Atopowe zapalenie skóry (AZS)

Spis treści

1. Czym jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?
2. Jaka jest skala problemu – występowanie atopowego zapalenia skóry (AZS)?
3. Sucha, czerwona i swędząca skóra – gdzie szukać pomocy?
4. Jak leczyć atopowe zapalenie skóry (AZS)?
5. Czy z atopowym zapaleniem skóry (AZS) „da się normalnie żyć”?

Skóra jest narządem chroniącym ciało przed szkodliwymi czynnikami środowiska, w którym żyjemy. Równie ważny jest jej wygląd, który istotnie wpływa na samoocenę, samopoczucie oraz pewność siebie. Niestety, choroby skóry, w tym przewlekłe, są powszechne, a podstawowa wiedza na ich temat jest kluczowa do odpowiednio wczesnego rozpoznania, a następnie przestrzegania zasad leczenia i pielęgnacji. Jedną z najczęstszych (zwłaszcza u dzieci) dermatoz jest atopowe zapalenie skóry – co dokładnie kryje się pod tym pojęciem? Odpowiedź znajduje się w poniższym artykule.

Czym jest atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest przewlekłą, nawracającą chorobą charakteryzującą się łososioworóżowymi, silnie swędzącymi zmianami skórnymi, których lokalizacja jest różna w zależności od populacji; u niemowląt i małych dzieci zmiany obejmują twarz (najczęściej policzki), skórę głowy i wyprostne powierzchnie kończyn, a u starszych dzieci i dorosłych są to głównie okolice zgięć. Istotą schorzenia jest uszkodzenie bariery nabłonkowej, czyli nie do końca szczelne i ścisłe połączenia między komórkami stanowiącymi pierwszą linię obrony skóry. Sprawia to, że dalsze obszary narządu łatwiej ulegają podrażnieniu i w konsekwencji stanowi zapalnemu.

Najczęściej stosowanymi kryteriami diagnostycznymi są te zaproponowane przez Hanifina i Rajkę, które obejmują 5 głównych cech klinicznych, takich jak świąd, przewlekły i nawracający przebieg, typowa lokalizacja zmian skórnych, atopia w wywiadzie oraz początek choroby przed 2. rokiem życia. Chorobę dzieli się na trzy podgrupy w zależności od wieku zachorowania: o wczesnym (od urodzenia do 2. roku życia), późnym (po okresie dojrzewania) i starczym (powyżej 60. roku życia) początku.

Jaka jest skala problemu – występowanie atopowego zapalenia skóry (AZS)?

W naszym kręgu cywilizacyjnym atopowe zapalenie skóry występuje u około 10-30% dzieci i 2-10% dorosłych. W ostatnich dziesięcioleciach jej częstość wzrosła aż 2-3 krotnie, najnowsze dane wskazują jednak na pewne plateau co do zachorowań. U niektórych pacjentów choroba utrzymuje się z minimalnymi zmianami, jednak u istotnej części przebieg kliniczny jest zmienny z występowaniem tzw. zaostrzeń, definiowanych jako nasilenie objawów wymagające intensyfikacji leczenia. Typowymi czynnikami wyzwalającymi są gorączka, pocenie się, niepokój, stres, noszenie wełnianych ubrań, infekcje, a szczególnie u młodszych dzieci także określone pokarmy, najczęściej tzw. alergizujące. W tym miejscu warto zaznaczyć, że atopowe zapalenie skóry nie jest chorobą alergiczną, jednak wraz z atopowym zapaleniem skóry (AZS) istotnie częściej współistnieje alergia. Według danych literaturowych wykonywanie testów w kierunku alergii pokarmowej u dzieci powinno być ograniczone (zarówno testów skórnych, jak i swoistych przeciwciał w klasie IgE); pochopne rozpoznawanie alergii i stosowanie diety eliminacyjnej przy braku uzasadnienia nie poprawią przebiegu choroby, a jedynie narażą pacjenta na niedobory.

Sucha, czerwona i swędząca skóra – gdzie szukać pomocy?

Przy podejrzeniu atopowego zapalenia skóry warto udać się do lekarza rodzinnego lub specjalisty dermatologa, a w przypadku dzieci także pediatry, którzy pomogą w ustaleniu rozpoznania. Wizyta jest ważna także z innych względów – z uwagi na wspomniane częstsze występowanie chorób alergicznych u osób z atopowym zapaleniem skóry lekarz oceni wskazania do przeprowadzenia diagnostyki w ich kierunku. Najczęściej dzieje się tak wtedy, gdy po uchwytnym kontakcie z danym alergenem (kontaktowym, wziewnym czy pokarmowym) zmiany skórne uległy wyraźnemu zaostrzeniu i/lub występowały inne objawy oraz gdy taka zależność powtarza się. W tym przypadku opcją jest przeprowadzenie testów skórnych lub oznaczenie stężenia swoistych przeciwciał w klasie IgE (na rynku są dostępne tzw. panele o bardzo szerokim zakresie oznaczanych alergenów).

Jak leczyć atopowe zapalenie skóry (AZS)?

Leczenie AZS obejmuje jednoczesne działania, takie jak nawilżanie skóry (w celu wspomagania regeneracji i utrzymania szczelnej bariery naskórkowej), zmniejszenie (a najlepiej likwidację) świądu, leczenie zaostrzeń i zakażeń w obrębie narządu. Eksperci Amerykańskiej Akademii Pediatrii podają, że w każdej postaci choroby absolutną podstawą postępowania jest odpowiednia pielęgnacja skóry przy pomocy środków nawilżających (emolientów); kupując emolient najlepiej skonsultować się z lekarzem, gdyż „emolient emolientowi nierówny”, a jego skuteczność jest warunkowana odpowiednim, nieprzypadkowym składem. Najbardziej efektywne jest jego stosowanie zaraz po kąpieli (kiedy skóra jest jeszcze wilgotna); często zaleca się aplikację przynajmniej raz dziennie, ale zależy to od czynników indywidualnych i środowiskowych. Co do świądu to głównym sposobem na jego redukcję, oprócz ciągłego nawilżania skóry, jest stosowanie leku przeciwhistaminowego pierwszej generacji (np. hydroksyzyny w dawce 0,5–1 mg/kg, difenhydraminy 1,25 mg/kg). Leki stosowane przy zaostrzeniach to głównie miejscowe glikokortykosteroidy, a coraz częściej używa się tzw. inhibitorów kalcyneuryny. W przypadku umiarkowanej do ciężkiej postaci choroby możliwa jest terapia systemowa, w tym coraz lepiej dostępne, nowoczesne leczenie biologiczne.

Czy z atopowym zapaleniem skóry (AZS) „da się normalnie żyć”?

W znacznej większości przypadków objawy atopowego zapalenia skóry udaje się opanować, nie da się jednak tego osiągnąć bez wytrwałego stosowania zaleceń lekarskich. Warto również zwracać uwagę na pojawianie się nawet niewielkich zaostrzeń, tak by szybko i w porę je leczyć. Nie należy lekceważyć wspomnianego świądu – drapanie nasila wtórnie zmiany chorobowe, a także zwiększa ryzyko zakażeń skóry. Podsumowując, leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS) opiera się na dwóch filarach – odpowiednia pielęgnacja i przestrzeganie zaleceń lekarskich. Spełniając te warunki znacznie zwiększa się szanse na opanowanie choroby.

Piśmiennictwo

1. https://www.aap.org/en/patient-care/atopic-dermatitis/treatment-of-atopic-dermatitis/
2. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC9191759/
3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4254569/
4. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6399565/
5. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448071/
6. https://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/20406223211066728?rfr_dat=cr_pub++0pubmed&url_ver=Z39.88-2003&rfr_id=ori%3Arid%3Acrossref.org