Współautorką artykułu jest Zofia Kowalska
Spis treści
- Czym jest alergia IgE-zależna?
- Jak działa alergia IgE-zależna?
- Które alergeny najczęściej powodują alergie IgE-zależne?
- Diagnostyka alergii IgE-zależnych
- Jeśli to nie alergia IgE-zależna… to jaka?
- Alergia bez objawów?
Gdy pada hasło „alergia”, często myślimy o rodzaju reakcji, który znamy doskonale z filmów czy seriali. Scena zazwyczaj przebiega następująco: w posiłku spożywanym przez bohatera przypadkowo (lub celowo) znajduje się produkt, na który bohater ten ma silną alergię. Niemalże natychmiast po kontakcie z alergenem zaczynają pojawiać się niepokojące objawy: obrzęk, zaczerwienienie, wysypka, trudności w oddychaniu. Tak przedstawiane reakcje na pokarmy upodobali sobie szczególnie twórcy seriali komediowych, takich jak Przyjaciele (alergia na kiwi), Jak Poznałem Waszą Matkę (alergia na orzechy ziemne i skorupiaki), Współczesna Rodzina (alergia na soję). Reakcja przebiegająca w ten sposób to właśnie alergia IgE-zależna. Przedstawienie jej na filmowym ekranie jako coś zabawnego to zabieg dosyć niefortunny, ponieważ jest to najniebezpieczniejsza forma alergii, mogąca stanowić zagrożenie życia.
Czym jest alergia IgE-zależna?
Alergia IgE-zależna to forma immunologicznej nadwrażliwości na określone alergeny pokarmowe i/lub wziewne, związana z nadmierną produkcją przeciwciał IgE (są to tzw. swoiste przeciwciała klasy IgE). Cechą charakterystyczną tej formy alergii jest szybkość reakcji: objawy często występują natychmiast po kontakcie z alergenem, choć mogą być także opóźnione do 4 godzin. Reakcja może przybrać różne formy: od wysypki, obrzęku, kaszlu, kichania, biegunki aż do reakcji ogólnoustrojowej, prowadzącej do znacznego obniżenia ciśnienia tętniczego krwi – czyli wstrząsu anafilaktycznego. To właśnie ryzyko anafilaksji sprawia, że alergie IgE-zależna są tak niebezpieczne.
Jak działa alergia IgE-zależna?
U osoby predysponowanej do rozwoju alergii pierwszy kontakt z alergenem powoduje wytworzenie przeciwciał IgE, bez wystąpienia żadnych objawów. Wytworzone przeciwciała IgE otaczają komórkę tuczną (jedna z komórek układu odpornościowego) i czekają w gotowości na kolejny kontakt z alergenem. Gdy to nastąpi, przeciwciała łączą się z alergenem i dochodzi do degranulacji („pęknięcia”) komórki tucznej. W efekcie zostają uwolnione substancje, odpowiadające za wystąpienie reakcji alergicznej, zwłaszcza histaminy. Dlatego też skuteczne łagodzenie objawów alergii zazwyczaj opiera się na stosowaniu leków przeciwhistaminowych.
Które alergeny najczęściej powodują alergie IgE-zależne?
Najczęstsze alergeny prowadzące do wystąpienia alergii IgE-zależnych znajdziemy w produktach mlecznych, jajach, orzeszkach ziemnych, orzechach, rybach, skorupiakach, soi, pszenicy czy sezamie. Mechanizm IgE-zależny odpowiada także za większość reakcji na pyłki drzew i traw oraz towarzyszących im alergii krzyżowych (zespół pyłkowo-pokarmowy).
Na szczególną uwagę zasługują alergeny orzechów arachidowych (Ara h 1, Ara h 2, Ara h 3, Ara h 6, Ara h 9), mleka (kazeina), jajka (owomukoid) i pszenicy (Tri a 19), ponieważ to właśnie one często odpowiadają za wystąpienie ciężkich reakcji alergicznych, w tym wstrząsu anafilaktycznego. Warto zaznaczyć, że alergia IgE-zależna może powstać na dowolne białko pokarmowe, choć wcześniej wymienione alergeny powodują ten rodzaj nadwrażliwości najczęściej (należą do wielkiej 9 alergenów pokarmowych zaproponowanych przez FDA – Food and Drug Administration).
Diagnostyka alergii IgE-zależnych
Pierwszym krokiem przed rozpoczęciem diagnostyki jest przeprowadzenie dokładnego wywiadu z pacjentem w celu wstępnej oceny, z jakim rodzajem i formą reakcji mamy do czynienia. Przy podejrzeniu występowania alergii IgE-zależnej najczęściej początkiem diagnostyki są testy skórne i/lub testy alergologiczne z krwi.
Testy skórne uogólniając, polegają na nakłuciu skóry i wprowadzeniu alergenu, a następnie obserwowaniu reakcji skórnej, takiej jak zaczerwienienie, świąd lub obrzęk; wszystko pod okiem lekarza, alergologa. Testy alergiczne z krwi polegają na badaniu poziomu swoistych przeciwciał IgE skierowanych przeciwko określonym alergenom. W ramach testów z krwi zazwyczaj przesiewowo wykonuje się badanie panelowe, w kierunku alergii wziewnych i/ lub pokarmowych z oznaczeniem swoistych przeciwciał IgE. Możemy wykonać również oznaczanie całkowitego stężenia IgE we krwi, które w alergiach często jest podwyższone. Jednakże wzrost całkowitego IgE we krwi może również występować w innych stanach, takich jak choroby pasożytnicze, zakażenia bakteryjne i wirusowe, sarkoidoza, aspergiloza płucna, łuszczyca, stany niedoboru odporności i inne.
Doskonalszą metodą diagnostyczną w przypadku alergii IgE-zależnych jest diagnostyka molekularna. Metoda ta pozwala nam nie tylko ocenić, które czynniki powodują alergie (np. mleko), ale także, które dokładnie białka w nich zawarte są źródłem reakcji (np. kazeina).
W przypadku alergii pokarmowych wiedza te jest potrzebna, aby określić, czy alergen może być spożywany po obróbce termicznej, czy też musi być wyeliminowany w każdej postaci. Przykładowo, przy alergii na kazeinę produkty mleczne muszą być wyeliminowane w każdej postaci, natomiast przy alergii na białka serwatki produkty po odpowiedniej obróbce termicznej często nie powodują objawów.
Co więcej, diagnostyka molekularna pozwala nam ustalić, jak duże jest ryzyko wystąpienia ciężkiej reakcji na alergen – w tym wstrząsu anafilaktycznego. Przykładowo, alergia na białko orzecha ziemnego Ara h 8 niezwykle rzadko powoduje ciężkie reakcje alergiczne. Co więcej, białko to traci właściwości alergizujące po obróbce termicznej. Tymczasem alergia na białka zapasowe orzechów ziemnych (Ara h 1, Ara h 2, Ara h 3 i Ara h 6) wiąże się z wysokim ryzykiem anafilaksji. Co gorsza, obróbka termiczna nie ma na nie wpływu. Niezwykle ciekawym przypadkiem jest także alergia na białko Ara h 9, która może wiązać się ze wstrząsem anafilaktycznym, ale zazwyczaj w towarzystwie dodatkowego czynnika wyzwalającego, jakim może być intensywny wysiłek fizyczny, silny stres, infekcja czy stosowanie używek.
Z kolei w przypadku alergii na pyłki diagnostyka molekularna jest niezwykle pomocna w rozpoznaniu alergii krzyżowych z pokarmami, które pozostają nieuchwytne w klasycznych badaniach swoistych przeciwciał IgE, czy w kwalifikacji do swoistej immunoterapii.
Jeśli to nie alergia IgE-zależna… to jaka?
Musimy pamiętać, że poza alergiami IgE-zależnymi występują także alergie niezależne od IgE.
Zgodnie z ustaleniami Coombsa i Gella z 1963 roku w zależności od rodzaju komórek biorących udział w reakcji alergicznej rozróżnia się cztery główne typy nadwrażliwości:
- I typ nadwrażliwości – reakcja natychmiastowa zależna od przeciwciał IgE
W ten typ reakcji zaangażowane są limfocyty B, komórki tuczne (mastocyty) i bazofile. Ten rodzaj alergii jest najbardziej powszechny i dotyczy ok. 35% społeczeństwa.
- II typ nadwrażliwości – reakcja cytotoksyczna, zależna od przeciwciał IgM i IgG
W ten typ nadwrażliwości zaangażowane są komórki NK (natural killer) i makrofagi. Przeciwciała błędnie wiążą się z komórkami organizmu i powodują ich niszczenie, w wyniku aktywacji innych mechanizmów układu odpornościowego takich jak np. układ dopełniacza czy komórek NK. Przykładem choroby z udziałem tego mechanizmu jest pokrzywka przewlekła.
- Typ III – reakcja kompleksów immunologicznych
W ten typ reakcji zaangażowane są neutrofile i płytki krwi. Przeciwciała IgG przyłączają się do antygenów, tworząc tzw. kompleksy immunologiczne. Kompleksy te odkładają się w tkankach i aktywują białka tzw. układu dopełniacza. Następnie dochodzi do pobudzenia neutrofilii i płytek krwi, które gromadzą się i uszkadzają otaczającą tkankę. Zachęcamy do zapoznania się z webinarium dr. Hałasy na temat nadwrażliwości pokarmowej IgG-zależnej.
- Typ IV – reakcja komórkowa, reakcja opóźniona
W ten typ reakcji zaangażowane są limfocyty T, monocyty i makrofagi. Do uczulenia najczęściej dochodzi w wyniku długotrwałego kontaktu z antygenem (np. przewlekłe przyjmowanie leków, noszenie biżuterii z niklem). Tutaj pobudzane są limfocyty typu Th, które wydzielają tzw. cytokiny aktywujące limfocyty cytotoksyczne odpowiedzialne za niszczenie tkanek mających kontakt z danym alergenem. Przykładem chorób związanych z nadwrażliwością typu IV są: alergie na leki, alergie na metale, niewielki odsetek alergii pokarmowych.
Obecnie, zgodnie z zaleceniami EAACI (European Academy of Allergology and Clinical Immunology) z 2001 roku, reakcje alergiczne dzielimy już na 2 główne kategorie:
- IgE-zależne (I typ nadwrażliwości)
- IgE-niezależne (II-IV typ nadwrażliwości i inne)
Przebieg obu rodzajów alergii może być bardzo podobny, jednak w przypadku alergii niezależnych od IgE objawy zazwyczaj są mocno opóźnione (do 3 dni po kontakcie z alergenem, a nawet dłużej). Reakcje niezależne od IgE mają zazwyczaj mniej intensywny przebieg niż te zależne od IgE i w zdecydowanej większości nie wiążą się z ryzykiem wstrząsu anafilaktycznego, nie dochodzi również do produkcji przeciwciał IgE. Z tego powodu badania przeciwciał IgE (w tym także diagnostyka molekularna alergii) nie wykażą alergii, które od IgE nie zależą. W ich przypadku jedyną opcją diagnostyczną jest dokładna obserwacja objawów, czasowa eliminacja produktów podejrzanych o powodowanie reakcji oraz skrupulatne prowadzenie dzienniczka żywieniowego. Ewentualnie w przypadku alergii kontaktowych możemy zapytać alergologa o skórne testy płatkowe.
Alergia IgE zależna bywa także mylona z nietolerancjami i nadwrażliwościami pokarmowymi – m.in. z nietolerancją histaminy czy nadwrażliwością na salicylany. W przypadku tych zaburzeń badanie IgE także nie wykaże żadnych nieprawidłowości, mimo występowania objawów po spożyciu określonych pokarmów. Więcej na ten temat przeczytaj TUTAJ.
Alergia bez objawów?
Warto podkreślić, że o alergii mówimy wtedy i tylko wtedy, gdy występują objawy. Zdarza się, że IgE swoiste dla konkretnego alergenu pokarmowego jest podwyższone, jednak po jego spożyciu nie występują objawy. W takiej sytuacji mamy do czynienia z tzw. uczuleniem, ale nie alergią. Oznacza to, że przeciwciała IgE zostały wytworzone, jednak nie rozwinęła się pełna alergia. W takim przypadku eliminacja danego alergenu jest nie tylko niepotrzebna, ale wręcz może wyrządzić więcej szkód niż pożytku. Jeśli wyeliminujemy dany pokarm, układ odpornościowy może „zapomnieć”, że wytworzył na niego tolerancję. To z kolei może skutkować powstaniem pełnej alergii IgE-zależnej.
Podsumowując, podstawą diagnostyki negatywnych reakcji jest zawsze dokładna obserwacja objawów. Reakcje na pokarmy nie muszą być spowodowane alergią IgE zależną wykrywaną w testach alergicznych. Może wystąpić m.in. nadwrażliwość lub nietolerancja pokarmowa, które mogą przypominać objawy alergii. Ponadto, w przypadku alergii wziewnej, istnieje możliwość syntezy przeciwciał IgE na poziomie narządowym, które również nie są wykrywane w testach alergicznych. Ta złożoność mechanizmów powoduje, że każdy wynik testu alergologicznego powinien być zawsze interpretowany i skonsultowany z lekarzem, specjalistą, który uwzględni objawy kliniczne, historię pacjenta i inne czynniki diagnostyczne. To pozwoli na prawidłowe postawienie diagnozy i planowanie dalszego postępowania.
