Spis treści
- Budowa układu moczowego. Jak powstaje mocz?
- Jakie parametry badania ogólnego moczu widoczne są na każdym wyniku? Prawidłowe parametry badania ogólnego moczu
- Osad moczu – na czym polega badanie osadu moczu i kiedy się je wykonuje?
- Jak się przygotować do badania ogólnego moczu? Kiedy mocz do badania powinien być pobierany, jak go prawidłowo przechowywać?
- Kiedy należy zrobić badanie ogólne moczu – wskazania
Badanie ogólne moczu jest prostym, ale bardzo cennym diagnostycznie badaniem, które daje szereg informacji o naszym stanie zdrowia. Dlatego badanie moczu wykonuje się nie tylko wówczas, gdy wymagają tego występujące objawy chorobowe (np. sugerujące infekcję układu moczowego), ale również w celu monitorowania przebiegu takich chorób jak cukrzyca, czy nadciśnienie tętnicze.
Budowa układu moczowego. Jak powstaje mocz?
Mocz wytwarzany jest w nerkach, skąd moczowodami przedostaje się do umieszczonego w dole brzucha pęcherza moczowego, a stamtąd przez cewkę moczową na zewnątrz. Wypełnienie pęcherza moczowego jest sygnałem dla nerwów układu przywspółczulnego (wychodzących z poziomu S2-S4 kręgosłupa) do skurczu pęcherza moczowego, rozkurczu zwieracza wewnętrznego cewki i rozpoczęcia mikcji. Opróżnienie pęcherza moczowego to aktywacja nerwów układu współczulnego (wychodzących z wyżej położonych poziomów kręgosłupa Th10-L1) do rozkurczu pęcherza i zamknięcia zwieracza wewnętrznego cewki. Ważnym elementem unerwienia pęcherza moczowego jest nerw sromowy (wychodzący również z poziomu S2-S4), unerwiający zwieracz zewnętrzny cewki moczowej i warunkujący naszą kontrolę nad oddawaniem moczu.
Powstawanie moczu w nerkach to proces wieloetapowy. Pierwsza faza to filtrowanie krwi przez kłębuszki nerkowe, w wyniki czego wytwarzany jest tzw. mocz pierwotny. Zawiera produkty przemiany materii, ale także wodę, witaminy, sole mineralne czy aminokwasy – czyli substancje organizmowi potrzebne. Dlatego w drugiej fazie, fazie wchłaniania zwrotnego w cewkach nerkowych, substancje te są odzyskiwane, a mocz jest zagęszczany. Ostatnim etapem powstawania moczu jest sekrecja, w której odwrotnie do wchłaniania zwrotnego organizm ma jeszcze szansę na pozbycie się niepotrzebnych organizmowi substancji, jak np. leki czy hormony. Efektem całego procesu jest mocz ostateczny, który przez moczowody spływa do pęcherza moczowego i może być wydalony na zewnątrz.
Jakie parametry badania ogólnego moczu widoczne są na każdym wyniku? Prawidłowe parametry badania ogólnego moczu
Badanie ogólne moczu zawiera informacje o jego parametrach fizykochemicznych (barwa, przejrzystość, pH, ciężar właściwy, obecność białka, glukozy, ciał ketonowych, bilirubiny, urobilinogenu) oraz zawartości elementów upostaciowanych (erytrocytów, leukocytów, komórek nabłonka, wałeczków, bakterii lub innych mikroorganizmów, kryształków, kropli tłuszczu, ciał tłuszczowych i pasm śluzu).
Prawidłowy mocz ma barwę żółtą – może być słomkowy, w odcieniu jaskrawej żółci, lub ciemnożółty czy bursztynowy (gdy pacjent wypija zbyt mało płynów). Inna barwa moczu – pomarańczowa, brązowa, czerwona, różowa, niebieska lub nawet zielona – jest nieprawidłowa. Inne zabarwienie moczu może być wynikiem nieprawidłowości lub choroby, np. kolor czerwony sygnalizuje obecność w moczu krwinek czerwonych, ale bywa również związane z dietą (szpinak, czerwone buraczki itp.).
Ciężar właściwy moczu powinien wynosić od 1,01 do 1,03 g/ml i jest odzwierciedleniem ilości spożywanych płynów oraz stopnia zagęszczenia moczu. Podwyższony ciężar właściwy moczu stwierdza się w przypadku, gdy są w nim obecne niewłaściwe składniki (białko, glukoza lub kontrast u pacjentów po badaniu urograficznym). Inną przyczyną jest duże zagęszczenie moczu spowodowane niedoborem lub utratą płynów w organizmie, np. w przebiegu intensywnych wymiotów lub biegunek. Obniżony ciężar właściwy może świadczyć o chorobie nerek lub o wypijaniu bardzo dużych ilości płynów.
PH moczu, czyli jego odczyn, powinien wynosić ok. 6-6,5, chociaż za prawidłowy przyjmuje się przedział od 5,0 do 7,5. Lekko kwaśny odczyn moczu to jeden z elementów naszego układu odpornościowego, zapobiegający przyleganiu bakterii do nabłonka wyściełającego układ moczowy oraz rozwojowi tych bakterii. Lekko zasadowy odczyn moczu spotykany jest u osób na diecie wegetariańskiej, natomiast pH powyżej 8 stwierdza się np. w przebiegu infekcji bakteryjnej lub hiperkaliemii (zwiększonego poziomu potasu).
Niskie pH moczu może być również wynikiem chorób (niewydolność nerek, hipokaliemia lub źle kontrolowana cukrzyca), ale bywa również wynikiem diety bogatej w produkty odzwierzęce – mięso (np. tzw. dieta karniwora).
W prawidłowym moczu nie stwierdza się obecności białka, glukozy, ciał ketonowych, bilirubiny lub urobilinogenu oraz komórek krwi: erytrocytów lub leukocytów.
Prawidłowy wynik badania ogólnego moczu:
Osad moczu – na czym polega badanie osadu moczu i kiedy się je wykonuje?
Osad moczu to analiza polegająca na mikroskopowej ocenie jego upostaciowanych elementów. Obecnie wytyczne diagnostycznie wskazują, iż jeśli wynik badania ogólnego moczu jest prawidłowy (jak zaprezentowany powyżej), nie ma uzasadnienia wykonywanie dodatkowo badania osadu moczu. Wyjątkiem są dzieci do 5 r.ż. oraz kobiety ciężarne (jeśli zaznaczono to na skierowaniu). Te dwie grupy pacjentów powinny mieć wykonany osad moczu z każdym jego badaniem ogólnym.
W jakich przypadkach wykonuje się badanie osadu moczu? Kryteria jego wykonania prezentuje poniższa tabela.
Wynik badania ogólnego moczu wraz z osadem:
Obecność glukozy lub białka w pojedynczej próbce moczu może mieć związek z chorobą nerek, ale pojawienie się tych elementów bywa również niezwiązane z ich chorobami. Pojawienie się białka w pojedynczej porcji moczu może wynikać z intensywnego wysiłku, gorączki, menstruacji oraz przyjmowania leków (acetaminophen, aminoglikozydy, bacitracin, kapropril, colistin, chlorpropamid). Glukoza w pojedynczej porcji moczu może być obecna z powodu przyjmowania estrogenów, kortykosteroidów (sterydów), diuretyków, preparatów tyroksyny.
WAŻNE: glukoza w moczu u dziecka, wykryta nawet w najmniejszym możliwym do oznaczenia stężeniu (jako ślad) jest zawsze traktowana jako wartość krytyczna.
W przypadku infekcji układu moczowego badanie ogólne moczu z osadem wskaże obecność bakterii, ale szczegółowe informacje identyfikujące konkretne bakterie będą dostępne tylko po wykonaniu posiewu moczu.
Jak się przygotować do badania ogólnego moczu? Kiedy mocz do badania powinien być pobierany, jak go prawidłowo przechowywać?
Badanie ogólne moczu to analiza jego pojedynczej, porannej porcji. Badanie porannej próbki moczu jest ważne, ponieważ wówczas jest on gromadzony przez dłuższy czas (całą noc) i ma większą wartość diagnostyczną.
Przed oddaniem moczu do badania ujście cewki moczowej powinno być umyte (bez użycia silnych środków dezynfekcyjnych lub myjących), do wycierania należy użyć czystego, najlepiej jednorazowego ręcznika. W pojemniku na mocz powinna się znaleźć jego środkowa porcja.
Dzień przed badaniem moczu należy wstrzymać się przez podejmowanie intensywnego lub odbiegającego od naszej rutyny wysiłku fizycznego (wyjaśnienie, dlaczego tak powinno być, jest wyżej w artykule). Kobiety nie powinny wykonywać badania w czasie menstruacji oraz dwa dni przed i dwa dni po niej. Nie wykonujemy badania ogólnego moczu również w czasie infekcji.
Materiał do badania moczu powinien być oddany rano w dniu badania, w jak najkrótszym czasie przed wizytą w laboratorium. Natomiast jeśli jesteśmy zmuszeni do jego przechowania, to należy pamiętać, iż musi to być temperatura lodówki (sic!). Pozostawienie pojemnika z moczem np. w łazience może dać wyniki fałszywie pozytywne.
Kiedy należy zrobić badanie ogólne moczu – wskazania
Badanie ogólne moczu jest wartościową analizą stanu naszych nerek, może być wykonywane jako składowa profilaktyki chorób nerek, zarówno u osób zdrowych, jak i cierpiących na niektóre choroby, np. cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, zespół metaboliczny.
Jest badaniem rutynowym u kobiet w ciąży.
Wskazaniem do badania ogólnego moczu jest również infekcja układu moczowego oraz monitorowanie jej leczenia.
