Spis treści
- Ból brzucha – rozpoznanie
- Badania obrazowe w diagnostyce bólów brzucha
- Badania laboratoryjne w diagnostyce bólów brzucha
- Lokalizacja bólów brzucha – trochę anatomii
- Przyczyny bólów brzucha a ich lokalizacja
- Zespół jelita drażliwego
- Dysbioza i SIBO
- Celiakia i nietolerancja glutenu
Bóle brzucha i dolegliwości jelitowe są jednym z częstszych powodów, dla których pacjenci zgłaszają się do lekarza pierwszego kontaktu. W ciągu roku ponad 65% z nas doświadczy bólu brzucha, są one równie częste u kobiet, jak i u mężczyzn, a u kobiet występują częściej niż bóle menstruacyjne.
Objawy ze strony przewodu pokarmowego mogą być bardzo różnorodne. Mogą to być bóle brzucha, ale również wzdęcia, luźne stolce, zaparcia, uczucie przelewania i kruczenia w brzuchu. Objawy bólu brzucha niestety są niespecyficzne, co oznacza, iż mogą być symptomem zespołu jelita drażliwego – niegroźnej, ale dokuczliwej dla pacjentów choroby – jak i nieswoistych chorób zapalnych jelit czy celiakii. Często również pacjenci boją się, czy nie są to objawy nowotworu.
Warto wiedzieć, że bólem brzucha mogą manifestować się choroby, których przyczyna leży poza jamą brzuszną. Ból brzucha, zwłaszcza umiejscowiony w górnej części jamy brzusznej (w okolicy żeber) może być objawem zawału serca (tzw. brzuszną maską zawału). Mogą mu towarzyszyć osłabienie, nudności i wymioty. W ten sposób może również objawiać się półpasiec, a ponieważ objawy bólowe wyprzedzają pojawienie się zmian skórnych, może być uznany za symptom np. kamicy żółciowej lub nerkowej. Ból brzucha może być również związany z występowaniem chorób takich jak depresja. Ból brzucha może być również objawem zatruć pokarmowych.
W przypadku bólów brzucha ważna dla postawienia wstępnej diagnozy i ukierunkowania badań jest ich lokalizacja oraz charakter. Istnieje szereg symptomów charakterystycznych dla określonych schorzeń wywołujących ból brzucha.
Ból brzucha – rozpoznanie
Pacjent zgłaszający się z bólem brzucha do lekarza zostanie przez niego zbadany, będzie również przeprowadzony wywiad lekarski oraz zlecone badania laboratoryjne lub obrazowe, np. USG jamy brzusznej.
Wywiad lekarski, czyli o co będzie pytał lekarz?
Pytania, które może zadawać lekarz to: czy ból jest ostry, czy przewlekły, jak długo trwa, gdzie jest zlokalizowany, czy ma charakter np. kłucia, pieczenia, w jakich okolicznościach się pojawia, oraz czy towarzyszą mu inne objawy, jak np. biegunka, zaparcie, wymioty, gorączka, objawy skórne (wysypka), krew lub śluz w stolcu.
Na czym polega przedmiotowe badanie jamy brzusznej?
Badanie jamy brzusznej w gabinecie lekarza to tzw. badania palpacyjne, czyli badanie dotykiem. Przy jego pomocy lekarz może ocenić napięcie powłok brzusznych, wielkość narządów w jamie brzusznej, lokalizację nieprawidłowych struktur w obrębie brzucha oraz źródła bólu. Przy pomocy tej techniki można również zbadać istnienie objawów otrzewnowych, które występują w przebiegu zapalenia otrzewnej – schorzenia zagrażającego życiu chorego. Lekarz może również zbadać brzuch osłuchowo, czyli za pomocą stetoskopu oraz opukiwaniem. Częścią przedmiotowego badania jamy brzusznej jest także oglądanie brzucha.
Badania obrazowe w diagnostyce bólów brzucha
Uzupełnieniem badania lekarskiego może być USG jamy brzusznej – jest to zazwyczaj pierwsze badanie obrazowe wykonywane w diagnostyce bólów brzucha, jeśli zaistnieje konieczność, lekarz zleci badania pogłębione (np. tomografia komputerowa lub – w dalszej kolejności – rezonans magnetyczny). Czasem stan pacjenta może wymagać wykonania badań inwazyjnych, np. kolonoskopii.
Badania laboratoryjne w diagnostyce bólów brzucha
W pierwszej kolejności lekarz może zlecić badania podstawowe – mogą być wykonane ze skierowaniem od lekarza rodzinnego. Są to:
- morfologia, jonogram, kreatynina, glukoza;
- próby wątrobowe (AspAT, AlAT, GGTP, bilirubina), amylaza;
- badanie ogólne moczu, badanie kału.
Badania laboratoryjne, mogące wskazywać bardziej specyficzną przyczynę bólów brzucha zależą od lokalizacji objawów i mogą być zlecane przez lekarza specjalistę, lub mogą być wykonane przez pacjenta odpłatnie, co może skrócić czas do postawienia prawidłowego rozpoznania i rozpoczęcia leczenia.
Lokalizacja bólów brzucha – trochę anatomii
Narządy jamy brzusznej u każdego człowieka mają określoną lokalizację, dlatego ból brzucha umiejscowiony w danym punkcie może być informacją, jaka jest jego przyczyna. Poniższy rysunek przedstawia umiejscowienie odpowiednich narządów w jamie brzusznej (w kwadrantach brzucha).
Przyczyny bólów brzucha a ich lokalizacja
Ból zlokalizowany w prawym górnym podżebrzu może być spowodowany:
- dolegliwościami wątroby i pęcherzyka żółciowego (zapalenie wątroby, zapalenie pęcherzyka żółciowego, kamica pęcherzyka żółciowego);
- dolegliwościami jelita cienkiego (wrzody dwunastnicy, celiakia, nietolerancje pokarmowe, SIBO);
- dolegliwościami ze strony jelita grubego (dysbioza);
- dolegliwościami ze strony nerek (odmiedniczkowe zapalenie nerek, kamica nerkowa;
- inne przyczyny – zapalenie wyrostka robaczkowego (wczesne objawy).
Ból zlokalizowany w lewym górnym podżebrzu może być spowodowany:
- dolegliwościami ze strony żołądka (wrzód żołądka);
- chorobami śledziony;
- dolegliwościami jelita cienkiego (celiakia, nietolerancje pokarmowe, nieswoiste choroby zapalne jelit, SIBO);
- dolegliwościami jelita grubego (nieswoiste choroby zapalne jelit, nowotwory jelita grubego, zespół jelita nadwrażliwego, dysbioza).
Ból brzucha po prawej stronie na dole może być wywołany:
- zapaleniem wyrostka robaczkowego
- dolegliwościami jelita grubego (zapalenie uchyłków kątnicy, zespół jelita drażliwego, nieswoiste choroby zapalne jelit, celiakia, nietolerancje pokarmowe, dysbioza).
Ból brzucha po lewej stronie na dole może być wywołany:
- dolegliwościami jelita grubego (zapalenie uchyłków esicy, zespół jelita drażliwego, nieswoiste choroby zapalne jelit, celiakia, nietolerancje pokarmowe, dysbioza).
Z powyższego zestawienia widać, iż można wyróżnić choroby, które mogą dawać dolegliwości zlokalizowane w konkretnych miejscach, ale również takie, gdzie symptomy mogą się pojawiać w różnych częściach jamy brzusznej. Należą do nich:
- zespół jelita drażliwego,
- celiakia,
- alergia i nietolerancje pokarmowe,
- dysbioza i SIBO.
Zespół jelita drażliwego
Zespół jelita drażliwego to bardzo częsta dolegliwość, charakteryzująca się bólem i dyskomfortem w jamie brzusznej, wzdęciami, zmianami w rytmie wypróżnień oraz bólem występującym w czasie wypróżniania. Zespół jelita drażliwego jest schorzeniem funkcjonalnym, niemniej jednak w przypadku takich dolegliwości należy wykluczyć istnienie poważnych chorób, takich jak nieswoiste choroby zapalne jelit. Często pacjenci boją się również, czy nie są to objawy nowotworu. Badaniem laboratoryjnym, które jest przydatne w różnicowaniu tych stanów, jest kalprotektyna w kale.
Więcej o zespole jelita drażliwego, jego objawach, diagnostyce i leczeniu – przeczytaj!
Dysbioza i SIBO
Zmiany w składzie ilościowym lub funkcjonalnym mikrobioty jelitowej prowadzą do dysbiozy. Jeśli schorzenie dotyczy specyficznie jelita cienkiego, w którym obserwuje się przerost bakteriami pochodzącymi z jelita grubego, mówimy o SIBO, czyli zespole rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego.
Diagnostyka dysbiozy opiera się na wykonaniu badania z moczu (Organix Gastro) lub z kału (FloraGEN). Natomiast SIBO diagnozowane jest przy pomocy testu oddechowego wodorowo-metanowego. Test potwierdza lub wyklucza istnienie przerostu bakteryjnego w jelicie cienkim, pomaga określić jego przyczynę (SIBO wodorowe, SIBO metanowe) i ukierunkowuje leczenie.
Więcej na temat SIBO, jego objawów, diagnostyki i leczeniu – przeczytaj!
Celiakia i nietolerancja glutenu
Celiakia, czyli choroba trzewna to choroba objawiająca się bólami brzucha o różnym nasileniu, biegunkami, dyskomfortem brzusznym. Choroba ma podłoże genetyczne i może ujawnić się w każdym wieku (również u seniorów). W przypadku celiakii pierwszym krokiem diagnostycznym jest wykonanie badań z krwi.
Podsumowując, ból brzucha to często pojawiający się objaw, zazwyczaj trwa krótko i samoistnie przechodzi. Jeśli jednak nawraca lub trwa dłużej, lub szybko narasta, należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ diagnostyka bólów brzucha to proces kompleksowy, oparty na wywiadzie i badaniu lekarskim, badaniach laboratoryjnych i – jeśli to koniecznie – badaniach obrazowych.
