Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego

Spis treści

1. Epidemiologia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
2. Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
3. Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
4. Badania biochemiczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
5. Badania serodiagnostyczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
6. Badania radiologiczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)
7. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) a nowotwory
8. Podsumowanie

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) należy do tzw. nieswoistych chorób zapalnych jelit, w których (w większości) z nieznanych do końca przyczyn dochodzi do uszkadzania ścian cewy pokarmowej i w konsekwencji szeregów objawów klinicznych. Jakie objawy powinny skłaniać do diagnostyki w kierunku tejże choroby? O tym w poniższym artykule.

Epidemiologia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to najczęstsza w Europie i Stanach Zjednoczonych choroba zapalna jelit, występująca z częstością od 9 do 20 przypadków na 100 000 osób rocznie. Główny szczyt zachorowań przypada na wiek od 15 do 30 lat, a drugi, mniejszy, występuje pomiędzy 50. a 70. rokiem życia. Nie oznacza to, że ta przewlekła choroba nie dotyczy dzieci, które stanowią od 15% do 20% wszystkich pacjentów, a im młodszy wiek zachorowania tym cięższy przebieg i mniej korzystne rokowanie.

Objawy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Ważnym czynnikiem determinującym skuteczność leczenia i minimalizację ryzyka powikłań choroby jest wczesna diagnostyka, a ta nie jest możliwa bez znajomości objawów; klasyczny obraz obejmuje biegunkę z dużą ilością świeżej krwi (ze śluzem lub bez), wzmożone parcie na mocz i stolec, ból brzucha o różnym nasileniu, często ustępujący podczas defekacji; u niewielkiej liczby pacjentów może dochodzić do zaparć. Chorobę należy podejrzewać także w przypadku uczucia osłabienia połączonego z co najmniej 4 wypróżnieniami dziennie i utratą masy ciała (część literatury naukowej podaje spadek o 5 kg w ciągu ostatniego roku).

Diagnostyka wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii podają, że rozpoznanie wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG) opiera się na ocenie klinicznej w połączeniu z kolonoskopią, podczas której pobierane są próbki do oceny histopatologicznej bioptatów. Jednocześnie należy wykluczyć inne jednostki chorobowe o podobnej symptomatologii (głównie choroby zakaźne). Należy przede wszystkim pamiętać o możliwości zakażenia toksynotwórczym szczepem Clostridum difficile. W diagnostyce tej infekcji rekomendowane jest w pierwszej kolejności wykonanie przesiewowego badania dehydrogenazy glutaminianowej (GDH), a następnie, w przypadku dodatniego wyniku, oznaczenie obecności toksyn A i B w stolcu. W razie uzyskania ujemnego wyniku toksyn i dodatniego wyniku GDH zaleca się wy­konanie posiewu kału. Należy także wykonać posiewy stolca w kierunku Campylobacter spp., Escherichia coli 0157:H7, Salmonella/Shigella. Wskazane jest przeprowadzenie oceny mikroskopowej świeżej próbki stolca w kierunku amebiozy (Entamoeba histolytica). W diagnostyce różnicowej należy wziąć pod uwagę również popromienne i niedokrwienne zapalenie jelita grubego, zmiany polekowe, a także raka jelita grubego.

Badania biochemiczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Ważnym markerem korelującym z ciężkością stanu zapalnego w jelicie grubym jest kalprotektyna, będąca tzw. białkiem ostrej fazy (czyli takim, który pojawia się w przypadku obecności stanu zapalnego), a którą oznacza się w próbce kału. Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii (PTG) podają, że stężenie przekraczające 250 µg/g wskazuje na znaczne nasilenie procesu zapalnego, ale nie jest wystarczająca z rozpoznaniem choroby i nie eliminuje konieczności wykonania endoskopii. Niemniej kalprotektyna jest bardzo prostym, łatwo dostępnym i stosunkowo tanim markerem pomagającym w ocenie aktywności choroby. Badania takie jak stężenie białka C-reaktywnego w surowicy, elektrolitów, morfologia krwi obwodowej, parametry oceniające gospodarkę żelazem (Fe, TIBC, ferrytyna) i parametry cholestazy (ALT, AST, GGTP, fosfataza zasadowa, bilirubina) po­winny być wykonane na początku u każdego pacjenta z podejrzeniem WZJG.

Badania serodiagnostyczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Niezależnie od stadium choroby u części chorych stwierdza się obecność tzw. przeciwciał p-ANCA (przeciwciała przeciw antygenom cytoplazmy neutrofilów) oraz ASCA (przeciwciała przeciwko Saccharomyces cerevisiae); te pierwsze są częstsze w przypadku WZJG, drugie natomiast u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna, przez co oznaczenie obydwu ułatwia różnicowanie. Kolejnym istotnym markerem jest antygen karcynoembrionalny (CEA), którego podwyższony poziom wskazuje na zaostrzenie już rozpoznanej choroby. Należy jednak pamiętać, że brak nieprawidłowych wyników nie wyklucza WZJG.

Badania radiologiczne wrzodziejącego zapalenia jelita grubego (WZJG)

Podstawowym badaniem radiologicznym wykonywanym przy podejrzeniu nie tylko wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (WZJG), ale ogólnie chorób zapalnych jelit jest ultrasonografia jamy brzusznej z oceną jelit, co w wielu przypadkach pozwala w nieinwazyjny sposób ocenić rozległość i nasilenie zmian. Zdecydowanie rzadziej wykonywanym (w wyjątkowych sytuacjach) jest zdjęcie rentgenowskie jelita grubego z podwójnym kontrastem (z kontrastem dodatnim, np. barem i kontrastem ujemnym, czyli powietrzem), które na dodatek jest przeciwwskazane u pacjentów z dużą aktywnością choroby.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) a nowotwory

U pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego (WZJG) wzrasta ryzyko wystąpienia raka jelita grubego; jest ono kumulacyjne i wynosi 2% po dziesięciu latach od rozpoznania, 8% po 20 latach i 20–30% po 30 latach, które dodatkowo wzrasta przy większej aktywności choroby.

Podsumowanie

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) jest chorobą, która może być z powodzeniem leczona. Stąd wymienione na początku objawy powinny skłaniać ku udaniu się na wizytę lekarską, podczas której zostaną zlecone odpowiednie badania diagnostyczne. Należy pamiętać, że ich zakres może różnić się w zależności od liczby i nasilenia objawów, a także chorób współistniejących.

>>> Przeczytaj też: Kalprotektyna w kale – marker stanu zapalnego jelit

Piśmiennictwo

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK459282/
2. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0011502919300318?via%3Dihub
3. https://www.termedia.pl/Guidelines-for-the-management-of-ulcerative-colitis-Recommendations-of-the-Polish-Society-of-Gastroenterology-and-the-Polish-National-Consultant-in-Gastroenterology,41,50345,1,1.html
4. https://gut.bmj.com/content/68/Suppl_3/s1.long
5. https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30044357/