Badania laboratoryjne dla seniorów

Spis treści

1. Starość z medycznego punktu widzenia
2. Witamina D u osób starszych
3. Glukoza i hemoglobina glikowana u osób starszych
4. Lipidogram z kwasem moczowym u osób starszych
5. Niedobory pokarmowe u seniorów
6. Zaburzenia pracy tarczycy u osób starszych
7. Ocena wydolności serca i krzepliwość krwi u seniorów
8. Badanie funkcji nerek u seniorów
9. Badania laboratoryjne jelit u osób starszych

Starość z medycznego punktu widzenia

Starzenie się organizmu to zjawisko fizjologiczne. Starość jest tym okresem życia, w którym obniżają się funkcje życiowe oraz można zaobserwować szereg zmian zachodzących w układach i narządach naszego ciała.

Starość nie jest chorobą, jednak zachodzące w tym procesie zmiany powodują osłabienie mechanizmów adaptacyjnych. Jest to okres, w którym wystarczy niewielki stres, nieco większy niż zazwyczaj wysiłek czy drobna infekcja, aby utrzymująca się jeszcze w organizmie równowaga uległa zaburzeniu i rozwinęła się choroba.

Z tego powodu w starszym wieku rośnie znaczenie laboratoryjnych badań profilaktycznych, które wcześniej mogą pokazać istnienie nieprawidłowości chorobowych. Jest to tym ważniejsze, iż u osób po 60 r.ż. wiele objawów chorobowych przypisuje się właśnie procesowi starzenia i traktuje jako naturalne.

Osoby starsze często są pod opieką lekarza i mają wykonywane badania laboratoryjne, które monitorują choroby przewlekłe. Artykuł zwraca uwagę na odrębności wieku starszego oraz uwypukla szczególnie ważne aspekty profilaktyki.

Witamina D u osób starszych

Bardzo ważne jest, aby osoby w podeszłym wieku miały optymalny (30-50 ng/ml) poziom witaminy D.

U osób starszych jest to trudne do osiągnięcia z powodu mniejszej zdolności do wytwarzania witaminy D w skórze i częstszego przebywania w zamkniętych pomieszczeniach.

Optymalny poziom witaminy D u osoby starszej to większa odporność, prawidłowa gospodarka wapniowo-fosforanowa (organizm lepiej sobie radzi z osteoporozą), lepsze funkcjonowanie układu krążenia.

Osoby starsze mogą mieć tak głęboki niedobór witaminy D, że suplementacja standardowych dawek (2000 jednostek dziennie) nie wystarczy, aby pokryć niedobory i odbudować zapasy gwarantujące prawidłowe funkcjonowanie. Badanie stężenia witaminy D jest warunkiem bezpiecznej i efektywnej suplementacji.

Badanie powinno być wykonane przed rozpoczęciem suplementacji, następnie kontrolnie po 3 miesiącach. Po ustaleniu dawki suplementacyjnej wystarczy je wykonywać raz w roku. Należy pamiętać, iż suplementacja witaminy D u seniorów powinna mieć miejsce przez cały rok, nie tylko w okresie jesienno-zimowym.

Glukoza i hemoglobina glikowana u osób starszych

Każda zdrowa osoba po 40 r.ż. powinna regularnie wykonywać badanie poziomu glukozy. Razem z poziomem glukozy warto zrobić badanie stężenia hemoglobiny glikowanej, która pokazuje, czy poziom glukozy był prawidłowy w ciągu ostatnich trzech miesięcy.

Lipidogram z kwasem moczowym u osób starszych

Lipidogram należy do podstawowych badań profilaktycznych, które powinniśmy wykonywać regularnie po 40 r.ż. Ważnym badaniem wskazującym na ryzyko chorób serca i nadciśnienia tętniczego jest poziom kwasu moczowego w surowicy, który powinien być wykonywany razem z lipidogramem.

Kwas moczowy to marker zwiększonego ryzyka chorób serca, naczyń. Poziom kwasu moczowego, który chroni przed rozwojem nadciśnienia tętniczego jest niższy, niż wartości referencyjne stosowane w rozpoznaniu dny moczanowej. Niestety podeszły wiek predysponuje do zwiększonego stężenia tego parametru we krwi.

>>> Przeczytaj też: Kwas moczowy jako czynnik ryzyka chorób sercowo-naczyniowych

Niedobory pokarmowe u seniorów

Osoby starsze zagrożone są powstawaniem niedoborów pokarmowych, np. żelaza, witamin z grupy B (witamina B12, kwas foliowy), niedoborów elektrolitów (sód, potas, magnez). Dzieje się tak, ponieważ:

• osoby starsze często nie odżywiają się w optymalny sposób (ograniczają kaloryczność posiłków, z powodu problemów z przewodem pokarmowym unikają warzyw i owoców, spożywają monotonne posiłki)
• obserwujemy gorsze wchłanianie składników odżywczych przez śluzówkę przewodu pokarmowego.

Jakie problemy obserwujemy u osób starszych?

• Niedokrwistość z niedoboru żelaza

Objawy anemii – zmęczenie, senność, bladość, zaburzenia koncentracji – występujące u osób starszych są często interpretowane jako objawy związane z wiekiem lub innymi chorobami. Tymczasem mogą to być objawy niedoborów żelaza, dolegliwości, która jest powszechna u osób starszych. Jej geneza jest wieloczynnikowa, do aspektów wymienionych powyżej można dodać fakt, iż może być objawem innych chorób, np. nowotworowych, które u osób starszych są również częstsze. Wystąpienie niedokrwistości z niedoboru żelaza w wieku > 50 lat jest silnym czynnikiem predykcyjnym nowotworu złośliwego.

• Niedobór witaminy B12

Witamina B12 jest największą i najbardziej złożoną w budowie witaminą, której potrzebuje człowiek. Jednocześnie jest jedną z najważniejszych, bowiem funkcjonowanie układu krwiotwórczego i nerwowego bez tej witaminy jest niemożliwe. Najpoważniejszą konsekwencją jej niedoboru jest tzw. anemia złośliwa, ale nawet mniejsze niedobory mogą objawiać się problemami z pamięcią, bólami i zawrotami głowy, rozdrażnieniem, osłabieniem węchu lub smaku, problemami ze słuchem (piski, szumy) uczuciem mrowienia na skórze, drętwieniami. Niedobór witaminy B12 może być również związany z depresją.

Niedobór witaminy B12 u seniorów można sprawdzić wykonując następujące badania:

• poziom witaminy B12 w surowicy,
• poziom holotranskobalaminy – określa stężenie aktywnej witaminy B12,
• poziom kwasu metylomalonowego – określa wczesny niedobór witaminy B12, odzwierciedlający jej poziom nie tylko w krwi, ale również w tkankach.

Zaburzenia pracy tarczycy u osób starszych

Jeśli u osoby w podeszłym wieku występują zaparcia, suchość skóry lub brak energii, zwykle przypisuje się je procesowi starzenia, tymczasem mogą to być objawy niedoczynności tarczycy. Z drugiej strony typowe objawy tej choroby z wiekiem stają się mniej wyraźne, dlatego łatwo je przeoczyć.

Szczególną uwagę należy zatem zwrócić na postępujące zaburzenia czynności poznawczych i pamięci, obniżenie nastroju, niedokrwistość i niewydolność serca, zwłaszcza jeśli rozwijają się one u osoby, której stan był dotychczas stabilny.

Niedobór hormonów tarczycy należy wykluczyć również u osób w podeszłym wieku z hiponatremią lub ze zwiększonym stężeniem kinazy kreatynowej w surowicy.

Ocena wydolności serca i krzepliwość krwi u seniorów

Choroby serca często towarzyszą osobom starszym, dlatego ocena wydolności serca oraz krzepliwość krwi są badaniami, które powinno być wykonane u seniorów.

NT-proBNP (N-terminalny propept. natriuret. t.B) – badanie pomocne w ocenie wydolności serca oraz rozpoznaniu niewydolności tego narządu.

Objawy niewydolności serca również bywają przypisywane podeszłemu wiekowi pacjenta, ponieważ są to osłabienie, łatwe męczenie się nawet przy niewielkim wysiłku, duszność, obrzęki.

Niskie stężenie tego markera eliminuje konieczność wykonania badania ECHO serca, które nie wszędzie jest dostępne i jest kłopotliwe dla osób starszych.

D-dimery – badanie poziomu d-dimerów pomaga wykluczyć występowanie incydentów zakrzepowo-zatorowych, które mogą występować u osób z chorobami sercowo-naczyniowymi oraz u pacjentów leżących lub z ograniczeniami poruszania się. D-dimery znajdują zastosowanie u osób, które nie przyjmują leków przeciwkrzepliwych i lekarz nie zlecił im innych badań.

Badanie funkcji nerek u seniorów

Badania w pakiecie nerkowym to możliwość oceny wydolności nerek do wydalania produktów przemiany materii, ich poprawnego funkcjonowania oraz sprawdzenie funkcji filtracyjnej. Upośledzenie funkcji nerek jest dosyć częstą dolegliwością u osób starszych, na dodatek zbyt rzadko rozpoznawaną. Tymczasem nerki odgrywają kluczową rolę w filtrowaniu krwi. W ciągu doby przepływa przez nie nawet 1 500 litrów krwi, z czego filtrowane jest aż 150 litrów. Wynikiem tej pracy jest powstanie około 1,5 litra moczu w ciągu doby. Dzięki temu organizm wydala nadmiar wody, reguluje stężenie sodu, potasu i innych jonów biorących udział w utrzymaniu równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Są jednym z najważniejszych organów regulujących ciśnienie tętnicze krwi.

Badania laboratoryjne jelit u osób starszych

Dolegliwości ze strony jelit u osób w podeszłym wieku są powszechne. Mogą im towarzyszyć zaparcia, wzdęcia czy bóle brzucha. Jakie badania laboratoryjne można zarekomendować?

• ogólne badanie kału oraz resztek pokarmowych,
• kalprotektyna,
• wykrywanie krwi utajonej w kale. 

Kalprotektyna to marker stanu zapalnego jelita, którego stężenie rośnie w przypadku zmian zapalnych lub nowotworowych. U osób zdrowych wykrywana jest w ilościach śladowych. Jeśli wynik badania mieści się w zakresie wartości referencyjnych, można zrezygnować z dalszej, inwazyjnej diagnostyki (np. kolonoskopii) i wskazuje na istnienie zespołu jelita drażliwego. Z drugiej strony wysoki poziom kalprotektyny jest bezwzględnym wskazaniem do wizyty u lekarza.

Wykrywanie krwi utajonej w kale – jest testem przesiewowym w kierunku krwawienia z dolnego odcinka przewodu pokarmowego, które może być spowodowane rakiem jelita grubego. Badanie krwi utajonej w kale powinno być wykonywane raz w roku, zwłaszcza przez osoby po 45 r.ż.

>>> Przeczytaj też: Żywienie osób starszych

Piśmiennictwo

1. https://www.mp.pl/gastrologia/wytyczne/305634,postepowanie-w-niedokrwistosci-z-niedoboru-zelaza-u-doroslych
2. Płudowski, P.; Kos-Kudła, B.; Walczak, M.; Fal, A.; Zozulińska-Ziółkiewicz, D.; Sieroszewski, P.; Peregud-Pogorzelski, J.; Lauterbach, R.; Targowski, T.; Lewiński, A.; et al. Guidelines for Preventing and Treating Vitamin D Deficiency: A 2023 Update in Poland. Nutrients 2023, 15, 695. https://doi.org/10.3390/nu15030695
3. https://www.mp.pl/geriatria/wytyczne/show.html?id=151010
4. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/hemoglobina-glikowana/
5. https://www.alab.pl/centrum-wiedzy/rak-jelita-grubego/