkładania się złogów tłuszczowych w tętnicach, powoduje zwężenie naczyń i utrudnia przepływ krwi, prowadząc do poważnych powikłań sercowo-naczyniowych.
Choroby cywilizacyjne psychiczne
Wzrost zachorowań na zaburzenia psychiczne, takie jak depresja, stany lękowe czy zaburzenia nerwicowe, jest konsekwencją licznych czynników charakterystycznych dla współczesnego stylu życia. Do kluczowych należą przewlekły stres, niestabilność ekonomiczna oraz nadmiar obowiązków zawodowych, które intensyfikują obciążenie psychiczne. Ponadto, stała ekspozycja na niebieskie światło emitowane przez urządzenia elektroniczne zaburza rytm dobowy, prowadząc do pogorszenia jakości snu i utraty równowagi neurochemicznej.
Choroby cywilizacyjne – nowotwory
Nowotwory, niezależnie od rodzaju, należą do chorób, których częstość wzrasta alarmująco szybko. Powodem są zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i czynniki środowiskowe: zanieczyszczenia, promieniowanie, dieta bogata w produkty przetworzone, niski poziom aktywności fizycznej i obecność substancji rakotwórczych, takich jak dym tytoniowy i alkohol. Dodatkowo, przewlekły stres, nadmierna ekspozycja na promieniowanie, w tym UV, oraz warunki pracy mogą znacząco zwiększać ryzyko ich rozwoju.
>> Przeczytaj także: Najczęstsze nowotwory u kobiet i mężczyzn
Choroby cywilizacyjne – otyłość
Otyłość jako jedna z głównych chorób cywilizacyjnych, wynika z niewłaściwej diety, opartej na wysokoprzetworzonej żywności, nadmiernego spożycia kalorii przy braku aktywności fizycznej. Wiąże się z wieloma poważnymi schorzeniami, takimi jak cukrzyca typu 2, nadciśnienie, choroby serca, a także niektóre nowotwory. Otyłość może prowadzić do zaburzeń metabolicznych, a jej leczenie wymaga kompleksowego podejścia.
>> Dowiedz się więcej: Wpływ otyłości, zapalenia i leptyny na rozwój chorób cywilizacyjnych
Choroby cywilizacyjne – cukrzyca
Cukrzyca, zwłaszcza typu 2, jest nie tylko wynikiem złej diety i braku ruchu, ale także współczesnych nawyków żywieniowych, które obfitują w cukry proste, obecne niemal wszędzie — w napojach, przekąskach, a nawet produktach uznawanych za „zdrowe”. Nadmiar cukru w diecie prowadzi do oporności na insulinę, co skutkuje zaburzeniami metabolizmu glukozy. Choroba ta wiąże się z ryzykiem wielu powikłań, w tym chorób serca, uszkodzenia nerek, a także problemów ze wzrokiem.
>> Przeczytaj także: Jak obniżyć poziom cukru we krwi? Dieta cukrzycowa
Profilaktyka chorób cywilizacyjnych
Profilaktyka chorób cywilizacyjnych opiera się na kilku kluczowych elementach:
- Zdrowa dieta: Dieta bogata w owoce, warzywa, białka pochodzenia roślinnego oraz zdrowe tłuszcze (np. tłuszcze nienasycone) jest fundamentem profilaktyki. Unikanie przetworzonych produktów, nadmiaru soli i cukru, a także spożywanie produktów pełnoziarnistych może znacząco obniżyć ryzyko chorób metabolicznych i kardiologicznych.
- Aktywność fizyczna: Aktywność fizyczna, nawet w umiarkowanej formie, ma korzystny wpływ na zdrowie serca, poziom cukru we krwi oraz zdrowie psychiczne. Regularne ćwiczenia obniżają ryzyko wystąpienia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy i otyłości.
- Redukcja stresu: Praktykowanie technik relaksacyjnych, takich jak medytacja, joga, czy regularne przerwy w pracy, może znacząco wpłynąć na redukcję stresu, poprawiając zdrowie psychiczne i fizyczne. Osoby, które radzą sobie ze stresem, są mniej narażone na choroby psychiczne i schorzenia sercowo-naczyniowe.
- Świadomość i edukacja: Edukacja społeczna na temat chorób cywilizacyjnych oraz ich profilaktyki jest kluczowa. Wdrażanie programów zdrowotnych oraz promocja zdrowego stylu życia w szkołach i miejscach pracy mogą pomóc w obniżeniu liczby przypadków chorób cywilizacyjnych.
- Regularne badania profilaktyczne: Regularne badania, takie jak kontrola poziomu cholesterolu, ciśnienia krwi, poziomu cukru we krwi, mogą pomóc w szybkim wykryciu i leczeniu potencjalnych problemów zdrowotnych, zanim przejdą one w stan przewlekły.
Choroby cywilizacyjne są nieodłącznym elementem współczesnego życia, ale możemy aktywnie działać, by im zapobiegać. Wystarczy świadomie wprowadzić do codzienności proste, ale skuteczne nawyki, takie jak zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna, dbanie o równowagę między pracą a odpoczynkiem oraz unikanie nadmiernego stresu. Dzięki odpowiednim działaniom profilaktycznym możemy nie tylko zwiększyć jakość naszego życia, ale również zmniejszyć ryzyko wystąpienia schorzeń, które dotykają coraz większą część populacji.
Bibliografia
- Konduracka E. A link between environmental pollution and civilization disorders: a mini review. Rev Environ Health. 2019 Sep 25;34(3):227-233.
- Kones R., Rumana U. Cardiometabolic diseases of civilization: history and maturation of an evolving global threat. An update and call to action. Ann Med. 2017 May;49(3):260-274.
- Dziemidok P., Makara-Studzińska M., Jarosz MJ. Diabetes and depression: a combination of civilization and life-style diseases is more than simple problem adding – literature review. Ann Agric Environ Med. 2011;18(2):318-22.
- Kopp W. How Western Diet And Lifestyle Drive The Pandemic Of Obesity And Civilization Diseases. Diabetes Metab Syndr Obes. 2019 Oct 24;12:2221-2236.
- Clatici VG., Voicu C., Voaides C. et al. Diseases of Civilization – Cancer, Diabetes, Obesity and Acne – the Implication of Milk, IGF-1 and mTORC1. Maedica (Bucur). 2018 Dec;13(4):273-281.
- Isbit J. Preventing diseases of civilization. J Pediatr Surg. 2018 Jun;53(6):1261.
