Ciągły pośpiech, brak czasu na spożycie zdrowego posiłku, duże natężenie stresu to znak naszych czasów, ale i jedne z częstszych przyczyn wystąpienia poważnych problemów z przewodem pokarmowym.
Zapalenie dwunastnicy jest częstą chorobą przewodu pokarmowego na tle wielu innych problemów zdrowotnych populacji XXI wieku. Statystycznie w Polsce ze schorzeniem tym może borykać się nawet 5 do 10% społeczeństwa.
Spis treści:
- Dwunastnica: gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?
- Zapalenie dwunastnicy: objawy, dolegliwości
- Zapalenie dwunastnicy: od czego rozwija się stan zapalny błony śluzowej?
- Zapalenie błony śluzowej dwunastnicy: badania i diagnozowanie źródła przypadłości
- Zapalenie dwunastnicy: leczenie
- Podsumowanie
Dwunastnica: gdzie się znajduje i jakie pełni funkcje?
Dwunastnica jest narządem wchodzącym w skład przewodu pokarmowego, stanowiącym pierwszą część jelita cienkiego. Kształtem przypomina podkowę o długości około 30 cm. Topograficznie dwunastnica zlokalizowana jest w nadbrzuszu, znajduje się tuż za żołądkiem, jest najkrótszym fragmentem jelita cienkiego, otaczającym głowę trzustki. Składa się z następujących części:
- opuszki;
- części zstępującej;
- części poziomej;
- części wstępującej.
Na odcinku 10-12 cm od odźwiernika żołądka, zlokalizowana jest brodawka większa dwunastnicy, odpowiadająca za ujście przewodu żółciowego wspólnego i przewodu trzustkowego.
Dwunastnica pełni szereg różnych funkcji:
- kontynuuje proces trawienia rozpoczęty w wyżej położonych fragmentach przewodu pokarmowego (trawienie w dwunastnicy jest możliwe dzięki obecności żółci z pęcherzyka żółciowego i wątroby, soku trzustkowego z trzustki i enzymów trawiennych pochodzących ze ściany jelita).
- reguluje swoje środowisko dzięki hormonom: sekretynie (zwiększa pH poprzez zwiększenie wydzielania wody i wodorowęglanów) czy cholecystokininie (hamuje opróżnianie żołądka, wpływa na czynność skurczową pęcherzyka żółciowego), gastrynie (wpływającej na wydzielanie kwasu żołądkowego i motorykę przewodu pokarmowego)
- przeprowadza pierwszy etap procesu wchłaniania uprzednio strawionych pokarmów.
>> Przeczytaj także: Budowa, funkcje i najczęstsze choroby układu pokarmowego człowieka
Zapalenie dwunastnicy: objawy, dolegliwości
W trakcie rozwoju stanu zapalnego dwunastnicy możemy zaobserwować charakterystyczne dolegliwości jak:
- bóle okolicy nadbrzusza pojawiające się na czczo i w godzinach nocnych, zmniejszające się pod wpływem przyjętego pokarmu lub leków zobojętniających treść pokarmową;
- nudności, wymioty, z domieszką żółci i krwi (tzw. fusowate wymioty);
- domieszka krwi w stolcu, smoliste stolce;
- biegunka;
- zaburzenia wchłaniania przyjętych pokarmów;
- wzdęcia brzucha, osłabienie apetytu.
Zapalenie dwunastnicy: od czego rozwija się stan zapalny błony śluzowej?
Zapalenie dwunastnicy jest stanem chorobowym, który powstaje w chwili przerwania ciągłości błony śluzowej z jej uszkodzeniem i odczynem zapalnym, wywołanym przez różne czynniki , np.:
- zakaźne jak Helicobacter pylori (75-90% przypadków), Candida, G. lamblia, wirus cytomegalii CMV, wirus opryszczki HSV;
- autoimmunologiczne;
- polekowe, np. glikokortykosteroidy, niesteroidowe leki przeciwzapalne;
- jako reakcja na czynniki zewnętrzne m.in. stres;
- nadużywanie alkoholu.
Czy zapalenie dwunastnicy jest groźne?
Nieleczone zapalenie dwunastnicy może doprowadzić zarówno do pogłębiających się zaburzeń wchłaniania i niedoborów substancji odżywczych w organizmie, jak i przyczynić do niedokrwistości, postępującego osłabienia z powodu przewlekłego krwawienia z wrzodów czy krwotoku. Zaawansowana choroba stanowi także niejednokrotnie konieczność usunięcia narządu. Groźnym powikłaniem stanu zapalnego dwunastnicy może być niedrożność mechaniczna przewodu pokarmowego, perforacja wrzodu lub rozwój choroby nowotworowej na tle niegojących się zmian.
Zapalenie błony śluzowej dwunastnicy: badania i diagnozowanie źródła przypadłości
Podstawą rozpoznania zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest endoskopia.
Najczęstszą lokalizacją zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest przednia ściana opuszki, w trakcie badania wycinki do diagnostyki histopatologicznej pobiera się tylko przy podejrzeniu innych przyczyn niż zakażenie Helicobacter pylori.
>>Więcej na temat tej bakterii i badań w jej kierunku: Helicobacter pylori – podstępna bakteria, której niestraszny kwas żołądkowy
W związku z występującymi w przebiegu zapalenia dwunastnicy zaburzeniami wchłaniania, w trakcie przeprowadzonej diagnostyki przyczyn tej choroby istnieje także możliwość wykonania badań laboratoryjnych w kierunku ww. dolegliwości jak m.in.:
- morfologia krwi obwodowej z rozmazem;
- kwas foliowy;
- ferrytyna;
- CRP;
- witamina B12;
- posiew mikrobiologiczny stolca;
- badanie kału w kierunku pasożytów;
- badanie kału w kierunku wykrycia antygenu powierzchniowego G. lamblia;
- badanie przeciwciał w surowicy krwi w kierunku G. lamblia w klasach IgA, IgM, IgG;
- badanie przeciwciał w surowicy krwi przeciwko transglutaminazie tkankowej (anty-tTG), przeciwciała endomysialne (EMA) w przypadku podejrzenia nietolerancji glutenu pokarmowego
Zapalenie dwunastnicy: leczenie
Celowane leczenie stanu zapalnego dwunastnicy zależne jest od tego, czy poznany został czynnik wywołujący.
W przypadku przyczyn infekcyjnych, wskazane jest włączenie leków mających na celu ich wyeliminowanie. Jeśli do zapalenia dwunastnicy doszło w następstwie zakażenia bakterią Helicobacter pylori (jak wspominaliśmy, stanowiącą 75-90% przypadków zapalenia dwunastnicy), leczenie obejmuje zastosowanie leków zmniejszających pH w przewodzie pokarmowym (inhibitory pompy protonowej) w połączeniu z antybiotykoterapią mającą na celu jej eradykację. Czas leczenia samej infekcji trwa od 10 do 14 dni. Mimo wielu współczesnych schematów farmakoterapii, całkowite wyeliminowanie bakterii z przewodu pokarmowego nie jest łatwe. Proces gojenia się stanu zapalnego śluzówki dwunastnicy zależy od rozległości zmian, zwykle trwa od 2 do 6 tygodni.
Zapalenie dwunastnicy wywołane infekcją grzybiczą wymaga włączenia na kilka tygodni doustnej terapii przeciwgrzybiczej. W przypadku pozostałych czynników infekcyjnych stosuje się preparaty o skierowanym przeciwko nim mechanizmach działania.
Z innych preparatów stosowanych w leczeniu zapalenia dwunastnicy wymienić można : blokery receptorów histaminowych H2 jak ranitydyna, czy famotydyna a także leki zobojętniające sok żołądkowy (z glinem, magnezem, wapniem czy kwasem alginowym).
W leczeniu wskazane jest także wyeliminowanie nadmiaru stresu, ograniczenie spożycia alkoholu i wyrobów tytoniowych.
Interwencje chirurgiczne zarezerwowane są dla powikłanej choroby wrzodowej dwunastnicy.
Znaczenie diety przy zapaleniu dwunastnicy
Podstawą leczenia każdego zapalenia błony śluzowej dwunastnicy jest wdrożenie diety. Dzięki wyeliminowaniu z codziennego żywienia produktów, które mogą utrudniać proces gojenia zmian zapalnych, wywoływać nawroty choroby, czas leczenia ulega skróceniu.
Podczas przygotowywania posiłków należy:
- wykluczyć smażenie i pieczenie potraw w głębokim tłuszczu;
- piec w rękawie, dusić bez wcześniejszego panierowania i obsmażania;
- gotować na parze lub wodzie;
- zadbać o odpowiednią temperaturę posiłku (nie może być ani za zimna ani za gorąca);
- ograniczyć spożycia błonnika pokarmowego na czas leczenia stanu zapalnego;
- spożywać posiłki częściej ale w mniejszych ilościach.
Dieta w zapaleniu dwunastnicy powinna:
- wspomóc regenerację i skrócenie czasu leczenia;
- zapewnić niezbędne substancje odżywcze, by zapobiec ewentualnym niedoborom pokarmowym;
- ograniczyć produkty mogące zwiększyć wydzielanie soku żołądkowego czy nasilać objawy;
Zalecenia żywieniowe z uwzględnieniem produktów pozytywnie i negatywnie wpływających na przewód pokarmowy nie powinny być jedynie krótkim epizodem w trakcie leczenia choroby zapalnej dwunastnicy. Stosowanie się do nich w perspektywie długofalowej może zapewnić wyeliminowanie choroby na długi czas.
Podsumowanie
Chyba każdy z nas choć raz w swoim życiu doświadczył dyskomfortu trawiennego, bólu brzucha i złego samopoczucia. Zapalenie śluzówki dwunastnicy jest coraz częstszym problemem, z którym zgłaszają się do gabinetów lekarskich coraz młodsi ludzie. Jak niemal każda choroba przewodu pokarmowego, zapalenie dwunastnicy zależy od diety i nawyków żywieniowych. Im szybciej uda się skutecznie rozpoznać chorobę i wdrożyć odpowiednie leczenie, tym mniej ewentualnych jej powikłań.
Bibliografia
- Interna Szczeklika 2021, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków
- dostęp online 14.02.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/341240,dwunastnica-budowa-gdzie-sie-znajduje-funkcje-choroby
- dostęp online 13.02.2025 https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/zoladek/63409,choroba-wrzodowa-zoladka-i-dwunastnicy
