Aspartam to słodzik powszechnie używany jako zamiennik cukru o znikomej kaloryczności. Czym jest aspartam, czy aspartam jest zdrowy, jaki jest aktualny stan wiedzy nt. potencjalnie rakotwórczego działania tego słodzika? Czy aspartam można stosować w ciąży i czy mogą go spożywać dzieci?
Spis treści:
- Co to jest aspartam?
- Aspartam: szkodliwość substancji. Skutki uboczne stosowania aspartamu
- Czy aspartam jest zdrowy?
- Aspartam u dzieci
- Czy aspartam może być stosowany przez kobiety w ciąży i matki karmiące?
- Gdzie można znaleźć aspartam?
- Aspartam – często zadawane pytania
- Aspartam – podsumowanie
Co to jest aspartam?
Aspartam to syntetyczny środek słodzący, wykazujący ok. 200 razy intensywniejszy smak słodki niż sacharoza. Aspartam jest dipeptydem, składającym się z dwóch aminokwasów:
- kwasu asparaginowego,
- fenyloalaniny.
Aspartam ma bardzo niską wartość energetyczną, zawiera 4 kcal/g.
Aspartam właściwości i wchłanianie w przewodzie pokarmowym
W środowisku zasadowym aspartam jest substancją nietrwałą, można go przechowywać do 6 miesięcy, po tym okresie traci słodki smak. W podwyższonej temperaturze ulega rozkładowi, dlatego nie jest używany jako słodzik w wypiekach. Można go jednak znaleźć w wielu produktach żywnościowych, także w formie soli z acesulfamem.
Spożyty aspartam jest całkowicie rozkładany w przewodzie pokarmowym, produkty powstałe w wyniku jego hydrolizy to:
- fenyloalanina,
- kwas asparaginowy,
- metanol (hydroliza aspartamu uwalnia ok. 10% metanolu).
Wszystkie trzy substancje są całkowicie wchłanianie w przewodzie pokarmowym.
>> Może Cię zainteresować: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka
Aspartam: szkodliwość substancji. Skutki uboczne stosowania aspartamu
Aspartam uznawany jest za substancję bezpieczną w użyciu, co potwierdzają badania. Nie zaobserwowano toksycznych efektów jego działania, zarówno w postaci ostrej, jak i przy stosowaniu przewlekłym. Eksperci uznają za bezpieczną dawkę 40 mg aspartam/kg mc/dzień.
Niektórzy obawiali się skutków działania produktów rozpadu aspartamu, głównie metanolu. Jednak hipotezy o jego szkodliwym działaniu nie znajdują potwierdzenia w badaniach. Podobnie jest w przypadku innego metabolitu aspartamu – kwasu asparaginowego. Narażenie na kwas asparaginowy powstały ze spożycia dopuszczalnej ilości aspartamu nie budzi obaw co do jego bezpieczeństwa.
Aspartam a fenyloketonuria
Metabolitem aspartamu budzącym obawy ze względu na potencjalne skutki uboczne u ludzi jest aminokwas fenyloalanina. Aminokwas może być groźny dla pacjentów z fenyloketonurią – rzadką chorobą dziedziczną – w której wysoki poziom fenyloalaniny prowadzi do:
- uszkodzenia układu nerwowego,
- zaburzeń neurologicznych.
Z tego powodu wszystkie produkty zawierające aspartam muszą zawierać ostrzeżenia dla osób obciążonych tym schorzeniem. Pacjent z fenuloketornurią musi ściśle monitorować swoją dietę.
| WAŻNE! Wszystkie produkty zawierające aspartam muszą być oznaczone ostrzeżeniem, iż dany artykuł zawiera fenyloalaninę i może być szkodliwy dla osób z fenyloketonurią. |
Produkty metabolizmu aspartamu
| Kwas asparaginowy | Fenyloalanina | Metanol |
| 40% | 50% | 10% |
Aspartam a alergia – uczulenie na aspartam
W badaniach in vitro aspartam nie uruchamiał reakcji alergicznej IgE zależnej i nie wpływał na uwalnianie histaminy. W badaniach in vivo, w których oceniano wpływ aspartamu na organizm przy pomocy skórnych testów alergicznych, również nie potwierdzono, aby indukował klasyczne reakcje alergiczne.
W literaturze medycznej opisywane są pojedyncze przypadki pokrzywek po aspartamie (również inne postacie nadwrażliwości na ten produkt) nie są to jednak alergie. W jednym z badań, gdzie diagnozowano grupę pacjentów zgłaszających „uczulenie na aspartam”, u żadnej z osób nie potwierdzono wyraźnie powtarzalnej niepożądanej reakcji na ten słodzik. Oznacza to, iż zgłaszane reakcje związane były z innymi niż aspartam czynnikami.
>> Warto przeczytać także: IgE całkowite – o czym świadczy wynik i w jakim celu przeprowadza się badanie?
Czy aspartam jest rakotwórczy?
Badania nad potencjalnie rakotwórczym działaniem aspartam trwają już wiele lat. Najbardziej aktualne stanowisko dotyczące tego zagadnienia pochodzi z 14.07.2023 roku, gdy aspartam został uznany za czynnik mogący przypuszczalnie wywoływać raka wątroby (raka wątrobokomórkowego) u ludzi.
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem, IARC – agenda WHO – zaklasyfikowała aspartam do tej grupy związków na podstawie badań, które – w nomenklaturze badaczy – przynoszą „ograniczone” dowody na wywoływanie raka u ludzi i „mniej niż wystarczające” u zwierząt.
Badania prowadzone na myszach narażonych na aspartam okołoporodowo i spożywających aspartam w paszy po urodzeniu, wykazywały ryzyko zachorowania tych zwierząt laboratoryjnych nie tylko na raka wątroby, ale również na nowotwory krwi. Niestety z powodu niedociągnięć metodologicznych wnioski płynące z tych badań nie są jednoznaczne.
Mechanizm potencjalnie rakotwórczego działania aspartamu ma polegać na indukowaniu stresu oksydacyjnego, co jest potwierdzane zwiększonym stężeniem markerów tego stresu w organizmie.
Dalsze badania nad substancją trwają. Eksperci podkreślają, iż dla bezpieczeństwa nie należy przekraczać dopuszczalnej dawki tego słodzika, która wynosi 40 mg/kg mc/dobę.
Aspartam – wpływ na mikrobiotę jelitową
Badania nad wpływem aspartamu na mikrobiotę jelitową pokazują, iż narażenie na ten słodzik może powodować wiele zmian w składzie bakterii probiotycznych i patogennych.
Badania składu mikrobioty przeprowadzone u szczurów, które spożywały aspartam przez 8 tygodni w wodzie pitnej, wykazały znaczny wzrost liczebności bakterii Clostridium leptum w grupie z ekspozycją na ten słodzik w porównaniu z grupą, która otrzymywała czystą wodę.
C. leptum jest znana jako bakteria powiązana z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (tym chorobą Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego) oraz zaburzeniami metabolicznymi – większą ich liczebność stwierdza się u pacjentów z cukrzycą t.2 oraz u nastolatków z nadwagą.
Inne badania wykazały, iż zmiana w składzie mikrobioty pod wpływem aspartam powiązana jest ze składem diety, z którą aspartam jest przyjmowany. Wzrost liczebności bakterii z rodzaju Clostridium, Enterobacteriaceae i Roseburia spp obserwowano jeśli dieta zawierała większe ilości tłuszczu, w porównaniu z tą samą ilością aspartamu w diecie niskotłuszczowej.
Wpływ aspartamu na skład mikrobioty jest również przedmiotem badań u ludzi. W jednym z badań randomizowanych, z grupą kontrolną, obejmujących 20 zdrowych ochotników odpowiedź mikrobioty na aspartam była skorelowana z odpowiedzią glikemii na ten słodzik.
Zauważono np. wzrost liczebności Akkermensia muciniphila (bakterii o korzystnym wpływie na metabolizm glukozy i lipidów oraz odpowiedź zapalną u ludzi) u osób wykazujących najniższą odpowiedź glikemiczną po ekspozycji na aspartam.
Inne różnice to wzrost Clostridium sp. CAG:7 i Tyzzerella sp.Marseille-P3062 (szczep powiązany z z chorobą Leśniowskiego-Crohna) i zmniejszenie liczby Alistipes obesi i Eubacterium sp. CAG:248 u osób o najwyższej reakcji glikemicznej.
Aspartam jest słodzikiem, który – jak wspominano wyżej – jest całkowicie rozkładany w przewodzie pokarmowym, dlatego był uważany za substancję niemającą wpływu na mikrobiotę. Badania pokazują jednak, że taki wpływ istnieje, co więcej może być zależny do parametrów metabolicznych gospodarza czy diety, z którą aspartam jest powiązany. Zagadnienie wymaga wielu dalszych badań, jednak warto je już dziś brać pod uwagę w rozważaniach nad słodzikami.
Czy aspartam jest zdrowy?
Aspartam to praktycznie bezkaloryczny słodzik, dlatego jest propagowany jako „zdrowy zamiennik cukru”. Jaki jest zatem wpływ aspartamu na parametry metaboliczne: glikemię, poziom insuliny i masę ciała?
Wiele badań wskazuje, iż posiłek z aspartamem wywołuje niższy poziom glikemii poposiłkowej niż taki sam posiłek z sacharozą. Podobnie jest z poposiłkowym poziomem insuliny. Wyniki były podobne również wówczas, gdy badani pili napoje słodzone aspartamem.
Słodzik jest również bezpieczny dla pacjentów z cukrzycą t.2.
Aspartam nie wykazuje również negatywnego wpływu na poziom trójglicerydów – ich stężenie nie ulega zmianie pod wpływem spożycia aspartamu w porównaniu z grupą kontrolną (bez żadnych słodzików) oraz grupą sacharozy.
Wiele badań wskazuje, iż aspartam – jako substancja o intensywnie słodkim smaku – powoduje, iż ilość kalorii dostarczana z posiłkiem jest niższa, co sprzyja utrzymaniu masy ciała.
W roku 2023 ukazało się badanie, które rzuciło światło na zagadnienie konsekwencji zdrowotnych przy długookresowym spożywaniu aspartamu. Obserwacja aż 25-letniego jego stosowania wykazała, iż wyższe jego spożycie wiąże się jednak z większą objętością wisceralnej tkanki tłuszczowej (VAT), podskórnej tkanki tłuszczowej (SAT) oraz tłuszczu mięśniowego (IMAT).
Osoby, które w opisywanym badaniu spożywały najwięcej aspartamu (> 28,5 mg/kg mc/dziennie) w porównaniu z najniższym spożyciem tego słodzika (do 3,9 mg) wykazywały:
- zawartość VAT wyższą o 8,4%,
- zawartość SAT wyższą o 11,6%,
- zawartość IMAT wyższą o 10,6 %.
Na podstawie tych wyników badacze sugerują, aby w zaleceniach dotyczących zastępowania cukru, rozważać jednak inne opcje, ponieważ aspartam ma długofalowe konsekwencje zdrowotne.
W tym samym roku WHO zaleciło, aby nie rekomendować słodzików osobom, które chcą kontrolować swoją masę ciała, ponieważ nie przynosi to korzyści długoterminowych.
Jeden z ekspertów napisał, iż jeśli konsument stoi przed wyborem czy zdrowszym wyborem będzie napój ze słodzikiem, czy ten sam napój z cukrem, to należy rozważyć trzecią opcję: napić się wody. Jest to również nasza rekomendacja.
Aspartam u dzieci
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci nie rekomendują podawanie dzieciom < 1 r.ż. produktów zawierających glikozydy stewiolowe, poliole oraz słodziki intensywne (np. acesulfam K, aspartam, sacharyna), aby ich nie przyzwyczajać do słodkiego smaku.
Amerykańska Akademia Pediatrii wskazuje, iż nie ma danych, które potwierdzają skuteczność i bezpieczeństwo stosowania słodzików u dzieci poniżej 2 r.ż. Zwraca również uwagę na fakt, iż bardzo słodki smak substancji słodzących może wpływać na rozwój określonych, niekorzystnych z punktu widzenia zdrowia, preferencji żywieniowych u dzieci.
Zalecenia jednoznacznie wskazują, iż nie wolno podawać aspartamu dzieciom z fenyloketonurią.
| WAŻNE! Nie zaleca się podawania aspartamu dzieciom poniżej 2 r.ż. Brak udokumentowanych danych potwierdzających długotrwałe bezpieczeństwo jego stosowania powoduje, iż należy z rozwagą podchodzić do ewentualnego wprowadzania słodzików do diety starszych dzieci. |
Czy aspartam może być stosowany przez kobiety w ciąży i matki karmiące?
Stosowanie aspartamu przez kobiety ciężarne wydaje się bezpieczne. Należy jednak pamiętać, aby nie przekraczać dziennego dopuszczalnego limitu spożycia tego słodzika.
Aspartam jest substancją, która szybko się rozkłada, nie przenika do mleka matki. Po jego spożyciu nie stwierdza się mierzalnych poziomów słodzika w kobiecym pokarmie.
Badano również wpływ spożycia aspartamu przez matkę karmiącą na stężenie jednego z metabolitów – fenyloalaniny – w kobiecym mleku. Fenyloalanina jest naturalnie obecna w pokarmie, nieznaczne zwiększenie jej stężenia zaobserwowano dopiero po spożyciu odpowiednika 17 puszek napoju gazowanego i wróciło ono do wartości wyjściowych po 12 godzinach.
Kobiety karmiące piersią niemowlęta chore na fenyloketonurię powinny unikać w swojej diecie tego słodzika, jednak jednorazowe, czasem omyłkowe, jego spożycie nie powoduje dodatkowego ryzyka dla karmionego dziecka.
Gdzie można znaleźć aspartam?
Aspartam to zamiennik cukru oznaczony kodem E951 stosowany w produktach spożywczych o obniżonej kaloryczności (produktach typu light) jak:
- napoje,
- słodycze,
- guma do żucia.
Aspartam jest również składnikiem słodzików w tabletkach lub w proszku. Można go również spotkać w suplementach diety czy lekach, np. w różnych tabletkach musujących czy granulatach do sporządzania doustnej zawiesiny (np. antybiotykach). Szacuje się, że aspartam jest obecny w ponad 5 tys. różnych produktów żywnościowych na świecie.
Aspartam można znaleźć w napojach gazowanych typu light, lub typu „zero”. Jest również obecny w:
- wodach smakowych,
- napojach izotonicznych i energetyzujących,
- piwie bezalkoholowym.
Napoje słodzone syntetycznymi słodzikami są głównym źródłem tej substancji w naszej diecie.
Inne produkty to jogurty, desery, galaretki, płatki śniadaniowe. Co więcej aspartam (i inne słodziki) można znaleźć nie tylko w artykułach spożywczych o smaku słodkim, ale również w chipsach ziemniaczanych czy wędlinach.
Jego obecność w składzie produktu można łatwo zidentyfikować czytając etykietę, gdzie jest informacja o jego obecności. Może być wymieniony jako „aspartam” lub „E591”.
Aspartamu nie wolno dodawać do żywności przeznaczonej dla niemowląt i małych dzieci.
| WAŻNE! Produkty żywnościowe przeznaczone dla dzieci poniżej 3 r.ż. nie mogą zawierać żadnych słodzików. |
Aspartam – często zadawane pytania
Jak aspartam wpływa na mózg?
Stosowanie aspartamu może podnosić poziom fenyloalaniny i kwasu asparaginowego w mózgu. Związki te mogą hamować syntezę i uwalnianie neuroprzekaźników: dopaminy, noradrenaliny i serotoniny, które regulują aktywność neuronów w OUN. Dlatego stosowanie aspartamu jest wiązane z takimi objawami jak: problemy z nauką, bóle głowy, drgawki, migreny, drażliwość, lęk, depresja, problemy ze snem.
Potrzebne są jednak dalsze badania oceniające neurobehawioralne skutki stosowani aspartamu, wiele prowadzonych do tej pory badań było badaniami na zwierzętach.
Czy aspartam jest niezdrowy?
Aspartam w dawce do 40 mg/kg mc/dziennie jest uważany za bezpieczny dla zdrowia. Stan wiedzy na dziś wskazuje, że stosowanie aspartamu od czasu do czasu nie niesie za sobą zagrożeń zdrowotnych.
Jednak 25-letnie obserwacje osób stosujących aspartam uwidaczniają jego powiązanie ze wzrostem objętości tkanki tłuszczowej oraz działanie potencjalnie rakotwórcze. Mechanizm potencjalnie niekorzystnego działania aspartamu na zdrowie opiera się na indukowaniu stresu oksydacyjnego.
Ile czasu potrzeba, aby aspartam został wydalony z organizmu?
Aspartam nie jest wchłaniania się w przewodzie pokarmowym, jest rozkładany do fenyloalaniny, kwasu asparginowego i metanolu. Produkty powstałe w wyniku jego hydrolizy są absorbowane w jelitach, następnie dalej metabolizowane i eliminowane z organizmu w ciągu 24 – 72 godzin po spożyciu.
Czy aspartam pobudza apetyt?
Aspartam nie pobudza apetytu. Badania wskazują, iż jego wpływ na apetyt jest neutralny, nie obserwuje się po nim ani zwiększonego ani mniejszego łaknienia.
W jakich produktach jest aspartam?
Aspartam jest obecny w bardzo wielu produktach żywnościowych oraz lekach. Najczęściej można go znaleźć w produktach typu light, o zmniejszonej kaloryczności, które mają być przeznaczone dla osób na dietach redukcyjnych.
Producenci mają obowiązek informować, iż dany artykuł zawiera słodziki, w tym aspartam, dlatego najlepszym sposobem sprawdzenia w jakich produktach jest on obecny, jest czytanie etykiet.
Co oznacza symbol E951?
Symbol E jest częścią kodu chemicznego dodatków do żywności dopuszczonych w Unii Europejskiej. E951 jest symbolem aspartamu.
Aspartam – podsumowanie
- Aspartam – E951 – to niskokaloryczny zamiennik cukru pochodzenia syntetycznego.
- Może być stosowany przez osoby z cukrzycą t.2 i insulinoopornością, ponieważ nie wpływa na poziom glikemii poposiłkowej.
- Dopuszczalny limit dziennego spożycia aspartamu to 40 mg/kg mc/dziennie.
- Aspartam uważany jest za substancję o możliwym działaniu rakotwórczym.
- Osoby z fenyloketonurią nie mogą spożywać aspartamu.
- Aspartam jest obecny w bardzo wielu produktach spożywczych, zwłaszcza żywności typu „light” i niskokalorycznej. Jego obecność w tych artykułach musi być oznaczona w składzie.
PIŚMIENNICTWO
- Riboli, Elio et al, Carcinogenicity of aspartame, methyleugenol, and isoeugenol, The Lancet Oncology, Volume 24, Issue 8, 848 – 850. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Feng J, Peng J, Hsiao YC, Liu CW, Yang Y, Zhao H, Teitelbaum T, Wang X, Lu K. Non/Low-Caloric Artificial Sweeteners and Gut Microbiome: From Perturbed Species to Mechanisms. Metabolites. 2024 Oct 11;14(10):544. doi: 10.3390/metabo14100544. PMID: 39452925; PMCID: PMC11509705. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Choudhary AK. Aspartame: Should Individuals with Type II Diabetes be Taking it? Curr Diabetes Rev. 2018;14(4):350-362. doi: 10.2174/1573399813666170601093336. PMID: 28571543. (dostęp 23.04.2025 roku
- Santos NC, de Araujo LM, De Luca Canto G, Guerra ENS, Coelho MS, Borin MF. Metabolic effects of aspartame in adulthood: A systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. Crit Rev Food Sci Nutr. 2018;58(12):2068-2081. doi: 10.1080/10408398.2017.1304358. Epub 2017 Aug 18. PMID: 28394643. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Świerczak U., Borowiecka A., Feder-Kubis J., STRUKTURA, WŁAŚCIWOŚCI I PRZYKŁADY ZASTOSOWAŃ SYNTETYCZNYCH SUBSTANCJI SŁODZĄCYCH, ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość, 2016, 4 (107), 15 – 25, DOI: 10.15193/zntj/2016/107/134. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Scientific Opinion on the re-evaluation of aspartame (E 951) as a food additive, EFSA Panel on Food Additives and Nutrient Sources added to Food (ANS), European Food Safety Authority (EFSA), Parma, Italy, EFSA Journal 2013;11(12):3496. (dostęp 23.04.2025 roku)
- https://www.mp.pl/pytania/pediatria/chapter/B25.QA.2.2.50. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Steffen B.T. et al,Long-term aspartame and saccharin intakes are related to greater volumes of visceral, intermuscular, and subcutaneous adipose tissue: the CARDIA study, International Journal of Obesity (2023) 47:939 – 947. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, STANDARDY MEDYCZNE/PEDIATRIA 2021 T.18. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Drugs and Lactation Database (LactMed®) [Internet]. Bethesda (MD): National Institute of Child Health and Human Development; 2006-. Aspartam. [Aktualizacja 2024 styczeń 15]. Dostępne na: https://www-ncbi-nlm-nih-gov.translate.goog/books/NBK501510/?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=rq. (dostęp 23.04.2025 roku)
- Choudhary AK, Lee YY. Neurophysiological symptoms and aspartame: What is the connection? Nutr Neurosci. 2018 Jun;21(5):306-316. doi: 10.1080/1028415X.2017.1288340. Epub 2017 Feb 15. PMID: 28198207. (dostęp 23.04.2025 roku)
