Układ odpornościowy pełni kluczową rolę w ochronie organizmu przed patogenami, ale także w regulacji odpowiedzi immunologicznej wobec własnych tkanek i narządów. Zaburzenia w jego funkcjonowaniu mogą prowadzić do licznych schorzeń, w tym chorób autoimmunologicznych, niepłodności, nawracających poronień czy przewlekłych stanów zapalnych. Diagnostyka immunologiczna pozwala na ocenę różnych aspektów funkcjonowania układu odpornościowego i odgrywa istotną rolę w wielu dziedzinach medycyny. W artykule omówimy, czym są badania immunologiczne, jakie są ich rodzaje, kiedy warto je wykonać oraz jakie znaczenie mają w diagnostyce niepłodności, poronień i innych stanów klinicznych.
Spis treści:
- Czym są badania immunologiczne?
- Na czym polegają badania immunologiczne?
- Kiedy warto wykonać badania immunologiczne?
- Badania immunologiczne w diagnostyce niepłodności i poronień
- Badania immunologiczne u dzieci
Czym są badania immunologiczne?
Badania immunologiczne to szeroki zakres testów diagnostycznych oceniających różne komponenty układu odpornościowego, takie jak przeciwciała, komórki immunologiczne czy cytokiny. Pozwalają one na identyfikację nieprawidłowości w odpowiedzi immunologicznej, co ma kluczowe znaczenie w diagnostyce wielu schorzeń. Obejmują zarówno proste testy serologiczne, jak i zaawansowane analizy komórkowe oraz oznaczenia poziomu przeciwciał i cytokin.
>> Przeczytaj także: Jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych i dzieci?
Na czym polegają badania immunologiczne?
Proces diagnostyczny rozpoczyna się od pobrania materiału biologicznego, najczęściej krwi żylnej, ale w niektórych przypadkach także płynu mózgowo-rdzeniowego, płynu stawowego czy wymazów śluzówkowych. Następnie próbka jest poddawana analizie laboratoryjnej, przy czym zastosowana metoda badawcza zależy od celu diagnostycznego.
Pobranie i przygotowanie próbki
Przed przystąpieniem do badania pacjent może otrzymać zalecenia dotyczące przygotowania, np. konieczność pozostania na czczo w celu uniknięcia zafałszowania wyników. Próbka krwi jest pobierana z żyły, a następnie poddawana odpowiedniej obróbce – surowicę oddziela się od elementów morfotycznych krwi w celu przeprowadzenia testów serologicznych, a w przypadku badań cytometrycznych komórki izoluje się i utrzymuje w odpowiednich warunkach do analizy.
Testy serologiczne
Pierwszym etapem diagnostyki immunologicznej często są testy serologiczne, które wykrywają obecność i poziom przeciwciał we krwi pacjenta. Przeciwciała są kluczowymi elementami odpowiedzi odpornościowej, dlatego ich analiza pozwala ocenić zarówno aktywność układu immunologicznego, jak i jego kontakt z patogenami lub autoantygenami. Testy serologiczne stosuje się m.in. w diagnostyce chorób zakaźnych (np. COVID-19, HIV, WZW), autoimmunologicznych (np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów) oraz w badaniach przesiewowych przed przeszczepami narządów.
Cytometria przepływowa – analiza komórkowa
Kolejnym krokiem w bardziej zaawansowanej diagnostyce immunologicznej jest analiza populacji komórek odpornościowych za pomocą cytometrii przepływowej. Technika ta umożliwia identyfikację i ilościową ocenę różnych typów limfocytów, monocytów czy komórek NK (natural killers), a także określenie ekspresji specyficznych markerów powierzchniowych. Cytometria przepływowa jest wykorzystywana m.in. w diagnostyce pierwotnych i wtórnych niedoborów odporności, chorób nowotworowych układu krwiotwórczego oraz w monitorowaniu pacjentów po przeszczepach narządów.
Testy funkcjonalne układu odpornościowego
Niektóre badania immunologiczne wykraczają poza analizę samej obecności komórek i przeciwciał – konieczna jest również ocena ich aktywności. Testy czynnościowe limfocytów polegają na pobudzeniu komórek układu odpornościowego określonymi mitogenami lub antygenami i analizie ich zdolności do proliferacji oraz produkcji cytokin. Takie badania są kluczowe w diagnostyce pierwotnych niedoborów odporności oraz w ocenie skuteczności terapii immunomodulacyjnych.
Oznaczanie poziomu cytokin i mediatorów stanu zapalnego
W kolejnych etapach badań można przeprowadzić oznaczenie poziomu cytokin oraz innych mediatorów odpowiedzi zapalnej, takich jak interleukiny (np. IL-6, IL-10), interferony czy TNF-α. Analiza ta pozwala na ocenę aktywności układu immunologicznego w przebiegu chorób autoimmunologicznych, nowotworów oraz przewlekłych stanów zapalnych. Podwyższone stężenie cytokin może wskazywać na nadmierną aktywację układu odpornościowego, jak ma to miejsce w zespole uwalniania cytokin (CRS), który występuje np. jako powikłanie terapii CAR-T w leczeniu nowotworów.
Zaawansowane technologie w diagnostyce immunologicznej
Oprócz klasycznych metod badań immunologicznych, nowoczesne laboratoria coraz częściej wykorzystują zaawansowane techniki molekularne, takie jak sekwencjonowanie RNA pojedynczych komórek odpornościowych, analizy proteomiczne czy sztuczną inteligencję do przewidywania wzorców odpowiedzi immunologicznej. Takie technologie pozwalają na bardziej precyzyjne diagnozowanie oraz personalizację terapii w chorobach immunologicznych i onkologicznych.
Kiedy warto wykonać badania immunologiczne?
Badania immunologiczne są wskazane w wielu sytuacjach klinicznych, w tym:
- diagnostyce chorób autoimmunologicznych,
- podejrzenie pierwotnych lub wtórnych niedoborów odporności,
- monitorowanie odpowiedzi immunologicznej po szczepieniach w celu oceny ich skuteczności,
- ocena przewlekłych stanów zapalnych,
- diagnostyka alergii – testy skórne i oznaczenie swoistych przeciwciał IgE dla alergenów wziewnych, pokarmowych czy kontaktowych,
- rozpoznanie chorób nowotworowych układu krwiotwórczego – białaczki, chłoniaki, szpiczaki mnogie (badania cytometryczne i immunofenotypowe),
- monitorowanie pacjentów po przeszczepach narządów lub szpiku – ocena odpowiedzi immunologicznej i ryzyka odrzutu przeszczepu,
- diagnostyka nadmiernej aktywacji układu odpornościowego – zespoły nadmiernego uwalniania cytokin (np. w sepsie, CRS w immunoterapii nowotworów).
- podejrzenie zespołu autozapalnego – choroby związane z nieprawidłową regulacją procesów zapalnych, jak gorączki okresowe czy choroba Stilla,
- ocena immunologicznej niepłodności.
Badania immunologiczne w diagnostyce niepłodności i poronień
Coraz więcej dowodów wskazuje na to, że układ odpornościowy odgrywa istotną rolę w procesie implantacji zarodka i utrzymania ciąży. Nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego może prowadzić do niepowodzeń rozrodu, w tym poronień nawykowych i nieudanych prób zapłodnienia in vitro (IVF). W diagnostyce immunologicznej niepłodności stosuje się m.in.:
- badanie poziomu przeciwciał antyfosfolipidowych (APA) – ich obecność może wskazywać na zespół antyfosfolipidowy, który zwiększa ryzyko poronień,
- ocena cytotoksyczności komórek NK (natural killer) – nadmierna aktywność tych komórek może utrudniać implantację zarodka,
- badanie przeciwciał przeciwjądrowych (ANA) – ich obecność może świadczyć o chorobach autoimmunologicznych wpływających na ciążę,
- oznaczenie cytokin zapalnych – nieprawidłowa równowaga cytokin Th1/Th2 może zaburzać implantację,
- badanie HLA-C u partnerów – niezgodność immunologiczna może prowadzić do problemów z utrzymaniem ciąży.
Badania immunologiczne u dzieci
Dzieci z nawracającymi infekcjami, opóźnionym wzrostem lub podejrzeniem chorób autoimmunologicznych mogą wymagać szczegółowej diagnostyki immunologicznej. Badania te pozwalają ocenić funkcjonowanie układu odpornościowego i wykryć ewentualne niedobory odporności. W pediatrii szczególnie istotne są:
- badanie poziomu immunoglobulin (IgG, IgA, IgM, IgE) – kluczowe w diagnostyce pierwotnych niedoborów odporności,
- oznaczenie subpopulacji limfocytów (CD3+, CD4+, CD8+, CD19+) – pomocne w diagnostyce zespołów niedoborów odpornościowych,
- testy funkcjonalne neutrofili i makrofagów – stosowane w diagnostyce przewlekłej choroby ziarniniakowej (CGD) i zespołu Chediaka-Higashiego,
- badania dopełniacza – pomocne w diagnostyce zakażeń meningokokowych i paciorkowcowych.
Badania immunologiczne stanowią kluczowe narzędzie diagnostyczne w wielu dziedzinach medycyny, od immunologii klinicznej po diagnostykę niepłodności i onkologię. Odpowiednio dobrane testy pozwalają na precyzyjne określenie statusu immunologicznego pacjenta i wdrożenie skutecznej terapii. Postęp naukowy w dziedzinie immunologii otwiera nowe możliwości diagnostyczne i terapeutyczne, co pozwala na skuteczniejsze leczenie schorzeń związanych z dysfunkcją układu odpornościowego.
Bibliografia
- InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. In brief: What are immunological tests? [Updated 2021 Sep 16].Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK373089/.
- https://medlineplus.gov/lab-tests/immunoglobulins-blood-test/
- Konkina AV., Blikyan LA., Aleynikova DE., et al. Immunological testing for female infertility: a modern view on the problem. Obstetrics, Gynecology and Reproduction. 2024;18(4):547-562. (In Russ.).
- Atmar RL. Immunological Detection and Characterization. In: Kaslow, R., Stanberry, L., Le Duc, J. (eds) Viral Infections of Humans. Springer, Boston, MA, 2014.
- de Vries E. Immunological investigations in children with recurrent respiratory infections. Paediatr Respir Rev. 2001 Mar;2(1):32-6.
