Układ limfatyczny człowieka – budowa, funkcje, najczęstsze choroby

Układ limfatyczny, zwany również układem chłonnym, to niezwykle ważna część naszego organizmu, która odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu dobrego stanu zdrowia. W artykule omówimy, czym jest ten układ, jak jest zbudowany, jakie funkcje pełni oraz jakie są najczęstsze choroby. Dowiesz się, dlaczego układ limfatyczny jest niezbędny dla odporności, jak działa w przypadku infekcji oraz jakie objawy mogą wskazywać na problemy z jego funkcjonowaniem.

Spis treści:

1. Układ limfatyczny – czym jest?
2. Budowa kładu limfatycznego
3. Funkcje układu limfatycznego
4. Główne narządy układu chłonnego
5. Najważniejsze choroby układu chłonnego
6. Układ limfatyczny – podsumowanie

Układ limfatyczny – czym jest?

Układ limfatyczny to sieć naczyń, narządów i tkanek, które są ze sobą połączone anatomicznie i funkcjonalnie, aby transportować limfę – płyn zawierający białe krwinki, zwłaszcza limfocyty, kluczowe dla generowania odpowiedzi immunologicznej.

Układ ten jest integralną częścią układu odpornościowego i krążenia, a także pomaga w usuwaniu toksyn i produktów przemiany materii oraz zwalczaniu infekcji. Odgrywa także rolę w absorpcji tłuszczów z przewodu pokarmowego oraz w utrzymaniu równowagi płynów w organizmie.

W przeciwieństwie do układu krwionośnego, układ limfatyczny nie ma pompy (jak serce), a limfa przepływa dzięki ruchom mięśni i zastawkom w naczyniach limfatycznych.

Budowa układu limfatycznego

Układ limfatyczny składa się z kilku głównych elementów:

• naczynia limfatyczne – sieć przewodów, które transportują limfę z tkanek do krwiobiegu; są podobne do żył, ale mają cieńsze ściany i zawierają zastawki zapobiegające cofaniu się limfy;
• limfa – płyn tkankowy, który zawiera białe krwinki oraz produkty przemiany materii;
• węzły chłonne – małe, owalne struktury rozmieszczone wzdłuż naczyń limfatycznych, które filtrują limfę i są miejscem aktywacji limfocytów;
• narządy limfatyczne – obejmują śledzionę, grasicę, migdałki oraz tkankę limfatyczną związaną z błonami śluzowymi (MALT);
• szpik kostny – miejsce produkcji limfocytów i innych komórek krwi.

>> Przeczytaj też: Powiększone węzły chłonne na szyi – przyczyny, objawy i diagnostyka

Funkcje układu limfatycznego

Układ limfatyczny pełni wiele istotnych funkcji, w tym:

• utrzymywanie odporności – limfocyty obecne w limfie i węzłach chłonnych są kluczowe dla identyfikacji i zwalczania patogenów, takich jak bakterie, wirusy i grzyby;
• filtracja limfy – węzły chłonne usuwają z limfy toksyny, komórki nowotworowe i inne szkodliwe substancje;
• transport tłuszczów – absorpcja tłuszczów z przewodu pokarmowego i ich transport do krwiobiegu;
• równowaga płynowa – zbieranie nadmiaru płynu śródtkankowego i zwracanie go do krwiobiegu, co zapobiega obrzękom;
• odpowiedź immunologiczna – narządy limfatyczne, takie jak śledziona i grasica, są kluczowe dla dojrzewania i aktywacji komórek odpornościowych.

Główne narządy układu chłonnego

Układ limfatyczny obejmuje kilka kluczowych narządów, które pełnią różne funkcje:

• węzły chłonne – znajdują się w całym ciele, zwłaszcza w pachwinach, pod pachami i na szyi; filtrują limfę i są miejscem aktywacji limfocytów;
• śledziona – największy narząd limfatyczny, który filtruje krew, usuwa stare komórki krwi i pełni rolę “magazynu” limfocytów;
• grasica – narząd znajdujący się za mostkiem, gdzie dojrzewają limfocyty T, kluczowe dla odpowiedzi immunologicznej; obecny u niemowląt i małych dzieci, na dalszych etapach życia zanika i staje się narządem szczątkowym;
• migdałki – znajdują się w gardle i stanowią pierwszą linię obrony przed patogenami dostającymi się przez drogi oddechowe i pokarmowe;
• szpik kostny – produkuje elementy komórkowe krwi i limfy.

>> To może Cię zainteresować: Grasiczak – objawy, przyczyny, diagnostyka i leczenie

Najważniejsze choroby układu chłonnego

Układ limfatyczny może być dotknięty różnymi chorobami, które mogą zaburzać jego funkcjonowanie. Do najczęstszych należą:

• limfadenopatia – grupa chorób i stanów, których istotą jest powiększenie węzłów chłonnych; może być spowodowana infekcjami, chorobami autoimmunologicznymi lub nowotworami;
• chłoniaki – nowotwory układu limfatycznego, takie jak chłoniak Hodgkina i chłoniaki nieziarnicze;
• obrzęki limfatyczne – nagromadzenie limfy w tkankach, prowadzące do obrzęków, często spowodowane uszkodzeniem naczyń (np. wskutek operacji);
• zapalenie węzłów chłonnych – zwykle spowodowane infekcją;
• niedobory odporności – zaburzenia funkcji układu limfatycznego, które mogą prowadzić do zwiększonej podatności na infekcje, np. zespół Di George’a.

Powyżej podano przykładowe, najczęstsze stany patologiczne układu chłonnego. Wczesne rozpoznanie i leczenie tych chorób są kluczowe dla zapobiegania powikłaniom i poprawy rokowania.

Układ limfatyczny – podsumowanie

Układ limfatyczny to niezwykle ważna część naszego organizmu. Jego prawidłowe funkcjonowanie jest niezbędne dla zdrowia, a zaburzenia w jego pracy mogą prowadzić do poważnych chorób, takich jak chłoniaki, obrzęk limfatyczny czy niedobory odporności.

>> Dowiedz się więcej: Powiększone węzły chłonne pod pachą. Możliwe przyczyny

Wczesne rozpoznanie problemów z układem limfatycznym, takich jak powiększenie węzłów chłonnych czy obrzęki, może pomóc w szybkim wdrożeniu leczenia i zapobieganiu powikłaniom.

Źródła

1. Swartz MA. The physiology of the lymphatic system. Adv Drug Deliv Rev. 2001 Aug 23;50(1-2):3-20. doi: 10.1016/s0169-409x(01)00150-8. PMID: 11489331., https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0169409X01001508?via%3Dihub (dostęp: 13.03.2025).
2. Picard C, Al-Herz W, Bousfiha A, Casanova JL, Chatila T, Conley ME, Cunningham-Rundles C, Etzioni A, Holland SM, Klein C, Nonoyama S, Ochs HD, Oksenhendler E, Puck JM, Sullivan KE, Tang ML, Franco JL, Gaspar HB. Primary Immunodeficiency Diseases: an Update on the Classification from the International Union of Immunological Societies Expert Committee for Primary Immunodeficiency 2015. J Clin Immunol. 2015 Nov;35(8):696-726. doi: 10.1007/s10875-015-0201-1. Epub 2015 Oct 19. PMID: 26482257; PMCID: PMC4659841., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4659841 (dostęp: 13.03.2025).
3. Randolph GJ, Ivanov S, Zinselmeyer BH, Scallan JP. The Lymphatic System: Integral Roles in Immunity. Annu Rev Immunol. 2017 Apr 26;35:31-52. doi: 10.1146/annurev-immunol-041015-055354. Epub 2016 Nov 14. PMID: 27860528; PMCID: PMC5551392., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5551392 (dostęp: 13.03.2025).
4. Tammela T, Alitalo K. Lymphangiogenesis: Molecular mechanisms and future promise. Cell. 2010 Feb 19;140(4):460-76. doi: 10.1016/j.cell.2010.01.045. PMID: 20178740., https://www.cell.com/cell/fulltext/S0092-8674(10)00115-7?_returnURL=https%3A%2F%2Flinkinghub.elsevier.com%2Fretrieve%2Fpii%2FS0092867410001157%3Fshowall%3Dtrue (dostęp: 13.03.2025).
5. Oliver G, Kipnis J, Randolph GJ, Harvey NL. The Lymphatic Vasculature in the 21st Century: Novel Functional Roles in Homeostasis and Disease. Cell. 2020 Jul 23;182(2):270-296. doi: 10.1016/j.cell.2020.06.039. PMID: 32707093; PMCID: PMC7392116., https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7392116 (dostęp: 13.03.2025).