Afazja u dzieci: objawy, przyczyny, rodzaje afazji dziecięcej

Mowa i znajomość języka stanowią dwa nieodzowne elementy prawidłowego funkcjonowania człowieka w jego najbliższym otoczeniu. Ich wykształcenie wpływa na właściwy rozwój emocjonalny, społeczny czy poznawczy u ludzi. Nie zawsze procesy te przebiegają płynnie, bez jakichkolwiek zakłóceń. Co robić w chwili, gdy zaobserwujemy u naszego dziecka problemy edukacyjne, trudności w doborze słów, pogłębienie bariery w komunikacji z najbliższym otoczeniem lub wycofanie się dotychczasowych funkcji językowych, które dziecko wcześniej rozwinęło?

Spis treści:

1. Co to jest afazja u dzieci?
2. Rodzaje afazji dziecięcej
3. Jakie są objawy afazji u dziecka?
4. Przyczyny afazji dziecięcej
5. Jak zdiagnozować afazję u dziecka?
6. Leczenie afazji dziecięcej
   • Czy afazja u dzieci jest wyleczalna?
7. Afazja u dzieci – podsumowanie

Co to jest afazja u dzieci?

Afazją językową nazywamy specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i języka powstałe w wyniku uszkodzenia struktur mózgowia lub mikrourazów o niejednoznacznym mechanizmie. Zmiany te lokalizowane są głównie w obrębie lewego płata skroniowego.

>> Warto przeczytać: Mózg – budowa, funkcje, działanie ludzkiego mózgu

Afazja stanowi częściową lub całkowitą niemożność rozumienia i mówienia, jak również utrudnienia w zakresie czytania czy pisania. Postępujący proces niezdiagnozowanej i nieleczonej afazji rozwojowej może z czasem doprowadzić do niepełnosprawności z powodu izolacji i utraty ról odgrywanych w społeczeństwie.

Afazja jako termin została wprowadzona w 1864 roku przez Armanda Trousseau. W 1917 roku afazja rozwojowa została wydzielona z grupy zaburzeń rozwojowych mowy. W polskim nazewnictwie funkcjonuje wiele terminów opisujących tę dysfunkcję. Są to m. in.:

• niedokształcenie mowy o typie afazji;
• niedokształcenie mowy pochodzenia korowego;
• dysfazja;
• alalia;
• niedorozwój mowy;
• SLI (Specific Language Impairment), czyli specyficzne zaburzenia językowe.

Rodzaje afazji dziecięcej

Istnieje kilka typów zaburzeń mowy o typie afazji:

1. Ekspresyjny (ruchowy, motoryczny) – polega on na rozumieniu mowy przez dziecko, ale bez możliwości mówienia lub słabym rozwoju mowy własnej
2. Percepcyjny (sensoryczny) – mowa dziecka jest niewyraźna, niepoprawna gramatycznie, a rozumienie mowy otoczenia odbywa się w ograniczonym zakresie
3. Mieszany (motoryczno-sensoryczny).

W populacji dziecięcej wyróżnia się różne jej określenia, m. in. dziecięcą afazję nabytą, dziecięcą afazję rozwojową, czyli wrodzoną (dysfazję).

W przypadku afazji wrodzonej zaburzenia rozwoju mowy rozpoznawane są głównie po ukończonym 12. miesiącu życia dziecka.

Afazja nabyta rozpoznawana jest najwcześniej w 2. roku życia. To w tym okresie dziecko zaczyna tworzyć własne wyrażenia i rozumieć wypowiedzi otoczenia.

Jakie są objawy afazji u dziecka?

Afazja często występuje jako zespół wielu trudności w rozumieniu i tworzeniu słów przez dziecko.

Objawy afazji to m. in.:

• trudności w nauce nowych słów, zapamiętywaniu ich znaczenia;
• trudności w powtarzaniu czyichś wypowiedzi i zdań;
• nieprawidłowości w zakresie praksji, parafazje głoskowe (opuszczanie i przestawianie głosek, zamiany głosek), parafazje słowne (wtrącanie błędnych słów w wypowiedzi), agramatyzmy (wykorzystywanie niewłaściwych form gramatycznych wyrazów);
• uproszczona, uboga w słownictwo budowa zdań;
• tworzenie neologizmów, niezrozumiała mowa;
• zapominanie nauczonego słownictwa;
• problemy z wyrażaniem swoich myśli za pomocą słów (ubogi zasób słownictwa w wypowiedziach, trudności w utworzeniu zdań z wyrazów, mowa dziecka jest powolna);

Dzieci z afazją nie posiadają umiejętności opisywania przedmiotów za pomocą właściwie dobranych słów, przedmioty określane są opisowo.

Wśród dodatkowych problemów, które charakteryzują to schorzenie zaliczamy także:

• trudności w pisaniu (agrafia)
• trudności w czytaniu (aleksja)
• trudności w zapamiętywaniu
• trudności z koncentracją
• nerwowość, lękliwość, nadpobudliwość, izolacja społeczna i zmniejszenie poczucia własnej wartości
• problemy z integracją sensoryczną (SI) i motoryką małą i dużą .

W przypadku rozpoznanego typu motorycznego afazji w trakcie rozwoju dziecka zachodzi wiele charakterystycznych zmian.

Dziecko w wieku 2 lat z rozpoznaną afazją rozwojową nie wypowiada pojedynczych słów, w wieku 3 lat nie tworzy dwuwyrazowych prostych zdań. W 5.-6. roku życia w mowie dziecka pojawiają się onomatopeje. Dziecko rozumie mowę, ale trudności zaczyna sprawiać odbieranie wypowiedzi złożonych. Pokazuje nazwane przedmioty, komunikuje się pozawerbalnie m. in. za pomocą gestykulacji. Coraz częściej występują dodatkowo problemy z komunikacją w grupie rówieśniczej, zaburzenia zachowania i emocji, obniżenie koncentracji.

U dzieci z rozpoznaną afazją sensoryczną głównymi trudnościami jest rozumienie ich wypowiedzi. Pojawia się częściowo lub całkowicie trudność z rozumieniem usłyszanych słów. Dziecko nie potrafi zrozumieć swoich wypowiedzi. Pod koniec 1. roku życia nie potrafi adekwatnie zareagować na poznane wcześniej określenia. W 2. roku życia nie umie nazywać prostych przedmiotów a także wykonać podstawowych poleceń. Wtórnie do tych trudności pojawiają się m. in. zaburzenia zachowania i emocji: wstydliwość, lęk, strach, zaburzenia pamięci i koncentracji. Dziecko zaczyna być coraz bardziej odseparowane od rówieśników.

Przyczyny afazji dziecięcej

Afazja może wystąpić jako jedno z następstw różnych stanów chorobowych ośrodkowego układu nerwowego (afazja nabyta), jak:

• padaczka, np. zespół Landaua-Kleffnera;
• urazy czaszkowo-mózgowe;
• zapalenie mózgu w przebiegu chorób infekcyjnych, m.in. HSV;
• nowotwory OUN;

Pierwotne przyczyny zaburzeń mowy mogą mieć swoje podłoże w nieprawidłowościach przebiegu okresu prenatalnego (choroby matki w pierwszych miesiącach ciąży, predyspozycje do poronień, zatrucia i wpływ leków stosowanych przez matkę w czasie ciąży czy przebyte infekcje w pierwszych 3 latach życia dziecka w okresie najintensywniejszego rozwoju mowy).

Najczęstszą przyczyną zaburzeń mowy o typie afazji jest padaczka wieku dziecięcego.

>> Przeczytaj także: Padaczka u dzieci – objawy, przyczyny, rodzaje, diagnostyka

Jak zdiagnozować afazję u dziecka?

Diagnostyka afazji językowej nie jest prosta z uwagi na duże podobieństwo prostego opóźnienia rozwoju mowy i afazji językowej, zwłaszcza u młodszych dzieci (około 3.-4. roku życia). Powyżej 5. roku życia postęp rozwoju mowy u dziecka z afazją zaczyna odbiegać od rówieśników, jest powolny lub go brak. Kryterium różnicowania to: szybkość ustępowania objawów w czasie, prawidłowy rozwój ruchowy i intelektualny, które występują u dziecka z prostym opóźnieniem rozwoju mowy.

Afazja ma także wiele wspólnych cech z całościowymi zaburzeniami rozwoju i autyzmem. W przypadku obu schorzeń występuje zaburzenie rozumienia lub tworzenia mowy. Kryterium różnicowania to: zdolność do tworzenia właściwych interakcji społecznych, potrzeba kontaktu z rówieśnikami i rodzicami, zabawa symboliczna występują w afazji.

W diagnostyce zaburzeń rozwoju mowy poza dokładnie zebranym wywiadem, niezwykle istotna jest diagnostyka obrazowa OUN, pod postacią rezonansu magnetycznego mózgowia.

Poza dokładnym badaniem lekarskim, w tym m. in.:

• konsultacją neurologiczną (wykluczenie uszkodzenia OUN);
• okulistyczną (wykluczenie zaburzeń widzenia i wady wzroku);
• audiologiczną (wykluczenie niedosłuchu);

powinniśmy przy postawieniu diagnozy brać pod uwagę także badanie przez:

•  psychologa z oceną ilorazu inteligencji (w celu wykluczenia upośledzenia umysłowego):
•  konsultację logopedyczną i w uzasadnionych przypadkach także ocenę genetyczną dziecka.

Uzupełnieniem powinna być konsultacja foniatry (diagnostyka zaburzeń głosu) czy psychiatry dziecięcego (wykluczenie podłoża psychiatrycznego lub różnicowanie z autyzmem).

Leczenie afazji dziecięcej

Dziecko z rozpoznaną afazją rozwojową wymaga ścisłej i stałej opieki wielu specjalistów, a także współpracy między placówką edukacyjną a rodzicami i wspieranie osiągnięć dziecka w każdej ze sfer. Do grona specjalistów zaliczamy m. in. psychologa, neurologopedę, pedagoga, terapeutę integracji sensorycznej.

Czy afazja u dzieci jest wyleczalna?

W przypadku rozpoznań afazji w populacji dziecięcej stopień uzyskania poprawy w dużej mierze zależy od przyczyn wywołujących to zaburzenie.

Leczenie dzieci z zaburzenia rozwoju mowy o typie afazji polega przede wszystkim na terapii logopedycznej.

Skuteczność terapii językowej powinna być wzmacniana poprzez współpracę najbliższej rodziny i placówki edukacyjnej, do której uczęszcza dziecko.

Rokowanie zależne jest także od wieku dziecka w chwili rozpoznania (za wyjątkiem uszkodzenia ośrodków mowy w obu półkulach OUN).

Afazja u dzieci – podsumowanie

1. Afazja u dzieci definiowana jest jako grupa nieprawidłowości prowadzących do trudności lub utraty zdolności posługiwania się językiem w mowie i piśmie.
2. Wyróżniamy 3 rodzaje afazji : motoryczną, sensoryczną i mieszaną.
3. Afazja może być zaburzeniem pierwotnie występującym u dziecka jako efekt nieprawidłowego rozwoju układu nerwowego we wczesnym dzieciństwie lub wtórnie do innych schorzeń.
4. Afazja jest często trudna do rozpoznania z uwagi na duże podobieństwo objawów do innych zaburzeń neurorozwojowych jak proste opóźnienie rozwoju mowy czy całościowe zaburzenia rozwoju i spektrum autyzmu.
5. Dziecko z rozpoznaną afazją wymaga wielospecjalistycznej opieki i ścisłej współpracy ze strony rodziny jak i środowiska edukacji.

Bibliografia

1. E. Pilarska „Afazja rozwojowa”. Child neurology, Vol. 26/2017, nr 52
2. J. Antczak- Kujawin „Niedokształcenie mowy o typie afazji u dziecka sześcioletniego- studium przypadku.” Logopaedica Lodziensia Nr 1 (2017)
3. A. Ostrowska , D, Halicka, J. Tarasiuk, A. Kułakowska, „Zaburzenia funkcji językowych typu afazji u dzieci i osób dorosłych”. Uniwersytet Medyczny w Białymstoku