Bąblowica jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez tasiemce bąblowcowe Echinococcus granulosus i Echinococcus multilocularis. Choroba może dać o sobie znać nawet po wielu latach od zetknięcia z pasożytem. Objawy bąblowicy są niespecyficzne, a ich rodzaj i nasilenie zależą od liczby oraz wielkości i umiejscowienia torbieli powstających w przebiegu zarażenia. Choroba może prowadzić do nieodwracalnych powikłań zdrowotnych.
Spis treści:
- Czym jest bąblowica i co ją wywołuje?
- Jak dochodzi do zarażenia bąblowicą?
- Jakie objawy występują w przebiegu bąblowicy?
- Diagnostyka bąblowicy
- Leczenie bąblowicy
- Jak uniknąć zachorowania na bąblowicę?
- Bąblowica – podsumowanie
Czym jest bąblowica i co ją wywołuje?
Bąblowica jest chorobą pasożytniczą wywoływaną przez larwy dwóch gatunków tasiemców bąblowcowych. Echinococcus granulosus jest odpowiedzialny za wywoływanie bąblowicy jednokomorowej, natomiast Echinococcus multilocularis wywołuje bąblowicę wielokomorową. W Polsce bąblowica jest chorobą stosunkowo rzadką (w 2024 roku zgłoszono 73 przypadki), powodowaną głównie przez E.granulosus.
>> Sprawdź też: Tasiemczyca u ludzi
Postacią inwazyjną tasiemca bąblowcowego są jaja i larwy. W cyklu rozwojowym tasiemców występuje żywiciel ostateczny, w którym pasożyty osiągają dojrzałość płciową i produkują jaja, oraz żywiciel pośredni, u którego występują formy larwalne. Człowiek jest przypadkowym żywicielem pośrednim.
Bąblowica jednokomorowa (echinokokoza)
Tasiemiec E. granulosus występuje na całym świecie. Żywicielem ostatecznym pasożyta są zwierzęta mięsożerne (np. psy, wilki, koty), naturalnym żywicielem pośrednim są zwierzęta roślinożerne i wszystkożerne (np. owce, świnie, bydło).
Do zarażenia człowieka dochodzi poprzez spożycie inwazyjnych jaj wydalanych wraz z kałem żywiciela ostatecznego. Jaja przeżywają w wodzie do 16 dni, w temperaturze 0°C przez 4 miesiące, w środowisku suchym 12 dni. W jelitach człowieka z jaj wylęgają się larwy (onkosfery), które penetrują ścianę jelita i wędrują do wątroby. Większość onkosfer zagnieżdża się w wątrobie, a ok. 20-30 % z nich wraz z krwią przemieszcza się do innych tkanek.
>> Zobacz także: Toksoplazmoza – źródła zarażenia, objawy, diagnostyka
W organach i narządach wewnętrznych (głównie wątrobie i płucach) larwy tworzą pojedyncze lub mnogie jednokomorowe torbiele (cysty). Torbiele rosną w różnym tempie (zazwyczaj powoli) osiągając ok. 5 cm średnicy, czasami mogą rozrastać się do dużo większych rozmiarów (20-30 cm). Torbiele wypełnione są płynem, a w otaczającej je błonie rozwijają się głowy tasiemca (protoskoleksy).
Bąblowica wielokomorowa (alweokokoza)
Tasiemiec E. multilocularis występuje głównie na półkuli północnej. Żywicielem ostatecznym pasożyta są przede wszystkim lisy, mogą być nim także wilki, psy, koty. Naturalnymi żywicielami pośrednimi są gryzonie (np. myszy, nornice).
Do zarażenia człowieka dochodzi poprzez spożycie inwazyjnych jaj tasiemca. W jelicie cienkim z jaj wykluwają się larwy (onkosfery), które pokonują barierę ściany jelita.
W bąblowicy wielokomorowej dochodzi niemal wyłącznie do zajęcia wątroby, rzadziej onkosfery zagnieżdżają się w innych narządach (płuca, mózg). W przeciwieństwie do bąblowicy jednokomorowej, w przypadku zarażenia E. multilocularis nie pojawiają się odgraniczone od tkanek cysty, lecz powstają drobne pęcherzyki tworzące wielotorbielowe struktury, które szerząc się przez ciągłość mogą upodabniać się do nowotworu złośliwego.
Jak dochodzi do zarażenia bąblowicą?
Człowiek jest w cyklu życiowym tasiemców bąblowcowych przypadkowym żywicielem pośrednim. Do zarażenia dochodzi drogą pokarmową na skutek spożycia inwazyjnych jaj produkowanych przez dojrzałe osobniki tasiemców. Jaja wydalane są do środowiska zewnętrznego wraz z kałem żywiciela ostatecznego.
Przyczyną zarażenia bąblowicą może być:
- bliski kontakt ze zwierzętami żywicielami ostatecznymi (psy, koty, lisy),
- spożywanie skażonej jajami wody lub żywności np. świeżych, niemytych jagód i innych owoców leśnych,
- przenoszenie jaj do ust za pomocą brudnych rąk np. podczas głaskania psa, kota, dotykania dzikich zwierząt lub zanieczyszczonej gleby i roślin.
UWAGA: Nie jest możliwe zarażenie człowieka tasiemcem bąblowcowym na skutek spożycia surowego lub półsurowego mięsa innego żywiciela pośredniego (np. świni, dzika).
>> Dowiedz się więcej: Najczęstsze choroby odzwierzęce i ich objawy
Jakie objawy występują w przebiegu bąblowicy?
Większość przypadków zarażenia larwami tasiemca bąblowcowego przebiega bezobjawowo. Symptomy choroby mogą pojawić się po wielu latach od zetknięcia z pasożytem.
Objawy bąblowicy nie są charakterystyczne i zależą od intensywności zarażenia, liczby i umiejscowienia torbieli oraz tempa ich wzrostu.
Onkosfery mogą umiejscawiać się w wątrobie, płucach, śledzionie, nerkach, mózgu, kościach. Czasami torbiele samoistnie zanikają.
Cysty umiejscowione w wątrobie mogą powodować:
- żółtaczkę,
- uczucie wzdęcia,
- bóle brzucha,
- bóle w prawym podżebrzu,
- bóle głowy,
- nudności,
- wymioty,
- powiększenie wątroby,
Cysty umiejscowione w płucach mogą być przyczyną:
- duszności,
- krwioplucia,
- bólu w klatce piersiowej,
- przewlekłego kaszlu.
Cysty umiejscowione w mózgu mogą powodować:
- bóle głowy,
- nudności,
- wymioty,
- zaburzenia świadomości,
- zaburzenia widzenia,
- stany padaczkowe.
Następstwem bąblowicy pierwotnej może być:
- bąblowica wtórna, do której dochodzi w wyniku pęknięcia torbieli (samoistnego lub na skutek urazu np. zabiegu chirurgicznego) – pęknięcie powoduje rozsianie larw po organizmie,
- wstrząs anafilaktyczny powodowany uwalnianiem toksyn z uszkodzonych torbieli,
- bakteryjne nadkażenie torbieli (szczególnie obumarłych),
- ucisk rozrastających się torbieli na sąsiadujące narządy,
- zapalenie dróg żółciowych,
- marskość i niewydolność wątroby,
- nadciśnienie wrotne,
- zgon (średni czas przeżycia nieleczonych osób z bąblowicą wielokomorową wynosi ok. 10 lat).
Diagnostyka bąblowicy
Ze względu na rzadkość występowania i niespecyficzne objawy, bąblowica często wykrywana jest przez przypadek, np. w trakcie wykonywania z innego powodu badań obrazowych lub badań przesiewowych.
W diagnozowaniu bąblowicy wykorzystywane są:
- techniki obrazowe (USG, TK, MR),
- testy serologiczne (ELISA , Western-Blot) – wykrywają specyficzne przeciwciała w klasie IgG powstające w organizmie człowieka na skutek zarażenia
- badania histopatologiczne,
- badania genetyczne.
W laboratoryjnych badaniach pomocniczych można w przypadku bąblowicy zaobserwować: eozynofilię, wzrost aktywności enzymów wątrobowych, wzrost stężenia bilirubiny i spadek stężenia białka w krwi.
Rozpoznanie bąblowicy wymaga spełnienia co najmniej jednego z pięciu kryteriów:
- Wykrycie Echinococcus multilocularis lub Echinococcus granulosus w badaniu histopatologicznym lub parazytologicznym (np. stwierdzenie protoskoleksów w płynie torbieli).
- Wykrycie cyst o budowie charakterystycznej dla Echinococcus granulosus w wycinkach chirurgicznych.
- Wykrycie typowych zmian organów w badaniu obrazowym (np. tomografia komputerowa, badanie ultrasonograficzne, MRI) ORAZ potwierdzenie ich etiologii testem serologicznym.
- Wykrycie obecności swoistych przeciwciał przeciw Echinococcus spp. w surowicy krwi przy pomocy testu serologicznego o wysokiej czułości ORAZ potwierdzenie ich występowania testem serologicznym o wysokiej swoistości.
- Wykrycie kwasu nukleinowego E.multilocularis lub E.granulosus w materiale klinicznym.
Leczenie bąblowicy
Wybór terapii bąblowicy zależny jest od liczby, wielkości i lokalizacji torbieli. W leczeniu stosowane są:
- obserwacja – dotyczy małych torbieli o grubej zwapniałej ścianie (torbiele degenerujące)
- leczenie farmakologiczne – dotyczy małych torbieli, lekiem z wyboru jest albendazol. Całkowite wyleczenie następuje u ok. 30% osób poddanych terapii, u pozostałych leczenie prowadzi do zmniejszenia wielkości torbieli,
- zabiegi chirurgiczne – dotyczą torbieli szybkorosnących, dużych, uciskających duże naczynia krwionośne i drogi żółciowe. Zabieg polega na całkowitym usunięciu torbieli. Metoda niesie za sobą możliwość pęknięcia torbieli, a w następstwie rozsianie larw tasiemca po organizmie i wstrząs anafilaktyczny.
UWAGA: Leczenie bąblowicy wielokomorowej prowadzone jest wyłącznie w ośrodkach specjalistycznych i obejmuje zabieg wycięcia torbieli w skojarzeniu z podawaniem albendazolu (mebendazolu) przez co najmniej 2 lata.
Jak uniknąć zachorowania na bąblowicę?
Uniknięciu zachorowania na bąblowicę sprzyjają:
- stosowanie zasad higieny osobistej, w tym higieny rąk (mycie rąk po zabawie ze zwierzętami, pracy w polu, ogrodzie, wycieczce do lasu);
- regularne odrobaczanie zwierząt;
- przestrzeganie higieny przygotowywania posiłków – dokładne mycie grzybów, warzyw i owoców, w tym owoców leśnych;
- unikanie kontaktu z lisami (zabezpieczanie przed ich dostępem do domostw, śmietników).
Bąblowica – podsumowanie
- Bąblowica jest odzwierzęcą chorobą pasożytniczą.
- W cyklu rozwojowym tasiemców bąblowcowych człowiek jest przypadkowym żywicielem pośrednim.
- Do zakażenia człowieka tasiemcem bąblowcowym dochodzi głównie drogą pokarmową na skutek spożycia żywności zawierającej inwazyjne jaja tasiemców np. niemytych owoców leśnych.
- Objawy chorobowe w przebiegu bąblowicy mogą pojawić się po długim okresie od momentu zarażenia (nawet po wielu latach).
- Torbiele powstające w bąblowicy najczęściej umiejscawiają się w wątrobie, ale zmiany mogą dotyczyć również innych narządów.
- Objawy kliniczne bąblowicy nie są charakterystyczne, a potwierdzenie zarażenia wymaga badań diagnostycznych.
- Leczenie niektórych postaci bąblowicy wymaga interwencji chirurgicznej.
Piśmiennictwo
- Dr n. med. Ewa Duszczyk „Bąblowica (zarażenie tasiemcem bąblowcowym): przyczyny, objawy i leczenie” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/157118,bablowica (dostęp 09.01.2025 r.)
- Przemysław Myjak i inni „Standardy w zakresie laboratoryjnych czynności w parazytologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz laboratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyników badań (propozycje)”; Diagnostyka laboratoryjna; 2011 Vol. 47 Nr 3 341-351
- Definicje przypadków chorób zakaźnych na potrzeby nadzoru epidemiologicznego; Wersja robocza (6b), luty, 2020; Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP-PZH
- Informacje o zachorowaniach na choroby zakaźne i zatruciach w Polsce w 2024 roku; Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB
- Jerzy Stefaniak, Krystyna Frąckowiak, Krzysztof Kaczmarek „Bąblowica jednojamowa (echinokokoza)” https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.4.4.1.?postlogin= (dostęp 09.01.2025 r.)
- Jerzy Stefaniak, Elżbieta Kacprzak „Bąblowica wielojamowa (alweokokoza) https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.4.4.2. (dostęp 09.01.2025 r.)
- Patric R. Murray, K.S. Rozenthal, M.A.Pfaller – Mikrobiologia wyd. VI Wrocław 2011
- Zbigniew Anusz „Mikrobiologia i parazytologia lekarska”; PZWL 1990
- prof. dr hab. n. med. Ernest Kuchar „Jak można się zarazić bąblowcem? Czy jedzenie jagód z lasu zanieczyszczonych odchodami lisa może prowadzić do zarażenia?” https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.19.24.3. (dostęp 10.01.2025 r.)
- Bąblowica – letnie zagrożenie https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/bablowica-letnie-zagrozenie (dostęp 10.01.2025 r.)
