Czym jest anemia?
Niedokrwistość (anemia) jest stanem klinicznym, w którym stwierdza się obniżenie poziomu hemoglobiny (HGB) we krwi poniżej wartości, która zabezpiecza właściwe utlenowanie tkanek i narządów. Zazwyczaj towarzyszą jej zmniejszenie wartości hematokrytu (HCT) i liczby krwinek czerwonych – erytrocytów (RBC). Liczba krwinek czerwonych czasami pozostaje w granicach wartości prawidłowych.
O niedokrwistości (anemii) mówimy w przypadku zmniejszenia stężenia hemoglobiny poniżej 12g/dl – kobiety (wartości te nie dotyczą kobiet w ciąży) i poniżej 13 g/dl – mężczyźni (definicja WHO).
W praktyce najczęściej występują niedokrwistości wtórne – towarzyszące chorobom przewlekłym, niedokrwistości z niedoboru żelaza – przewlekła i ostra, niedokrwistość Addisona-Biermera i niedokrwistości polekowe.
Przyczyny anemii
Anemia (niedokrwistość) może być spowodowana:
1. Upośledzeniem wytwarzania erytrocytów z powodu:
- niedoboru żelaza, witaminy B12, kwasu foliowego,
- choroby szpiku – anemia aplastyczna, mielodysplazja, nowotwory hematologiczne
- upośledzenia erytropoezy z innych przyczyn np. niedoboru erytropoetyny, androgenów, hormonów tarczycy, farmakoterapii, chemioterapii, radioterapii.
2. Zwiększoną utratą krwi.
3. Patologią układu krwiotwórczego, objawem innej choroby upośledzającej krwiotworzenie lub skracającej czas przeżycia erytrocytów.
Z tego względu zawsze przed podjęciem leczenia należy ustalić rodzaj anemii (niedokrwistości), przyczyny jej wystąpienia, a w szczególności zdiagnozować ewentualną chorobę, która ją wywołała.
Objawy anemii
Do najczęstszych klinicznych objawów anemii niezależnie od przyczyn jej wystąpienia należą tzw. objawy głodu tlenowego, czyli niedotlenienia ważnych układów i narządów spowodowane zmniejszonym transportem tlenu, wynikającym ze spadku stężenia hemoglobiny. Zaliczamy do nich:
- ogólne objawy anemii: stopniowo postępujące osłabienie, zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego, duszność, zwiększona podatność na infekcje,
- objawy anemii ze strony układu sercowo naczyniowego: kołatanie serca, tachykardia, bóle wieńcowe,
- objawy anemii ze strony układu nerwowego: senność, zawroty głowy, szum w uszach, mroczki przed oczami,
- może również wystąpić bladość skóry i błon śluzowych.
Nasilenie objawów anemii zależy nie tylko od stopnia niedokrwistości, ale również od dynamiki jej rozwoju. Pacjenci, u których głęboka niedokrwistość rozwija się od godzin do kilku dni tolerują ją znacznie gorzej niż pacjenci, u których niedokrwistość rozwijała się przez kilka miesięcy (np. z niedoboru witaminy B12). Ta druga grupa pacjentów często nie ma świadomości choroby. Powolne narastanie niedokrwistości powoduje uruchomienie mechanizmów adaptacyjnych do niedoboru tlenu, przez co nawet głęboka niedokrwistość może nie powodować odczuwalnych objawów.
Przy interpretowaniu wartości hemoglobiny (HGB) należy wziąć też pod uwagę wiek pacjenta i choroby towarzyszące. Pacjenci w zaawansowanym wieku, z chorobą wieńcową i niewydolnością oddechową mają znacznie gorszą nietolerancję niedokrwistości.
Rodzaje anemii i ich diagnostyka
Istnieje kilka podziałów niedokrwistości. Największe znaczenie ma jednak morfologiczny podział niedokrwistości, uwzględniający parametry oceniane w badaniu morfologii krwi obwodowej, czyli:
- średnią objętość krwinki czerwonej (MCV),
- średnie stężenie hemoglobiny w krwinkach czerwonych (MCHC) – ich wysycenie hemoglobiną,
- średnią masę hemoglobiny w erytrocycie (MCH).
Na podstawie podziału morfologicznego niedokrwistości dzielimy na:
- Mikrocytowe MCV ↓ przeważnie hypochromiczne
- Normocytowe MCV 80-97 fl normochromiczne
- Makrocytowe MCV↑ hyperchromiczne
Ocena wskaźników czerwonokrwinkowych (MCV, MCHC, MCH, RDW) dostarcza informacji pozwalających na podejmowanie właściwej diagnostyki anemii.
MCV (średnia objętość erytrocytu)
MCV< 80 fl może wskazywać na: niedokrwistość z niedoboru żelaza, część przypadków niedokrwistości w chorobach przewlekłych, talasemię. W takich przypadkach MCH i MCHC mogą wykazywać tendencję do obniżonych wartości.
MCV >100 fl może wskazywać na: niedokrwistość z niedoboru witaminy B12 (MCV najczęściej >115 fl), lub niedokrwistość z niedoboru kwasu foliowego, niedokrwistość w przebiegu zespołu mielodysplastycznego, niedokrwistości polekowe, wywołane lekami interferującymi z metabolizmem kwasu foliowego (np. metotreksat, sulfonamidy), choroby wątroby. W takich przypadkach MCH i MCHC nie mają istotnego znaczenia, mogą być podwyższone w niedoborach witamin.
MCHC (średnie stężenie hemoglobiny w erytrocytach)
MCHC ↓ obniża się, gdy stężenie HGB spada szybciej niż MCV krwinek czerwonych.
- MCHC↓ MCH↓ → wskazuje na hypochromię
- MCHC↓MCH=N lub MCHC=N MCH↓ → w tych wariantach również występuje hypochromia.
RDW (miara zróżnicowania wielkości erytrocytów)
RDW – czyli tak zwana miara zróżnicowania wielkości erytrocytów (mikrocyty, makrocyty, fragmenty krwinek czerwonych) – jest również pomocne w różnicowaniu niedokrwistości.
Prawidłowy RDW oznacza względną homogenność komórek (to znaczy ich podobną wielkość).
RDW powyżej 15% świadczy o ich heterogenności (anizocytozie), czyli inaczej mówiąc informuje o dużej rozpiętości wielkości krwinek czerwonych.
Zaburzenia RDW ocenia się zwykle razem z MCV w celu różnicowania przyczyny niedokrwistości.
- Niskie MCV↓ skojarzone z wysokim RDW↑ jest typowe dla niedoboru żelaza,
- Niskie MCV↓ z prawidłowym RDW=N bardziej pasuje do obrazu niedokrwistości spotykanych w chorobach przewlekłych.
W codziennej praktyce wysoki wskaźnik RDW jest najczęściej pierwszym objawem niedoboru żelaza poprzedzającym wystąpienie odchyleń w innych badaniach. Podwyższone RDW↑ występuje często wcześniej niż zmniejszone MCV↓ (RDW ulega podwyższeniu jako pierwszy parametr w morfologii).
Przeczytaj też: Najczęstsze rodzaje anemii i ich przyczyny
