Kalcytonina została po raz pierwszy wyizolowana przez badaczy w 1962 r. u ryb. W kolejnych latach wykryto ją również u innych zwierząt, w tym u ssaków. Zdobycie wiedzy na temat jej roli w regulacji stężenia wapnia w organizmach doprowadziło do dokładniejszego poznania tego białka. Okazało się, że jest to hormon peptydowy, syntetyzowany u ludzi głównie przez tarczycę (w komórkach okołopęcherzykowych, tzw. komórkach C) w odpowiedzi na wzrost stężenia wapnia we krwi. Istnieją również dowody, że powstawanie kalcytoniny możliwe jest także w nadnerczach, grasicy, płucach, przewodzie pokarmowym, jądrach, jajnikach i przysadce mózgowej.
Spis treści
- Rola kalcytoniny w organizmie ludzkim
- Kalcytonina a rak rdzeniasty komórek tarczycy
- Wskazania i rodzaj badania diagnostycznego
- O czym świadczy niski lub wysoki poziom kalcytoniny
- Kalcytonina jako lek
Rola kalcytoniny w organizmie ludzkim
Kalcytonina wykazuje silną aktywność hipokalcemiczną – obniża poziom wapnia we krwi i zapobiega demineralizacji kości poprzez hamowanie procesów osteoklastycznych, które powodują rozkład tkanki kostnej. W efekcie kości są mocne, zdrowe i niepodatne na złamania.
Z tego względu kalcytoniny używa się do leczenia osteoporozy pourazowej, choroby Pageta (zaburzenie procesu tworzenia się kości) i hiperkalcemii (nadmiar wapnia w organizmie). Homeostaza wapniowa jest kontrolowana głównie przez szkielet, jelito i nerki, których skoordynowane działania pozwalają na utrzymanie stężenia wapnia we krwi w wąskim zakresie.
>> Sprawdź też: Diagnostyka zaburzeń gospodarki wapniowej w organizmie – Centrum Wiedzy ALAB laboratoria
Ścisła kontrola stężeń wapnia jest niezbędna do prawidłowego przebiegu głównych procesów w organizmie, takich jak:
- skurcz mięśni,
- odpowiednie funkcjonowanie komórek nerwowych,
- metabolizm glikogenu,
- krzepnięcie krwi.
Dodatkowo kalcytonina wykazuje działanie przeciwbólowe, chociaż dokładny mechanizm tego zjawiska nie został dotąd poznany.
Kalcytonina a rak rdzeniasty komórek tarczycy
Kalcytonina stanowi również najczulszy i najbardziej swoisty biochemiczny marker nowotworowy do diagnostyki i kontroli rozwoju raka rdzeniastego komórek tarczycy (ang. medullary thyroid cancer, MTC). Poziom tego hormonu jest podwyższony niemal u wszystkich pacjentów z MTC.
Rak ten występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn, a częstość jego występowania wzrasta wraz z wiekiem pacjentów. W rozwoju raka tarczycy istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne. Około 25% przypadków to nowotwory dziedziczne.
Od 75% do 95% pacjentów posiada guz w górnej części gruczołu, gdzie znajdują się głównie komórki C tarczycy. Około 70% ma powiększone węzły chłonne szyi, a nieliczni pacjenci mogą mieć objawy uciskowe, takie jak trudności w przełykaniu lub w oddychaniu. Przerzuty występują zwykle u mniej niż 10% chorych i najczęściej dotyczą wątroby, kości, płuc i mózgu.
W Polsce zapadalność na raka tarczycy jest stosunkowo niska, co roku odnotowuje się ok. 1800 przypadków. Wczesna diagnoza i wprowadzenie odpowiedniego leczenia, również chirurgicznego, są kluczowe dla korzystnego rokowania. W przypadku stadium I, II i III wskaźnik przeżywalności pięcioletniej wynosi 93%, w porównaniu z 28% w stadium IV.
>> Przeczytaj też: Choroby tarczycy i ich diagnostyka – jakie badania wykonać? (alablaboratoria.pl)
Wskazania i rodzaj badania diagnostycznego
Badania stężenia kalcytoniny nie wykonuje się rutynowo, a jedynie na zlecenie lekarza. Najczęstsze przesłanki to podejrzenie wystąpienia raka rdzeniastego tarczycy, czasami też prawdopodobne zaburzenia gospodarki wapniowej. Ponadto w przypadku potwierdzonego nowotworu tarczycy badanie stężenia kalcytoniny pozwala określić skuteczność wdrożonej terapii i remisję (cofnięcia się objawów) lub wznowę choroby. U pacjentów obciążonych genetycznie, u których w rodzinie odnotowano już przypadki raka rdzeniastego tarczycy, zaleca się wykonywanie tego typu badania raz do roku.
Najczęściej korzysta się z ilościowego oznaczenia kalcytoniny w ludzkiej surowicy lub osoczu, stosując test immunoenzymatyczny ELISA (ang. enzyme-linked immunosorbent assay). Do wykonania badania potrzebna jest próbka krwi żylnej, a pacjent przed badaniem powinien być wypoczęty i na czczo.
O czym świadczy niski lub wysoki poziom kalcytoniny?
Wartości referencyjne dla kalcytoniny są różne w zależności od płci i wieku pacjenta. Niski poziom kalcytoniny nie jest powodem do niepokoju, podwyższony natomiast może występować z następujących przyczyn:
- rak rdzeniasty tarczycy,
- przerost komórek C tarczycy lub jej zapalenie,
- czerniak,
- zespół mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej,
- niewydolność nerek,
- drobnokomórkowy rak płuc,
- choroby gastroenterologiczne.
Niespecyficzny wzrost poziomu kalcytoniny może być również odnotowany:
- w trzecim trymestrze ciąży,
- u kobiet zażywających środki antykoncepcyjne,
- po podaniu wapnia dożylnie,
- u dzieci,
- po wysiłku fizycznym.
Istnieje zatem wiele powodów, które mogą wpływać na podwyższenie stężenia tego hormonu, dlatego wyniki, szczególnie te niepokojące, należy jak najszybciej skonsultować z lekarzem.
Kalcytonina stosowana jako lek
Kalcytonina została wykryta u licznych gatunków, w tym u świń, szczurów, łososi i węgorzy. Okazało się, że niewielkie różnice strukturalne tych białek mają ogromny wpływ na ich powinowactwo do receptorów.
Największe podobieństwo do ludzkiej wykazuje kalcytonina wyizolowana u łososi i dlatego stała się ona najczęściej stosowaną formą tego hormonu w leczeniu zaburzeń kostnych. Komercyjnie dostępne preparaty kalcytoniny występują w postaci zastrzyków, jako spray do nosa oraz od niedawna w formie preparatu doustnego.
Istnieją jednak przesłanki o rakotwórczym działaniu kalcytoniny i wiele firm oraz organizacji, w tym FDA (ang. Food and Drug Administration), nie zaleca jej stosowania ze względu na większe ryzyko działań niepożądanych w porównaniu z korzystnymi efektami.
Piśmiennictwo:
- Srinivasan A. et al., Calcitonin: A useful old friend, J Musculoskelet Neuronal Interact 2020; 20(4): 600–609
- Schou W.S. et al., Calcitonin gene-related peptide and pain: a systematic review, J Headache Pain 2017; 18(34), doi:10.1186/s10194-017-0741-2
- Naot D. et al., The activity of peptides of the calcitoninfamily in bone, Physiol Rev 2019; 99(1): 781–805, doi:10.1152/physrev.00066.20177810031-9333/19
- Master S.R. et al., Medullary Thyroid Cancer, StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024
- Verbeek H.H.G. et al., Calcitonin testing for detection of medullary thyroid cancer in people with thyroid nodules, Cochrane Database Syst Rev 2020; 3, Art. No.: CD010159, doi: 10.1002/14651858.CD010159.pub2
