Anaplazmoza jest bakteryjną chorobą ludzi i zwierząt przenoszoną przez kleszcze. Zasięg występowania anaplazmozy pokrywa się z terenami występowania innych infekcji odkleszczowych, takich jak borelioza z Lyme, babeszjoza i kleszczowe zapalenie mózgu. Niewielka liczba przypadków anaplazmozy wykrywanych w Polsce może wynikać z niespecyficznych objawów klinicznych infekcji oraz z ograniczenia dostępu do diagnostyki laboratoryjnej w tym kierunku. Artykuł wyjaśnia czym jest anaplazmoza, jak ją rozpoznać i na czym polega leczenie infekcji.
Spis treści:
- Anaplazmoza – co to jest?
- Jak dochodzi do zakażenia anaplazmozą?
- Anaplazmoza – objawy
- Diagnostyka anaplazmozy
- Anaplazmoza – leczenie i profilaktyka
- Anaplazmoza – podsumowanie
Anaplazmoza – co to jest?
Ludzka anaplazmoza granulocytarna (dawna nazwa – ehrlichioza granulocytarna) wywoływana jest przez małe Gram-ujemne bakterie z gatunku Anaplasma phagocytophilum. Choroba należy do grupy infekcji odzwierzęcych (zoonoz) przenoszonych przez kleszcze.
Bakterie wywołujące anaplazmozę są obligatoryjnie wewnątrzkomórkowe i bytują głównie w granulocytach (neutrofilach, eozynofilach, bazofilach). Wewnątrzkomórkowa lokalizacja chroni drobnoustroje przed układem immunologicznym.
Anaplazmoza – występowanie choroby
Po raz pierwszy przypadki anaplazmozy opisano w latach 90-ch XX wieku u pacjentów w USA (w stanach Wisconsin i Minnesota). Obecnie wiadomo, że tereny endemicznego występowania zakażeń Anaplasma phagocytophilum spotykane są w Europie, Azji, Ameryce Północnej (najwięcej przypadków), wszędzie tam, gdzie bytują kleszcze z rodzaju Ixodes.
>> Sprawdź też: Kleszcze afrykańskie – jakie choroby przenoszą?
Anaplazmoza – liczba przypadków
Liczba przypadków anaplazmozy na świecie jest niedoszacowana ze względu na ograniczenia wynikające z braku wiedzy o tej infekcji i dostępu do testów laboratoryjnych służących rozpoznaniu choroby. Regionalne badania diagnostyczne związane z wykrywaniem anaplazmozy wskazują na jej rosnące znaczenie dla zdrowia publicznego na całym świecie.
Metaanaliza przypadków anaplazmozy przedstawiona w 2023 r. w Journal of Vector Borne Diseases wykazała ponad 41% wzrost globalnej częstości występowania choroby w okresie 15 lat. Jest to w dużym stopniu związane z globalnym ociepleniem klimatu, mającym wpływ na rozszerzanie zasięgu występowania kleszczy przenoszących bakterie.
>> Dowiedz się więcej: Sezon na kleszcze
W Polsce odnotowuje się w ciągu roku pojedyncze zachorowania na anaplazmozę, w Europie jest to kilkadziesiąt przypadków. Wyniki badań przeciwciał przeciwko Anaplasma phagocytophilum u ludzi świadczą jednak o dużo częstszym stykaniu się z patogenem, niż wynika to z liczby zgłoszeń – w populacji niemieckiej przeciwciała wykrywano u 2-6% pacjentów, wśród Belgów podejrzewanych o chorobę odkleszczową ten odsetek wynosił ok. 30%.
Jak dochodzi do zakażenia anaplazmozą?
Głównym rezerwuarem bakterii z gatunku Anaplasma phagocytophilum są małe gryzonie (myszy, ryjówki, nornice), dzikie zwierzęta kopytne (jelenie, sarny) i owce.
Wektorami przenoszącymi patogeny na człowieka i zwierzęta są kleszcze z rodzaju Ixodes. Bakterie żyją zarówno w postaciach larwalnych kleszczy jak i w trakcie ich przeobrażeń z larwy w nimfę i postać dorosłą. Najwięcej zachorowań w Polsce przypada na okres maj – lipiec, a najczęstszym wektorem zakażenia są nimfy, rzadziej dorosłe kleszcze.
>> Przeczytaj też: Rumień wędrujący – jak rozpoznać objaw po ugryzieniu kleszcza?
Bakteria wnika do organizmu człowieka przez skórę, podczas ukłucia przez zakażonego kleszcza, a następnie rozprzestrzenia się drogą naczyń krwionośnych i chłonnych. Możliwe jest również zakażenie w trakcie przetaczania krwi, chociaż dzieje się to bardzo rzadko.
Okres wylęgania anaplazmozy trwa zazwyczaj 1-2 tygodnie (granicznie 5-30 dni).
Czynnikami ryzyka rozwoju ciężkiej postaci infekcji są:
- opóźnione wdrożenie leczenia,
- wiek > 65 r.ż.,
- zaburzenia odporności,
- liczne (masywne) ukąszenia przez kleszcze.
Anaplazmoza – objawy
Przebieg anaplazmozy może przybrać różne nasilenie – od bezobjawowego (jedynym dowodem na przebycie zakażenia jest pojawienie się swoistych przeciwciał), po bardzo ciężkie przypadki, ze zgonem włącznie. Objawy kliniczne zakażenia nie są charakterystyczne, co jest utrudnieniem w prawidłowym ukierunkowaniu diagnostyki laboratoryjnej.
Wczesne objawy choroby (dni 1–5) są zazwyczaj łagodne lub umiarkowane i mogą obejmować:
- gorączkę, dreszcze,
- silny ból głowy,
- bóle mięśni i stawów,
- nudności, wymioty, biegunkę, utratę apetytu.
W dalszym przebiegu choroby zazwyczaj obserwuje się powiększenie wątroby i śledziony, może wystąpić atypowe zapalenie płuc, wysypka.
Objawy ciężkiej (późnego stadium) choroby występują rzadko i mogą obejmować:
- niewydolność oddechową,
- zaburzenia neurologiczne,
- krwawienia do przewodu pokarmowego i krwotoki wewnętrzne,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- niewydolność nerek,
- zespół rozsianego krzepnięcia wewnątrznaczyniowego,
- rozpad mięśni poprzecznie prążkowanych,
- wtórne zakażenia grzybicze i wirusowe,
- zgon.
>> Zobacz także: Borelioza – najczęstsza choroba odkleszczowa
Diagnostyka anaplazmozy
Ze względu na brak charakterystycznych objawów, anaplazmozy nie można rozpoznać klinicznie. Sugestią do diagnozowania pacjenta w kierunku anaplazmozy są wyniki hematologicznych i biochemicznych badań surowicy krwi oraz wywiad epidemiologiczny.
Osobami podejrzanymi o zakażenie Anaplasma phagocytophilum są pacjenci ukąszeni przez kleszcze, z wysoką gorączką, małopłytkowością, granulocytopenią, podwyższonym stężeniem białka C-reaktywnego (CRP) oraz zwiększoną aktywnością aminotransferaz.
Badania laboratoryjne ukierunkowane na anaplazmozę obejmują:
- preparat mikroskopowy – w rozmazie krwi obwodowej barwionej metodą Wrighta lub Giemsy w leukocytach obserwowane są wtręty (tzw. morule) charakterystyczne dla anaplazmozy. Zmiany widoczne są w ostrej fazie choroby u ponad 60% zakażonych;
- badania serologiczne – służą wykrywaniu swoistych przeciwciał w krwi pacjenta, stosowane są metody immunofluorescencji pośredniej (IFA), immunoblotting, testy ELISA;
- badania molekularne – polegają na wykrywaniu materiału genetycznego Anaplasma phagocytophilum metodą PCR.
Anaplazmoza – leczenie i profilaktyka
W leczeniu anaplazmozy stosowane są antybiotyki przepisywane przez lekarza. Lekami z wyboru są tetracykliny. Doraźnie stosowane są leki obniżające gorączkę oraz niesteroidowe leki przeciwzapalne.
Dla większości chorych wystarczające jest leczenie ambulatoryjne, które kończy się całkowitym powrotem do zdrowia. W przypadku ciężkiego przebiegu infekcji konieczna może okazać się długotrwała rehabilitacja.
>> Sprawdź też: Kleszczowe zapalenie mózgu – objawy i diagnostyka
Najbardziej skuteczną metodą zapobiegania anaplazmozie jest unikanie kontaktu z kleszczami.
Sprzyja temu:
- unikanie przebywania na obszarze częstego występowania kleszczy,
- odpowiedni ubiór w rejonach występowania kleszczy (np. lasy, łąki):
- długie rękawy,
- długie nogawki,
- wysokie skarpety,
- wysokie cholewki butów,
- czapki z daszkiem,
- jasne kolory ubrań,
- stosowanie repelentów,
- kontrola skóry po powrocie z terenów występowania kleszczy (szczególnie pach, pachwin, fałdów skórnych).
Anaplazmoza – podsumowanie
- Anaplazmoza jest bakteryjną chorobą zakaźną przenoszoną przez kleszcze z rodzaju Ixodes.
- Na zakażenie najbardziej narażone są osoby przebywające na obszarze częstego występowania kleszczy (lasy, łąki).
- Najwięcej zachorowań na anaplazmozę w Polsce przypada na okres maj – lipiec.
- Objawy anaplazmozy nie są charakterystyczne i mogą przypominać inne infekcje odkleszczowe.
- Diagnostyka anaplazmozy wymaga wykonania ukierunkowanych badań laboratoryjnych.
- W leczeniu anaplazmozy stosowane są antybiotyki.
- Zapobieganiu anaplazmozie sprzyja odpowiedni ubiór i stosowanie repelentów w rejonach częstego występowania kleszczy.
>> To może Cię zainteresować: Babeszjoza – przyczyny, objawy, diagnostyka, leczenie u ludzi
Piśmiennictwo
- dr hab. n. med. Ernest Kuchar „Anaplazmoza” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-bakteryjne/157139,anaplazmoza (dostęp 22.02.2025 r.)
- Ludzka granulocytarna anaplazmoza – rzadka ale groźna choroba przenoszona przez kleszcze NIZP PZH https://www.pzh.gov.pl/ludzka-granulocytarna-anaplazmoza-rzadka-ale-grozna-choroba-przenoszona-przez-kleszcze/ (dostęp 23.02.2025 r.)
- Karshima, Solomon Ngutor & others „Global status of Anaplasma phagocytophilum infections in human population: A 50-year (1970–2020) meta-analysis” Journal of Vector Borne Diseases 60(3):p 265-278, Jul-Sep (dostęp 22.02.2025 r.)
- Ludzka anaplazmoza granulocyt arna https://www.pzh.gov.pl/projekty-i-programy/profilaktyka-chorob-odkleszczowych/ludzka-anaplazmoza-granulocytarna/ (dostęp 24.02.2025 r.)
