FSH jest hormonem, który spełnia ważną funkcję w procesie prokreacji. W organizmie kobiety stymuluje produkcję estrogenów, w organizmie mężczyzny wpływa na spermatogenezę. Badanie poziomu FSH jest jednym z badań rutynowych u kobiet z menopauzą, zarówno przedwczesną, jak i fizjologiczną. Dlaczego stężenie FSH zmienia się z wiekiem i jaki wynik może świadczyć o menopauzie. Zapraszamy do lektury.
Spis treści:
- FSH a menopauza
- FSH i zmiany hormonalne w przed menopauzą i w okresie menopauzy
- FSH w okresie menopauzy – zmiany w organizmie kobiety
- Wartości referencyjne – norma FSH a menopauza
- Badanie poziomu FSH – jak się przygotować do badania i kiedy je wykonywać?
- Podsumowanie
FSH a menopauza
Aby w pełni zrozumieć, jaki i dlaczego zmienia się poziom FSH w menopauzie, należy przypomnieć, jaka jest funkcja tego hormonu.
FSH (hormon folikulotropowy) jest hormonem wydzielanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Jego główną funkcją jest stymulowanie jajników do wzrostu i dojrzewania pęcherzyków jajnikowych oraz wydzielania estrogenów w czasie cyklu menstruacyjnego.
Wygaszanie czynności jajników w okresie okołomenopauzalnym i menopauzalnym prowadzi do zmniejszenia poziomu hormonów:
- estrogenu,
- progesteronu,
- testosteronu,
- inhibiny B.
Poziom hormonów płciowych jest kluczowym regulatorem stężenia FSH, dlatego spadek ilości estrogenu jest sygnałem dla przysadki do zwiększenia produkcji folikulotropiny.
W jednym z badań obserwacyjnych wykazano, iż dynamika wzrostu FHS jest zmienna.
- Pierwszy etap – do trzech lat od ostatniej miesiączki – to wysoki wzrost FSH.
- W etapie drugim – 3-5 lat – stężenie tego hormonu jest jeszcze wyższe.
- W etapie trzecim – powyżej 6 lat – stabilizuje się na poziomie trochę niższym niż w etapie pierwszym.
Sprawdź:
>> Testosteron u kobiet – co oznacza nieprawidłowy wynik?
>> Estradiol – co to jest, za co odpowiada? Kiedy wykonuje się badanie poziomu estradiolu
FSH i zmiany hormonalne w przed menopauzą i w okresie menopauzy
Wygaszenie czynności jajników przed menopauzą cechuje określona sekwencja zmniejszania się poziomu hormonów.
Pierwszym etapem tego wygaszania jest obniżenie stężenia inhibiny B oraz podwyższenie poziomu FSH. W tej fazie prawidłowe są jeszcze stężenia LH i estradiolu, poziom LH zaczyna rosnąć po ustaniu miesiączki.
Jak już wspomniano, najwyższe wartości FSH (również LH) stwierdza się około 1-5 roku po menopauzie. Ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, iż zmiany FSH nie zależą od wieku kalendarzowego kobiety, lecz od czasu, który upłynął od początku menopauzy.
Dlatego FSH kobiety w wieku 50 lat może być na poziomie podobnym, jak FSH kobiety w wieku 45 lat, jeśli są na tym samym etapie wygaszania czynności jajników. Może być również sytuacja, gdy pacjentka w wieku 50 lat ma niższe FSH niż kobieta w wieku lat 45, ponieważ ta pierwsza później weszła w wiek okołomenopauzalny.
>> Przeczytaj też: Równowaga hormonalna u kobiet
FSH w okresie menopauzy – zmiany w organizmie kobiety
Kobiety w okresie menopauzy skarżą się na uderzenia gorąca, nocne poty. Wzrasta u nich ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych i osteoporozy. Mechanizm leżący u podstaw tych zmian przypisywano głównie spadkowi poziomu estrogenów. Nowsze badania sugerują, iż do osteoporozy i chorób układu krążenia może przyczyniać się wzrost FSH.
Poziom tego hormonu jest wysoki przez wiele lat po ostatniej miesiączce, a okazuje się, iż receptory FSH znajdują się nie tylko w jajnikach, ale również w komórkach śródbłonka naczyń i osteoklastach – komórkach kościogubnych, mających zdolność do resorpcji tkanki kostnej.
Z drugiej strony jednak niski poziom FSH może mieć związek z cukrzycą, zespołem metabolicznym i stłuszczeniową chorobą wątroby u kobiet po menopauzie.
Dlatego związek poziomu FSH z zagrożeniami zdrowotnymi u kobiet w czasie menopauzy jest nadal przedmiotem badań.
Wartości referencyjne – norma FSH a menopauza
Kobiety w okresie okołomenopauzalnym często zadają pytanie, jaki poziom FSH wskazuje na menopauzę? Szczegółowe wartości referencyjne tego hormonu dla okresu menopauzy zamieszczone są zawsze na wyniku z laboratorium, mogą się nieznacznie różnić ze względu na metody i odczynniki stosowane w danej placówce. Przyjmuje się jednak, iż FSH > 40 IU/l świadczy o menopauzie, typowe dla tego okresu mogą być wartości wyższe niż 60-100 IU/l.
Należy jednak pamiętać, iż wynik badania należy intepretować indywidualnie, zazwyczaj nie jest to jedyne badanie hormonalne wykonywane w celu stwierdzenia menopauzy. Ważne są również występujące objawy kliniczne.
Inne często zadawane pytania to, jaki powinien być poziom FSH w wieku 45 lat albo ile powinien wynosić poziom FSH w wieku 50 lat? Nie ma tzw. normy FSH zależnej od wieku. Jak wspominano wyżej, stężenie tego hormonu zmienia się w zależności od cyklu życia kobiety. W okresie rozrodczym różnice wynikają natomiast z fazy cyklu miesięcznego.
Dlatego zawsze należy odnosić się do wartości referencyjnych FSH prezentowanych na wyniku w zależności od fazy cyklu oraz dla kobiet po menopauzie.
Badanie poziomu FSH – jak się przygotować do badania i kiedy je wykonywać?
Badanie FSH jest oznaczaniem poziomu tego hormonu we krwi żylnej. Należy je wykonać w godzinach porannych. Jeśli kobieta miesiączkuje, zaleca się, aby zrobić test w 2-5 dniu cyklu. Do badania nie jest wymagane specjalne przygotowanie, nie ma również wymogu bycia na czczo.
>> Przeczytaj: 5 powodów, dla których warto skorzystać z usługi pobrania krwi w domu
Podsumowanie
FSH jest jednym z laboratoryjnych markerów menopauzy. W tym okresie życia kobiety jego stężenie wzrasta, przyjmuje się, iż wartość powyżej 40 IU/l świadczy o menopauzie.
Zmiany hormonalne związane z wygaszaniem pracy jajników zbiegają się ze zmianami metabolicznymi i zwiększonym ryzykiem niektórych chorób. U podłoża tych zmian leżą zmiany poziomu estrogenów, jednak wydaje się, iż FSH również może odgrywać w tym rolę. Na razie jest to temat słabo poznany, chociaż można spotkać spekulacje na temat udziału FSH nie tylko u kobiet, ale również u mężczyzn. U tych ostatnich również notuje się wzrost stężenia tego hormonu z wiekiem.
Bibliografia
1. Taneja C, Gera S, Kim SM, Iqbal J, Yuen T, Zaidi M. FSH-metabolic circuitry and menopause. J Mol Endocrinol. 2019 Oct;63(3):R73-R80. doi: 10.1530/JME-19-0152. PMID: 31454787; PMCID: PMC699250. (dostęp 24.02.2025)
2. Lee SW, Hwang IS, Jung G, Kang HJ, Chung YH. Relationship between metabolic syndrome and follicle-stimulating hormone in postmenopausal women. Medicine (Baltimore). 2022 May 6;101(18):e29216. doi: 10.1097/MD.0000000000029216. PMID: 35550473; PMCID: PMC9276200. (dostęp 24.02.2025)
3. Yasui T, Ideno Y, Onizuka Y, Nakajima-Shimada J, Shinozaki H, Hayashi K. Variation of urinary follicle-stimulating hormone level after menopause : From the results of Japan Nurses’ Health Study. J Med Invest. 2019;66(3.4):297-302. doi: 10.2152/jmi.66.297. PMID: 31656293. (dostęp 24.02.2025)
4. Thomas CM, Span PN, Smeenk JM, Hanssen RG, Braat DD, Sweep FC. Occurrence of postmenopausal-like acidic follicle-stimulating hormone (FSH) isoforms precedes the rise of FSH before menopause. Fertil Steril. 2009 Aug;92(2):613-9. doi: 10.1016/j.fertnstert.2008.06.012. Epub 2008 Aug 9. PMID: 18692804. (dostęp 24.02.2025)
5. Su HI, Freeman EW. Hormone changes associated with the menopausal transition. Minerva Ginecol. 2009 Dec;61(6):483-9. PMID: 19942836; PMCID: PMC3823936. (dostęp 24.02.2025) 6. Jankowska K., Diagnostyka niepłodności u kobiety – algorytm postępowania, szkolenie online Naczelnej Izby Lekarskiej, 17.01.2025. (dostęp 24.02.2025)
