Podstawowym zadaniem układu oddechowego jest dostarczanie tlenu do komórek i usuwanie dwutlenku węgla, który powstaje w procesie oddychania komórkowego. Składa się na niego kilka elementów: nos i jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Zaburzenia funkcjonowania lub procesy chorobowe na poziomie któregokolwiek odcinka układu oddechowego mogą utrudnić prawidłowe działanie organizmu. Poznaj anatomię układu oddechowego, jego funkcje oraz najczęstsze choroby i ich objawy.
Spis treści:
- Układ oddechowy – budowa
- Funkcje układu oddechowego
- Najczęstsze choroby układu oddechowego i ich objawy
Układ oddechowy – budowa
Układ oddechowy człowieka dzieli się na:
- drogi oddechowe górne (nos i jama nosowa, gardło),
- drogi oddechowe dolne (krtań, tchawica, oskrzela i oskrzeliki),
- właściwy narząd oddechowy (płuca).
Poszczególne elementy układ oddechowego ściśle ze sobą współpracują w osiągnięciu ostatecznego celu – a więc wymiany gazowej. Przez drogi oddechowe przechodzi powietrze (z i do płuc). Natomiast we właściwym narządzie oddechowym zachodzi wymiana gazowa.
>> Sprawdź: Bakterie atypowe: wpływ przewlekłego kaszlu na układ oddechowy
Jama nosowa
Jama nosowa jest przedzielona przegrodą nosową na dwie części – prawą i lewą. Każda dzieli się na 3 przewody nosowe: górny, środkowy i dolny. Od tyłu łączą się one z przewodem nosowo-gardłowym, który z kolei jest połączony z częścią nosową gardła. Do jamy nosowej uchodzą zatoki przynosowe.
Jama nosowa jest wyścielona błoną śluzową z nabłonkiem wielowarstwowym migawkowym, która jest bogato unaczyniona i zawiera komórki wydzielające śluz. Powietrze przechodzące przez jamę nosową jest oczyszczane, nawilżane i ogrzewane.
>> To może Cię zainteresować: Przewlekły (chroniczny) katar – objawy, przyczyny, leczenie
Gardło
Gardło jest wspólnym odcinkiem układu oddechowego i pokarmowego. Dzieli się na trzy części: nosową, ustną i krtaniową. Umożliwia przedostawanie się powietrza z jamy nosowej do krtani.
Krtań
Krtań jest narządem łączącym gardło z tchawicą. Jej szkielet tworzy 9 chrząstek połączonych ze sobą więzadłami i mięśniami. Ma długość 4–6 centymetrów. Jama krtani (poza fałdami głosowymi) jest wyścielona nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, który oczyszcza powietrze z drobnych zanieczyszczeń.
Tchawica
Górna część tchawicy łączy się z krtanią, a dolna przechodzi do wnętrza klatki piersiowej, gdzie dzieli się na dwa oskrzela główne. Jest to narząd o kształcie cewy, który u osoby dorosłej ma długość 10–15 cm i szerokość 13–22 mm. Zbudowana jest ze sprężystych chrząstek o kształcie podkowy, które są otwarte z tyłu. Są one połączone więzadłami obrączkowymi.
Wnętrze tchawicy jest wyścielone błoną śluzową pokrytą nabłonkiem wielorzędowym cylindrycznym migawkowym. Dzięki temu możliwe jest oczyszczanie przechodzącego przez nią powietrza z drobinek kurzu. Zanieczyszczenia przesuwane są w stronę gardła.
>> Przeczytaj także: Zapalenie oskrzelików – wróg niemowląt i ich rodziców
Oskrzela
Oskrzela główne dzielą się na lewe i prawe, które jest grubsze, krótsze i ustawione bardziej pionowo od lewego. Ich budowa jest podobna do budowy tchawicy. Błonę śluzową pokrywa nabłonek wielowarstwowy migawkowy zawierający gruczoły śluzowe. Każde z oskrzeli głównych rozgałęzia się na coraz węższe oskrzeliki, które doprowadzają i odprowadzają powietrze z i do płuc.
Płuca
Na układ oddechowy człowieka składają się dwa płuca – lewe i prawe. Narząd ten ma kształt stożkowy. Górna część jest nazywana szczytem, a dolna podstawą. Każde płuco jest podzielone na płaty – prawe zawiera ich 3, a lewe 2.
W płucach znajdują się pęcherzyki płucne. Są one otoczone licznymi naczyniami włosowatymi. Przez ich ściany zachodzi wymiana gazowa z krwią. Tlen z powietrza zostaje przechwycony przez czerwone krwinki, natomiast oddane zostają dwutlenek węgla.
| Ciekawostka W płucach człowieka znajduje się od 300 do 500 milionów pęcherzyków płucnych. Ich łączna powierzchnia to nawet 140 m2. |
Funkcje układu oddechowego
Podstawową funkcją układu oddechowego jest wymiana gazowa. Tlen, pobrany z powietrza, przenika do krwiobiegu, a dwutlenek węgla – produkt metabolizmu – zostaje wydalony z organizmu. Proces ten odbywa się w pęcherzykach płucnych.
Ponadto układ oddechowy:
- bierze udział w procesie termoregulacji organizmu,
- uczestniczy w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej organizmu,
- umożliwia komunikację werbalną poprzez wytwarzanie dźwięków (krtań),
- bierze udział w odbieraniu bodźców (węch).
>> To może cię zainteresować: Utrata (brak) węchu i smaku – przyczyny, jak długo trwa, leczenie
Najczęstsze choroby układu oddechowego i ich objawy
Do najczęstszych chorób układu oddechowego należą:
Ostre infekcje dróg oddechowych
Ostre infekcje górnych dróg oddechowych mogą być wywołane przede wszystkim przez wirusy i bakterie. Najczęściej drobnoustroje są przenoszone drogą kropelkową z osoby chorej na zdrową (np. podczas kichania, kaszlu, mówienia).
Objawy ostrych infekcji górnych dróg oddechowych to głównie:
>> Zobacz także: Sezonowe zakażenia układu oddechowego – ostre zakażenia górnych dróg oddechowych
Astma oskrzelowa
Astma charakteryzuje się przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych, które powoduje nadreaktywność oskrzeli. Choroba przebiega z okresami zaostrzeń i remisji. Jej przyczyny dzieli się na alergiczne i niealergiczne.
Objawy astmy oskrzelowej to:
- duszność,
- ucisk w klatce piersiowej,
- napadowy kaszel,
- świszczący oddech,
- pogorszenie tolerancji wysiłku.
>> Przeczytaj także: Nieżyt nosa i astma – czy to alergia?
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
POChP to najczęstsza z niezakaźnych chorób układu oddechowego. Charakteryzuje się postępującym ograniczeniem przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Jest to skutkiem reakcji zapalnej i przebudowy układu oddechowego w odpowiedzi na szkodliwe substancje (np. dym tytoniowy, zanieczyszczenia powietrza).
Główne objawy POChP to:
- duszność wywołana wysiłkiem (a w miarę postępu choroby obecna również w spoczynku),
- zmniejszenie tolerancji wysiłku,
- świszczący oddech,
- przyspieszenie oddechu,
- uporczywy kaszel.
>> Zobacz także: Przedłużający się kaszel: jakie badania laboratoryjne wykonać, by rozpocząć skuteczne leczenie
Rak płuca
Rak płuca jest najczęstszym nowotworem złośliwym na całym świecie. We wczesnym stadium choroba przebiega bezobjawowo, co utrudnia jej wykrycie. W miarę rozwoju pojawiają się dolegliwości, takie jak m.in.:
- kaszel,
- ból w klatce piersiowej,
- krwioplucie,
- duszność,
- nawracające zapalenia płuc,
- chrypka,
- spadek masy ciała,
- zespół żyły głównej górnej.
>> Sprawdź też: Markery nowotworowe w diagnostyce raka płuc
Części układu oddechowego człowieka to nos i jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela i płuca. Jego główną funkcją jest wymiana gazowa. Skomplikowana budowa i wielofunkcyjność sprawiają, że układ ten jest narażony na liczne choroby. Do najczęstszych zalicza się ostre infekcje, astmę oskrzelową, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc czy raka płuca.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
- W. Sylwanowicz, A. Michajlik, W. Ramotowski, Anatomia i fizjologia człowieka. Podręcznik dla średnich szkół medycznych, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
- A. Bochenek, M. Reicher, Anatomia człowieka. Repetytorium, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich PZWL
- L. Borodulin-Nadzieja, Fizjologia człowieka. Podręcznik dla studentów licencjatów medycznych, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2005
- A. Książkiewicz i in., Astma oskrzelowa – zasady rozpoznawania i leczenia choroby u pacjentów dorosłych i małych dzieci w oparciu o najnowsze wytyczne, Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online) 2020; 74, s. 283–300
- D. Tworek, Przewlekła obturacyjna choroba płuc – diagnostyka i leczenie w gabinecie lekarza rodzinnego, Lekarz POZ 1/2020, s. 9–13
- https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.3.14.1. (dostęp 10.12.2024)
