Spis treści
- Witamina B1 (tiamina) – rola w organizmie
- Biodostępność witaminy B1 (tiaminy) – czynniki wpływające na wchłanianie
- Zapotrzebowanie i źródła witaminy B1 (tiaminy) w diecie
- Niedobór witaminy B1 (tiaminy) w organizmie
Witamina B1 (tiamina) to jedna z rozpuszczalnych w wodzie, witamin grupy B. Ciekawostką jest fakt, że została zidentyfikowana jako pierwszy związek w tej grupie, dlatego została oznaczona cyfrą jeden, a odkrycia dokonał polski biochemik Kazimierz Funk, prowadząc badania nad przyczynami choroby beri-beri. Jemu również zawdzięczamy wprowadzenie powszechnie dziś używanego terminu „witamina”, czyli substancja niezbędna do życia (z łacińskiego „vita”), zawierająca w swojej strukturze azot (należąca do grupy amin).
Witamina B1 (tiamina) – rola w organizmie
Witamina B1 (tiamina) jest składnikiem wielu enzymów, odgrywając istotną rolę w przemianach prowadzących do uzyskania energii, zwłaszcza w przemianach węglowodanów.
Uczestniczy również w przewodnictwie nerwowym, syntezie nukleotydów, oraz procesach oddychania komórkowego. Dzięki temu obserwuje się jej korzystny wpływ na układ nerwowy, mięśniowy i sercowo-naczyniowy. U osób nieprzystosowanych do wysiłku fizycznego uczestniczy w usuwaniu nadmiaru kwasu pirogronowego. Tiamina wywiera hamujący wpływ na esterazę choliny, co skutkuje zwiększoną aktywnością acetylocholiny, dlatego niedobór witaminy B1 przekłada się na zwolnienie perystaltyki jelit i zmniejszenia napięcia mięśni gładkich.
Witamina B1 (tiamina) w postaci difosforanu tiaminy jest koenzymem trzech kompleksów enzymatycznych:
- dehydrogenazy pirogronianowej – przemiany węglowodanów
- dehydrogenazy α-ketoglutaranowej – cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa),
- dehydrogenazy ketokwasów uczestniczących w metabolizmie aminokwasów leucyny, izoleucyny i waliny.
Tiamina w postaci trifosforanu tiaminy uczestniczy w przewodnictwie nerwowym.
Biodostępność witaminy B1 (tiaminy) – czynniki wpływające na wchłanianie
Witamina B1 (tiamina) wchłania się w jelicie cienkim, w wyniku transportu aktywnego. Wolna postać tiaminy występująca w błonie śluzowej jelita cienkiego ulega przekształceniu w związek aktywny – pirofosforan.
Duże dawki witaminy B1 (tiaminy) dostarczane z pokarmem lub suplementacją, powodują:
- szybkie wysycenie mechanizmów transportowych i ograniczenie wchłaniania,
- wysycenie tkanek docelowych,
- nasilenie wydalanie witaminy B1 z moczem.
Dlatego suplementacja tiaminy w przypadku, gdy w organizmie nie występują niedobory, jest bezzasadna.
Witamina B1 (tiamina) jest stabilna w środowisku kwaśnym i obojętnym, w którym nie jest wrażliwa na ogrzewanie nawet do 100 stopni Celsjusza. Natomiast takie same warunki w środowisku zasadowym niszczą witaminę B1. Tiamina jest również wrażliwa na działanie kawy i herbaty, które ograniczają jej wchłanianie.
Zapotrzebowanie i źródła witaminy B1 (tiaminy) w diecie
Witamina B1 (tiamina) zawarta jest zarówno w produktach roślinnych, jak i pochodzenia zwierzęcego. Biorąc pod uwagę udział poszczególnych grup produktów, w całodziennej diecie najwięcej witaminy B1 dostarczają:
- produkty zbożowe – 37 % (otręby zbożowe, pieczywo, mąka);
- mięso i ryby – 30% (zwłaszcza wieprzowina);
- ziemniaki – 13%.
Zapotrzebowanie na witaminę B1 (tiaminę) uzależnione jest od ilości węglowodanów w diecie. Im więcej węglowodanów, tym większe zapotrzebowanie.
Na niedobór witaminy B1 (tiaminy) szczególnie narażone mogą być:
- osoby na dietach wysokowęglowodanowych, wegetarianie,
- kobiety w ciąży,
- pacjenci w podeszłym wieku,
- osoby nadużywające kawy i herbaty,
- palacze papierosów,
- osoby nadużywające alkoholu,
- pacjenci z następującymi chorobami: cukrzyca, nowotwory,
- pacjenci po leczeniu antybiotykami.
Niedobór witaminy B1 (tiaminy) w organizmie
Zapasy witaminy B1 (tiaminy) w organizmie człowieka nie są duże. Jej brak objawia się już po ok. trzech tygodniach niedoborów. Początkowe objawy braku witaminy B1 to zmęczenie, drażliwość, zaburzenia nastroju, zaburzenia koncentracji. Dłużej trwające niedobory mogą wywoływać objawy podobne do tych, które obserwuje się w takich chorobach układu nerwowego jak choroba Alzheimera, Parkinsona, Huntingtona lub Wernicke-Korsakoffa. Niedobór tiaminy powoduje zaburzenia gospodarki węglowodanowej, a mózg czerpie energię prawie wyłącznie z tej grupy produktów, dlatego zmiany czynnościowe w ośrodkowym układzie nerwowym pojawiają się stosunkowo szybko, jeśli niedobór trwa dłużej, może dochodzić do rozpadu i zaniku osłonki mielinowej nerwów.
Niedobór witaminy B1 (tiaminy) to również objawy ze strony przewodu pokarmowego – zaburzenia perystaltyki jelit, zaburzenia wydzielania soku żołądkowego, a co za tym idzie, zaburzenia trawienia i przyswajania składników pokarmowych.
Najpoważniejszym skutkiem niedoboru witaminy B1 (tiaminy) jest choroba beri-beri charakteryzująca się zmianami degeneracyjnymi w układzie nerwowym i zanikiem mięśni szkieletowych. Inne objawy to zaburzenia sercowo-naczyniowe i obrzęki.
Nadmierna suplementacja witaminy B1, gdy nie stwierdza się jej niedoboru, również jest niekorzystna.
Piśmiennictwo
- Ciborowska H., Rudnicka A., Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015.
- https://sklep.alablaboratoria.pl/badanie/8156/witamina_b1_tiamina_
