Achondroplazja, znana również jako karłowatość, jest rzadką chorobą genetyczną, charakteryzującą się nieproporcjonalnie niskim wzrostem. Jakie są przyczyny, objawy oraz metody diagnozy i leczenia tej choroby? Zachęcamy do lektury – dowiedz się więcej o diagnostyce, rokowaniach oraz współczesnych podejściach terapeutycznych w walce z achondroplazją, które znacząco wpływa na życie pacjentów i ich rodzin.
Spis treści:
- Achondroplazja – co to jest?
- Achondroplazja – przyczyny
- Achondroplazja – objawy karłowatości chondrodystroficznej
- Achondroplazja – diagnostyka choroby
- Achondroplazja – leczenie
- Karłowatość chondrodystroficzna – rokowania
Achondroplazja – co to jest?
Achondroplazja to rzadka choroba genetyczna, która uważana jest za najczęściej występującą formę chondrodysplazji. Częstość występowania achondroplazji na świecie szacuje się na około 1 na 25 000 żywych urodzeń.
Achondroplazja – przyczyny
Achondroplazja jest spowodowana mutacjami receptora dla czynnika wzrostu fibroblastów (fibroblast growth factor receptor 3, FGFR3), który znajduje się na krótkim ramieniu chromosomu 4. W większości sytuacji jest to zmiana dotycząca pojedynczego nukleotydu, tzw. mutacja punktowa. Gen ten koduje element receptorów odpowiedzialnych za przekazywanie sygnałów ważnych dla wzrostu kości. Zmiany we wspomnianym genie prowadzą do zaburzeń w produkcji specjalnych komórek chrzęstnych, co zakłóca proces zwany kostnieniem śródchrzęstnym, odpowiedzialnym za wzrost kości długich. W rezultacie, osoby z achondroplazją mają charakterystycznie krótsze kończyny.
Większość przypadków achondroplazji, bo aż około 80%, wynika z mutacji, która pojawia się spontanicznie, czyli de novo. Oznacza to, że dziecko z achondroplazją może urodzić się rodzicom, którzy nie mają tej choroby. Pozostałe 20% przypadków to sytuacje, gdy przynajmniej jeden z rodziców również ma achondroplazję.
>> To może Cię zainteresować: Dystrofia mięśniowa Duchenne’a – co warto wiedzieć o tej rzadkiej chorobie?
Jak dziedziczona jest achondroplazja?
Achondroplazja dziedziczona jest w sposób autosomalny dominujący, co oznacza, że osoba posiadająca jedną zmienioną kopię genu FGFR3 zawsze będzie miała objawy choroby. Skutkuje to tym, że objawy achondroplazji są bardzo jednolite wśród osób z tym schorzeniem, co prowadzi do niewielkiej różnorodności w ich wyglądzie zewnętrznym.
Jeżeli jeden z rodziców cierpi na achondroplazję, istnieje 50% szans, że choroba zostanie przekazana ich dziecku. Gdy obydwoje rodziców mają achondroplazję, prawdopodobieństwo, że ich potomstwo będzie miało normalny wzrost, wynosi 25%, a szansa na zachorowanie na achondroplazję to również 50%. Istnieje także 25% ryzyko, że dziecko odziedziczy od obu rodziców zmutowany gen w formie homozygotycznej, co zwykle jest letalne. Oznacza to, że płody zazwyczaj obumierają na początkowych etapach ciąży lub wkrótce po urodzeniu.
Warto także wspomnieć, że wiek ojca wpływa na ryzyko wystąpienia spontanicznych mutacji genetycznych, które mogą prowadzić do achondroplazji. Starsi ojcowie mają wyższe ryzyko przekazania takiej mutacji swoim dzieciom. W przeciwieństwie do wieku ojca, wiek matki nie ma wpływu na prawdopodobieństwo wystąpienia achondroplazji u potomstwa.
Achondroplazja – objawy karłowatości chondrodystroficznej
Ze względu na częstość występowania objawów, symptomy achondroplazji możemy podzielić na:
- Bardzo częste: nieproporcjonalnie niski wzrost, skrócenie kończyn przy prawidłowej długości tułowia, koślawość kolan, kifoza piersiowo-lędźwiowa.
- Częste: zapadnięta nasada nosa, wydatne czoło, krótkopalczastość, bezdech senny, bardzo małe dłonie kształtu trójzębnego, zniekształcony otwór wielki czaszki, zwężenie kanału kręgowego, nieprawidłowość funkcjonalna ucha środkowego, niedosłuch, nadmierna ruchliwość stawu biodrowego oraz kolanowego, dziecięca hipotonia mięśniowa, ograniczona ruchomość stawu łokciowego, hiperlordoza lędźwiowa, makrocefalia, krótkie paliczki.
- Sporadyczne: wodogłowie,otyłość, hipoplazja klatki piersiowej, skrócenie bliższych segmentów kończyn, nieprawidłowa morfologia talerzy kości biodrowych, dermatozy.
>> Sprawdź też: Choroby rzadkie i ultrarzadkie
Achondroplazja – diagnostyka choroby
Nie istnieją algorytmy diagnostyczne dla achondroplazji. Diagnoza opiera się zwykle na podstawie określonych cech oraz badaniach obrazowych i genetycznych.
Badania USG
Badanie ultrasonograficzne (USG) jest jednym z narzędzi, które może być wykorzystywane w diagnostyce achondroplazji, szczególnie w przypadku płodów i noworodków.
Zazwyczaj wykrycie cech achondroplazji w USG prenatalnym możliwe jest już w drugim trymestrze ciąży. Specjalista może zwrócić uwagę na nieproporcjonalnie krótkie kończyny, zwłaszcza ramiona i uda, co jest jednym z charakterystycznych znaków tej choroby. Możliwe jest również zaobserwowanie charakterystycznych cech czaszki, takich jak wydatne czoło. Po narodzinach, USG może być używane do oceny strukturalnej kości, w tym do zidentyfikowania typowych dla achondroplazji cech kostnych.
Badania genetyczne
Rozpoznanie achondroplazji potwierdzane jest za pomocą badań genetycznych pod kątem występowania mutacji w genie FGFR3 przy użyciu metody sekwencjonowania DNA (achondroplazja – badanie rzadkich mutacji). Badanie wariantów w FGFR3 jest wskazane u dzieci z charakterystycznym obrazem choroby lub w celu diagnostyki różnicowej. Aby pomóc w ustaleniu konkretnej postaci dysplazji, można przeprowadzić sekwencjonowanie w panelu wielogenowym, zawierającym także inne sprawcze geny.
Diagnostyka prenatalna może zostać przeprowadzona przypadkowo podczas rutynowego badania USG w drugim lub trzecim trymestrze ciąży, jeśli u rozwijającego się płodu stwierdza się skrócenie kości długich. Dostępna jest obecnie nieinwazyjna diagnostyka prenatalna z wykorzystaniem wolnego płodowego DNA znajdującego się we krwi matki, charakteryzująca się wysoką czułością i swoistością.
Przedimplantacyjna diagnostyka genetyczna jest także możliwa dla rodziców planujących zapłodnienie in vitro i wszczepienie zarodka.
Badanie hormonu wzrostu
Badanie poziomu hormonu wzrostu (GH, growth hormone) nie jest standardową procedurą w diagnostyce achondroplazji, ponieważ przyczyny tej choroby są genetyczne, a nie hormonalne. Jednak badanie to wykorzystywane jest w diagnostyce różnicowej z innymi zaburzeniami wzrostu, takimi jak niedobór hormonu wzrostu, gdzie niski wzrost badanego jest spowodowany niewystarczającą produkcją GH przez przysadkę mózgową. U dzieci z niedoborem GH, suplementacja tego hormonu może prowadzić do normalizacji tempa wzrostu, co nie ma miejsca w achondroplazji.
Achondroplazja – leczenie
Achondroplazja to choroba genetyczna, dla której nie ma obecnie lekarstwa całkowicie niwelującego przyczyny choroby, ale istnieją różne multidyscyplinarne podejścia terapeutyczne mające na celu poprawę jakości życia osób dotkniętych tą chorobą. Do kluczowych aspektów leczenia achondroplazji należą:
- Interwencje ortopedyczne
Korekta deformacji kości: W niektórych przypadkach mogą być zalecane operacje korygujące deformacje kości i stawów, szczególnie w przypadku silnie wyrażonej koślawości kolan.
Wykorzystanie procedur wydłużania kości u osób z achondroplazją to jedna z metod leczenia, która może polepszyć jakość życia poprzez zwiększenie długości kończyn i poprawę proporcji ciała. Chociaż nie jest to leczenie, które adresuje podstawową przyczynę achondroplazji, ma ono znaczenie w korygowaniu niektórych wynikających z niej ograniczeń fizycznych.
- Leczenie hormonalne
W niektórych przypadkach, choć kontrowersyjne, stosuje się terapię hormonem wzrostu, aby stymulować wzrost kości u dzieci z achondroplazją. Jednakże skuteczność tej metody jest ograniczona i nie zawsze rekomendowana jako standardowe leczenie.
- Interwencje neurochirurgiczne
Osoby z achondroplazją często mają problemy z kręgosłupem, takie jak stenoza kanału kręgowego, która może wymagać interwencji chirurgicznej, aby uniknąć uszkodzenia nerwów i innych poważnych komplikacji.
- Wsparcie rozwoju i rehabilitacja
Fizjoterapia jest ważnym elementem leczenia, pomagającym w utrzymaniu zakresu ruchu i siły mięśniowej.
- Wsparcie psychologiczne i społeczne
Doradztwo dla rodziny oraz wsparcie psychologiczne mogą być niezbędne, by pomóc zarówno pacjentom, jak i ich rodzinom w radzeniu sobie z wyzwaniami związanymi z chorobą.
- Terapia farmakologiczna
Obecnie w trakcie badań klinicznych jest kilka potencjalnych terapii. Jeden z leków terapeutycznych, zwanyVoxzogo (vosoritide), biologiczny analog silnego stymulatora kostnienia śródchrzęstnego, niedawno zakończył III fazę badań klinicznych z obiecującymi wynikami. Lek wykazywał skorygowany względem placebo wzrost szybkości wzrostu o 1,6 cm/rok u dzieci z achondroplazją.
>> Sprawdź też: Zespół Patau – trisomia 13. chromosomu
Karłowatość chondrodystroficzna – rokowania
U osób, u których zdiagnozowano to zaburzenie, występuje zwiększona śmiertelność w dzieciństwie. Rokowanie dla osób z achondroplazją w dużej mierze zależy od jakości i wczesności interwencji medycznych oraz od stopnia występowania powikłań. Współczesne postępy w medycynie umożliwiają osobom z achondroplazją prowadzenie pełnego i aktywnego życia, chociaż mogą się one spotkać z różnymi wyzwaniami zdrowotnymi i społecznymi.
Achondroplazja jest najczęstszą formą pierwotnej dysplazji szkieletowej, manifestującą się przez nieproporcjonalnie krótkimi kończynami oraz charakterystycznymi cechami czaszkowymi. Etiologia tego zaburzenia wynika z mutacji w genie FGFR3, która zakłóca normalny rozwój kości długich. Diagnoza achondroplazji opiera się na badaniach genetycznych potwierdzających obecność specyficznej mutacji oraz na radiografii, która pomaga zidentyfikować typowe cechy szkieletowe. Wczesne wykrycie jest kluczowe dla efektywnego zarządzania stanem zdrowia pacjenta.
Opieka merytoryczna: lek. Katarzyna Banaszczyk
Bibliografia
1. McDonald EJ., De Jesus O. Achondroplasia. [Updated 2023 Aug 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-.
2. Legare JM. Achondroplasia. 1998 Oct 12 [Updated 2023 May 11]. In: Adam MP, Feldman J, Mirzaa GM, et al., editors. GeneReviews® [Internet]. Seattle (WA): University of Washington, Seattle; 1993-2024.
3. https://rarediseases.info.nih.gov/diseases/8173/achondroplasia
4. Breinholt VM., Rasmussen CE., Mygind PH. et al. TransCon CNP, a Sustained-Release C-Type Natriuretic Peptide Prodrug, a Potentially Safe and Efficacious New Therapeutic Modality for the Treatment of Comorbidities Associated with Fibroblast Growth Factor Receptor 3-Related Skeletal Dysplasias. J Pharmacol Exp Ther. 2019 Sep;370(3):459-471.
