Spis treści
- Czym jest cholesterol nie-HDL i dlaczego znalazł się w portfolio laboratoryjnych badań diagnostycznych?
- Czym jest cholesterol nie-HDL i jak się go oznacza?
- Cholesterol nie-HDL – wartości referencyjne i interpretacja wyników
- Cholesterol nie-HDL w praktyce – co oznacza i u kogo może być szczególnie przydatny
- Badanie cholesterolu nie-HDL – jak się przygotować?
- Nie-HDL cholesterol – czy można zrobić tylko to badanie, bez oznaczania całego lipidogramu?
Cholesterol nie-HDL został wprowadzony do rutynowego lipidogramu kilka lat temu. Wytyczne rekomendujące ten parametr ukazały się w Polsce w roku 2016, ALAB laboratoria było jednym z pierwszych laboratoriów, które pokazały cholesterol nie-HDL na wyniku.
Czym jest cholesterol nie-HDL i dlaczego znalazł się w portfolio laboratoryjnych badań diagnostycznych?
Zacznijmy od tego, że do tej pory w rutynowym lipidogramie oznaczano cholesterol całkowity, w skład którego wchodziły następujące frakcje:
- cholesterol HDL (lipoproteina o wysokiej gęstości) – jego najważniejszą rolą jest transportowanie cząsteczek cholesterolu do wątroby, gdzie są zużywane do produkcji kwasów żółciowych. Dzięki temu cholesterol HDL oczyszcza tętnice ze związków tłuszczowych, zapobiega ich odkładaniu się w ścianach naczyń, uniemożliwia rozwój blaszki miażdżycowej, dlatego potocznie mówi się, że jest to „dobry cholesterol”;
- cholesterol LDL (lipoproteina o niskiej gęstości) będący cząstką aterogenną, czyli taką, która przyczynia się do powstawania blaszek miażdżycowych. Im wyższe stężenie LDL-cholesterolu, tym wyższe ryzyko sercowo-naczyniowe – czyli przyczyniające się do powstania takich chorób jak zawał serca czy udar mózgu. Osiągnięcie optymalnego dla danego pacjenta stężenia tej frakcji cholesterolu jest celem leczenia hipolipemizującego (może to być leczenie dietetyczne, zmiana stylu życia, leczenie farmakologiczne);
- trójglicerydy.
Badania pokazują, że w rozwoju choroby niedokrwiennej serca kluczową rolę odgrywają właśnie cząstki aterogenne, czyli takie jak LDL. Okazuje się jednak, iż samo oznaczanie stężenia LDL nie daje całościowego obrazu zagrożenia, ponieważ uwzględnia tylko cząstki o niskiej gęstości, pomijane są frakcje bardzo małych lipoprotein (VLDL) czy lipoprotein o pośredniej gęstości. Wprowadzenie oznaczenie cholesterolu nie-HDL uzupełniło tę lukę, można bowiem powiedzieć, iż pokazuje on łączne stężenie wszystkich lipoprotein aterogennych (cząstek tłuszczowych, które mają znaczenie w rozwoju miażdżycy naczyń krwionośnych).
Czym jest cholesterol nie-HDL i jak się go oznacza?
Nie-HDL cholesterol to parametr wyliczany – jest matematyczną różnicą pomiędzy cholesterolem całkowitym i cholesterolem HDL. Oznacza to, iż nawet jeśli laboratorium nie podaje tego składnika lipidogramu, bardzo łatwo można go obliczyć we własnym zakresie.
Wzór na obliczenie nie-HDL cholesterolu
W ALAB laboratoria parametr nie-HDL jest badaniem rutynowym, zawartym w każdym lipidogramie, bez dodatkowej opłaty.
Lipoproteiny aterogenne to grupa zawierająca kilka rodzajów cząstek. Są to:
- chylomikrony – największe osoczowe lipoproteiny, odpowiedzialne za transport trójglicerydów i cholesterolu pokarmowego, w prawidłowych warunkach nie występują na czczo,
- VLDL – lipoproteiny o bardzo niskiej gęstości,
- IDL – lipoproteiny o pośredniej gęstości,
- LDL – lipoproteiny o małej gęstości.
Oznaczanie w lipidogramie tylko cząstek cholesterolu LDL powoduje, że większa część lipoprotein aterogennych nie jest brana pod uwagę w ocenie ryzyka sercowo-naczyniowego. Wprowadzenie parametru cholesterolu nie-HDL niweluje tę nieścisłość i daje lepszy obraz ewentualnych zaburzeń lipidowych.
Cholesterol nie-HDL – wartości referencyjne i interpretacja wyników
Cholesterol nie-HDL jest – podobnie jak pozostałe składowe lipidogramu – parametrem, w ocenie którego posługujemy się określeniem wartości docelowych, zależnych od ryzyka wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych. Ryzyko to jest opisane tzw. skalą SCORE.
- U pacjentów z małym ryzykiem sercowo-naczyniowym (ryzyko zgonu z powodu choroby serca < 1%) docelowa wartość cholesterolu nie-HDL powinna być < 145 mg/dl (3,8 mmol/l).
- U pacjentów z umiarkowanym ryzykiem (ryzyko zgonu z powodu choroby serca < 5%), docelowa wartość cholesterolu nie-HDL powinna wynosić < 130 mg/dl (3,4 mmol/l).
- Jeśli ryzyko sercowo-naczyniowe jest duże (ryzyko zgonu pomiędzy 5-10% lub występuje jeden z następujących czynników: cholesterol całkowity > 310 mg/dl, LDL > 190 mg/dl, ciśnienie tętnicze ≥ 180/110 mmHg, rodzinna hipercholesterolemia) docelowa wartość nie-HDL powinna być niższa niż 100 mg/dl (2,6 mmol/l).
- Bardzo duże ryzyko sercowo-naczyniowe (POL-SCORE ≥10% i <=20%, występuje choroba sercowo naczyniowa, cukrzyca typu 2 z uszkodzeniem narządowym lub innymi czynnikami ryzyka, cukrzyca typu 1 trwająca >20 lat, przewlekła choroba nerek z eGFR <30 ml/min/1,73 m2; hipercholesterolemia rodzinna z chorobą sercowo-naczyniową) jest rekomendacją, aby utrzymywać stężenie cholesterolu nie-HDL poniżej 85 mg/dl (2,2 mmol/l).
- Ostatnia grupa pacjentów to osoby z ekstremalnie dużym ryzykiem sercowo-naczyniowym – cholesterol nie-HDL powinien być niższy niż 70 mg/dl (1,8 mmol/l).
Jeśli stężenie tego parametru u danego pacjenta jest wyższe niż rekomendowane wartości docelowe, oznacza to zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe.
Cholesterol nie-HDL w praktyce – co oznacza i u kogo może być szczególnie przydatny
Cholesterol nie-HDL jest sumą wszystkich cząstek aterogennych, dlatego jego ocena wskazuje na zespół czynników ryzyka sercowo-naczyniowego, prezentuje bardziej holistyczne podejście do pacjenta z zaburzeniami metabolicznymi. Z tego powodu jego interpretacja jest szczególnie przydatna u osób z zespołem metabolicznym, który jest w istocie całym zestawem nieprawidłowości. Obejmuje otyłość i dodatkowo co najmniej dwa z trzech czynników współistniejących: nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowy metabolizm glukozy oraz dyslipidemię (podwyższony poziom cząstek aterogennych). Co więcej, oprócz głównych składowych zespołu metabolicznego, wyodrębniono czynniki dodatkowe:
- upośledzenie czynności nerek,
- stłuszczenie wątroby,
- niewydolność serca (z zachowaną frakcją wyrzutową),
- PCOS (zespołu policystycznych jajników),
- podwyższenie poziomu kwasu moczowego,
- obturacyjny bezdech senny,
- przewlekły stan zapalny,
- aktywacja układu współczulnego.
Cholesterol nie-HDL – podobnie jak cholesterol LDL – koreluje z ryzykiem sercowo-naczyniowym, jednak ta korelacja wykracza poza samo stężenie lipoprotein LDL. Dlatego osiągnięcie docelowych wartości tego parametru ustalono jako jeden z celów leczenia hipolipemizującego (obniżającego poziom cholesterolu). Jednak cholesterol nie-HDL przydatny jest nie tylko w monitorowaniu skuteczności terapii zespołu metabolicznego, ale służy również jako kryterium jego rozpoznania. Przyjęto, iż granicą, powyżej której rozpoznaje się zespół metaboliczny, jest zwiększone stężenie cholesterolu nie-HDL-C ≥ 130 mg/dL.
Polskie wytyczne postępowania w zaburzeniach lipidowych, opracowane w roku 2021, zalecają, aby oznaczenie poziomu LDL- cholesterolu, jak i nie-HDL-cholesterolu wykonywać u wszystkich. Cholesterol nie-HDL jako reprezentacja wszystkich aterogennych cząstek lipidowych jest bardzo ważny dla oceny ryzyka sercowo-naczyniowego, wiele badań wskazuje, iż jest nawet bardziej predyktywne dla tej oceny niż samo oznaczenie cholesterolu LDL.
Badanie cholesterolu nie-HDL – jak się przygotować?
Tradycyjne rekomendacje zalecają bycie na czczo przed wykonaniem badania lipidogramu. Natomiast zgodnie z zaleceniami Europejskiego Towarzystwa Miażdżycowego oraz Europejskiej Federacji Chemii Klinicznej i Medycyny Laboratoryjnej (EFLM) z roku 2016 krew na te badania nie musi być pobierana na czczo. Wartości docelowe cholesterolu nie-HDL podawane przez ekspertów podają stężenia tego parametru, które chronią nas przed powikłaniami chorób sercowo-naczyniowych i wyraźnie wskazują, iż dotyczą one oznaczeń dla pacjentów zarówno na czczo, jak i po posiłku. Okazuje się, że zjedzenie posiłku w niewielkim stopniu wpływa na wartość parametrów cholesterolu (poza trójglicerydami), człowiek przez większość dnia jest jednak po posiłku, dlatego warto wiedzieć, czy nie będąc na czczo stopień naszej ochrony jest również optymalny.
Nie-HDL cholesterol – czy można zrobić tylko to badanie, bez oznaczania całego lipidogramu?
Nie-HDL cholesterol jest parametrem wyliczanym, aby można było go oznaczyć, musimy mieć dane wyjściowe, czyli poziom cholesterolu całkowitego i cholesterolu HDL. Z tego powodu cholesterol nie-HDL nie występuje jako samodzielne badanie, a jedynie jako część panelu lipidogram.
Piśmiennictwo:
