Układ pokarmowy to złożony system, który pełni wiele ważnych funkcji. Bez niego niemożliwe byłoby wchłanianie składników odżywczych, które są niezbędne do prawidłowego działania każdej komórki ludzkiego organizmu. Przeczytaj nasz artykuł, aby dowiedzieć się więcej na temat funkcji i budowy układu pokarmowego człowieka.
Spis treści:
- Co to jest układ pokarmowy?
- Budowa układu pokarmowego człowieka. Elementy i anatomia
- Układ pokarmowy – funkcje i działanie
- Najczęstsze choroby układu pokarmowego
- Jak dbać o układ pokarmowy? Profilaktyka
Co to jest układ pokarmowy?
Układ pokarmowy (inaczej trawienny) to jeden z podstawowych układów, które znajdują się w organizmie człowieka. Zbudowany jest z:
- przewodu pokarmowego o długości około 8 metrów (u dorosłego człowieka).
- połączonych z nim gruczołów, czyli ślinianek, trzustki i wątroby.
Układu pokarmowego człowieka nie należy mylić z przewodem pokarmowym, choć bywa, że pojęcia te są używane zamiennie. Przewód pokarmowy to węższy termin odnoszący się do cewy, która rozpoczyna się ustami, kończy odbytnicą i dzieli się na kilka odcinków (jamę ustną, gardło, przełyk, żołądek, jelito cienkie i grube).
Budowa układu pokarmowego człowieka. Elementy i anatomia
Jaka jest budowa układu pokarmowego człowieka? Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych odcinków.
Przełyk
Przełyk to jedna z części przewodu pokarmowego. Znajduje się na wysokości od IV kręgu szyjnego do XI kręgu piersiowego (czyli poniżej jamy ustnej i gardła, a powyżej żołądka i jelit). Składa się z trzech odcinków: szyjnego, piersiowego (jest najdłuższy) i brzusznego.
Z kolei, jeśli chodzi o poprzeczną budowę przełyku, to zbudowany jest on z kilku błon:
- zewnętrznej;
- mięśniowej, która jest złożona z mięśni gładkich i poprzecznie prążkowanych;
- podśluzowej;
- śluzowej;
Przełyk dorosłego człowieka ma około 23-25 centymetrów długości.
>> To może Cię zainteresować: Dieta w chorobie refluksowej przełyku (refluksie)
Żołądek
Żołądek to jeden z elementów układu pokarmowego, który znajduje się między przełykiem a jelitem cienkim. Składa się z czterech części:
- wpustu, czyli otworu górnego;
- dna żołądka;
- trzonu (jest to największa część żołądka);
- odźwiernika.
Jego ściany składają się z trzech warstw. Od zewnątrz powleka go błona surowicza, a od wewnątrz – błona śluzowa. Pomiędzy nimi znajduje się błona mięśniowa, która odpowiada za elastyczność i wytrzymałość żołądka.
Jelito cienkie
Jelito cienkie to fragment układu pokarmowego, który jest położony między żołądkiem a jelitem grubym. U dorosłego człowieka ma mniej więcej 5-6 metrów długości, co oznacza, że jest najdłuższym elementem układu pokarmowego.
Jelito cienkie składa się z dwunastnicy, jelita czczego i krętego. Do dwunastnicy uchodzą enzymy trawienne, które są wydzielane przez trzustkę, a także żółć produkowana przez wątrobę. Jelito czcze zawiera liczne fałdy błony śluzowej (tzw. kosmki jelitowe) oraz gruczoły wydzielające sok jelitowy. Z kolei jelito kręte to ostatni odcinek jelita cienkiego, w którym zachodzą końcowe etapy procesu trawienia.
>> Przeczytaj także: Enzymy trawienne – co to jest, jakie są rodzaje i ich funkcje. Objawy niedoboru i diagnostyka
Wątroba
Wątroba to największy gruczoł w organizmie człowieka. U mężczyzn jej waga wynosi około 1500-1700 g, a u kobiet – 1300-1500 g.
Gdzie leży wątroba? Znajduje się ona po prawej stronie brzucha pod żebrami. Częściowo przechodzi do lewego podżebrza i górnego nadbrzusza.
Większość (około 60-70%) komórek wątroby stanowią hepatocyty. Odpowiadają one m.in. za produkcję żółci i albumin.
Trzustka
Trzustka to narząd położony zewnątrzotrzewnowo. Jest podłużnym, spłaszczonym gruczołem o długości 12-20 cm i masie około 85 g u kobiet oraz 90 g u mężczyzn. Składa się z trzech elementów: głowy, trzonu i ogona.
>> Sprawdź też: Ból trzustki – jakie mogą być przyczyny, gdzie lokalizuje się ból, jak postępować?
Jelito grube
Jelito grube to ostatni z odcinków układu pokarmowego. Znajduje się za jelitem cienkim i jest zakończone odbytem. Składa się z kilku odcinków, takich jak:
- jelito ślepe (kątnica),
- okrężnica,
- odbytnica.
Jelito grube ma mniej więcej 1,3-1,5 metrów długości.
Układ pokarmowy – funkcje i działanie
Jak działa układ pokarmowy? Odpowiada on za trawienie pokarmu, wchłanianie składników odżywczych i usuwanie zbędnych substancji z organizmu człowieka.
Cały proces rozpoczyna się w pierwszym odcinku przewodu pokarmowego, czyli w jamie ustnej. Pokarm zostaje tu rozdrobniony przez zęby i zmieszany ze śliną, która zawiera amylazę (enzym trawienny, rozpoczynający trawienie węglowodanów).
Rozdrobniony pokarm przemieszcza się przez przełyk (jest to możliwe, dzięki skoordynowanym skurczom perystaltycznym jego mięśni, tzw. perystaltyce) i trafia do żołądka. Następnie zostaje wymieszany z sokiem żołądkowym, który zawiera kwas solny i pepsynę odpowiedzialną za trawienie białek.
Kolejne etapy trawienia zachodzą w następnym odcinku, czyli jelicie cienkim, gdzie pokarm jest mieszany z enzymami wydzielanymi przez trzustkę. Odpowiadają one za trawienie białek, węglowodanów i tłuszczów. W jelicie cienkim odbywa się nie tylko proces trawienia, ale i wchłaniania składników odżywczych i przekazywania ich do krwioobiegu.
Ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego, do którego trafia pokarm, jest jelito grube. To miejsce, gdzie dochodzi do zagęszczenia treści pokarmowej, rozłożenia niestrawionych resztek przez bakterie jelitowe, produkcji gazów i powstania masy kałowej.
To może Cię zainteresować:
>> Jasny stolec – kiedy może być objawem choroby?
>> Ołówkowaty (cienki) stolec – przyczyny i diagnostyka
Najczęstsze choroby układu pokarmowego
W poprzednich akapitach zostały opisane budowa i funkcje układu pokarmowego. Wobec tego czas przejść do kolejnego zagadnienia, jakim są najczęstsze schorzenia w obrębie tego systemu. Należą do nich m.in.:
- zapalenie przełyku,
- żylaki przełyku,
- zapalenie błony śluzowej żołądka,
- refluks żołądkowo-przełykowy,
- choroba wrzodowa żołądka,
- choroba wrzodowa dwunastnicy,
- nieswoiste choroby zapalne jelit,
- żylaki odbytu,
- nowotwór jelita grubego.
>> Sprawdź również artykuł: Rak jelita grubego – objawy, badania przesiewowe, leczenie i profilaktyka
Co robić, aby zmniejszyć ryzyko wystąpienia chorób układu pokarmowego?
Jak dbać o układ pokarmowy? Profilaktyka
Jednym z podstawowych elementów dbania o układ pokarmowy jest zdrowy styl życia. Ważna jest zrównoważona dieta, która zawiera odpowiednie ilości błonnika pokarmowego, zróżnicowane źródła białka i dużą ilość antyoksydantów. Jednocześnie charakteryzuje się niską zawartością nasyconych kwasów tłuszczowych, izomerów trans kwasów tłuszczowych i cukru dodanego. Źródłem niezalecanych składników są m.in. tłuste gatunki mięs, margaryny w kostkach, słodkie napoje, słodycze i słone przekąski.
Dieta to nie jedyny element zdrowego stylu życia, który wpływa na zdrowie układu pokarmowego człowieka. Warto pamiętać również o odpowiedniej ilości snu, regularnej aktywności fizycznej oraz unikaniu używek (papierosów i alkoholu) i stresu.
Istotną rolę w profilaktyce chorób układu pokarmowego odgrywają również badania laboratoryjne czy obrazowe (m.in. badanie krwi utajonej w kale, gastroskopia, próby wątrobowe). Warto zgłaszać się na nie raz na jakiś czas (zgodnie ze wskazaniami lekarza) i nie zwlekać z ich wykonaniem, gdy pojawiają się niepokojące objawy np. bóle brzucha, wzdęcia, biegunki.
Opieka merytoryczna: lek. Sandra Aszkiełowicz
Bibliografia
- https://zpe.gov.pl/a/uklad-pokarmowy/DnbvxhXDH, dostęp: 06.12.2024
- https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/768,budowa-i-czynnosc-trzustki, dostęp: 06.12.2024
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/338517,zoladek-budowa-funkcje-polozenie, dostęp: 06.12.2024
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/watroba/50948,watroba-gdzie-sie-znajduje-budowa-funkcje, dostęp: 06.12.2024
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitocienkie/367494,jelito-cienkie-budowa-funkcje-i-najczestsze-choroby, dostęp: 06.12.2024
- https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/jelitogrube/367411,jelito-grube-budowa-funkcje-objawy-chorob-jelita, dostęp: 06.12.2024
