Filarioza jest chorobą pasożytniczą ludzi i zwierząt wywoływaną przez różne gatunki nicieni z grupy Filariaidae. W Polsce nie dochodzi do zarażeń ludzi filariami, ale warto wiedzieć, że choroba jest bardzo dużym problemem w krajach tropikalnych, do których chętnie udajemy się na urlop. Jak dochodzi do zarażenia? Jakie objawy powinny nas zaniepokoić? Na czym opiera się rozpoznanie filariozy? Dowiedz się, jak zapobiec chorobie i jak podjąć odpowiednie kroki w kierunku jej rozpoznania i wyleczenia.
Spis treści:
- Filarioza – co to jest?
- Jak dochodzi do zarażenia filariozą?
- Filarioza limfatyczna – objawy
- Filarioza skórna – objawy
- Diagnostyka filariozy
- Filarioza – leczenie i profilaktyka
- Filarioza – podsumowanie
Filarioza – co to jest?
Pod pojęciem filarioza kryje się grupa chorób pasożytniczych wywoływanych przez różne gatunki nicieni. Spośród kilkuset gatunków filarii tylko 8 odpowiada za choroby u człowieka. Zasiedlają one tkankę podskórną, układ chłonny i jamy ciała człowieka. Cykl rozwojowy pasożytów obejmuje formy dojrzałe (filarie) i larwy (mikrofilarie). Pasożyty te są przenoszone przez krwiopijne owady.
>> Sprawdź: Japońskie zapalenie mózgu
Rodzaje filarioz u ludzi oraz gatunki za nie odpowiedzialne przedstawiono w tabeli poniżej. U około 70% zarażonych przebieg choroby jest bezobjawowy lub objawy pojawiają się w wieku dorosłym. Objawy filarioz są zależne od gatunku pasożyta i jego lokalizacji w organizmie człowieka. Największym problemem zdrowotnym dla ludzi są filariozy limfatyczne i skórne.
>> Przeczytaj też: Infekcje pasożytnicze u dorosłych
Jak dochodzi do zarażenia filariozą?
Zarażenia filariozą mają miejsce w krajach tropikalnych i subtropikalnych. Występowaniu filariozy sprzyja ciepłe i wilgotne środowisko, odpowiednie dla bytowania owadów przenoszących pasożyty. Skala zarażeń na tych obszarach jest tak duża (dotyczy milionów osób), że stanowi to poważny problem zdrowotny, ekonomiczny i społeczny. Przyczyną przypadków wykrywanych poza strefą tropikalną jest zawleczenie choroby z terenów jej endemicznego występowania.
>> To może Cię zainteresować: Leiszmanioza: diagnoza i leczenie różnych form choroby
Do zarażenia człowieka filariozą dochodzi na skutek ukłucia przez zarażonego, żywiącego się krwią owada. Wektorami przenoszącymi pasożyty są najczęściej komary, meszki, bąki, rzadziej inne owady.
>> Sprawdź: Ugryzienie meszki – jak wygląda i co zrobić?
Do ustroju człowieka, wraz ze śliną owadów, dostają się formy larwalne filarii, które czynnie migrują do krwi i naczyń limfatycznych. Dojrzewanie larw trwa kilka miesięcy. Dorosłe pasożyty mogą przeżyć w organizmie człowieka do 5 -7 lat (czasami nawet do 15 lat), produkując tysiące nowych mikrofilarii.
Larwy zassane wraz z krwią przez kolejne owady przechodzą w przewodzie pokarmowym insektów przez następne stadia rozwojowe i cykl życiowy filarii może zacząć się od nowa. Możliwe jest ponowne zarażenie osoby chorej lub wyleczonej.
>> Przeczytaj także: Wirus zika – występowanie, objawy zakażenia, badania i profilaktyka
Filarioza limfatyczna – objawy
Do filarioz limfatycznych należą wuchererioza (>90% przypadków) i brugioza. Filarioza limfatyczna upośledza układ limfatyczny i może prowadzić do rozrostu różnych partii ciała (kończyn, moszny, warg sromowych, piersi). Powoduje nie tylko problemy zdrowotne, ale również prowadzi często do społecznej stygmatyzacji. Jest drugą po trądzie najczęstszą przyczyną niepełnosprawności.
Oszacowano, że liczba osób narażonych na zarażenia filariami na świecie wynosiła w 2023 r. 657 milionów, u ok. 40 milionów ludzi występowały objawy choroby (25 milionów mężczyzn z wodniakiem jądra i ponad 15 milionów osób z obrzękiem limfatycznym).
Do zarażenia pasożytami dochodzi zazwyczaj w dzieciństwie, początkowo bez widocznych objawów uszkodzenia układu limfatycznego. Okres wylęgania filarioz limfatycznych wynosi od kilku tygodni do 8-16 mies. Mikrofilarie krążą w krwi chorego (pojawiają się okresowo w porze nocnej), a osobniki dojrzałe bytują w węzłach i naczyniach chłonnych.
>> Zobacz też: Kiedy podejrzewać infekcję pasożytniczą u dziecka?
Wykrycie mikrofilarii w krwi jest zazwyczaj możliwe po upływie ok. roku od ukąszenia przez zarażonego owada. Bolesne, widoczne i głęboko oszpecające objawy choroby pojawiają się w późniejszym okresie życia.
Objawy kliniczne filariozy zależne są od fazy choroby, która może mieć przebieg ostry lub przewlekły.
Objawy ostrej filariozy limfatycznej
- zapalenie węzłów i naczyń chłonnych,
- zapalenie jąder i najądrza,
- gorączka,
- obrzęk kończyn dolnych,
- obrzęk narządów płciowych zewnętrznych,
- zapaleniem skóry ze świądem,
- zespół tropikalnej płucnej eozynofilii – kaszel nocny (związany z alergizacją i nocną aktywnością mikrofilarii), duszność, utrata masy ciała, ogólne osłabienie.
>> Przeczytaj: Powiększone węzły chłonne (limfadenopatia) – przyczyny, diagnostyka
Objawy przewlekłej filariozy limfatycznej
- zapalenie naczyń chłonnych kończyn dolnych i górnych,
- zapalenie naczyń chłonnych moszny, powrózka nasiennego, sutków u kobiet,
- wodniak jądra z powiększeniem moszny,
- słoniowacizna kończyn (występuje w rejonach endemicznych, rzadko w chorobie zawleczonej),
- oddawanie moczu o mlecznym zabarwieniu.
>> Sprawdź: Kolor moczu – co oznacza i kiedy zwiastuje problemy ze zdrowiem? Jakie badania wykonać?
Filarioza skórna – objawy
Do filarioz skórnych należą onchocerkoza i loaoza.
W przebiegu onchocerkozy pojawiają się:
- objawy oczne – zmniejszenie ostrości wzroku, ślepota („ślepota rzeczna”) na skutek wnikania mikrofilarii do rogówki, spojówki i przedniej komory oka,
- zapalenie skóry – świąd, zgrubienie i łuszczenie się skóry, grudki, zmiana zabarwienia skóry, zwisające fałdy skórne w okolicach pachwin („wiszące pachwiny”),
- guzki skórne.
W przebiegu loaozy występują:
- „obrzęk kalabarski” – przejściowy, zlokalizowany obrzęk podskórny, przede wszystkim twarzy i kończyn górnych, utrzymujący się okresowo od kilku godzin do kilku dni,
- zapalenie stawów,
- zwapnienia w gruczołach piersiowych,
- objawy neurologiczne – zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu, obwodowa neuropatia,
- włóknienie w obrębie mięśnia sercowego,
- objawy oczne – łzawienie, światłowstręt, uczucie ciała obcego.
Diagnostyka filariozy
Niezwykle istotne dla zdiagnozowania filariozy jest wstępne ustalenie jej prawdopodobieństwa. Wywiad przeprowadzany z pacjentem powinien obejmować pytania o przebywanie na obszarze endemicznego występowania filarii oraz możliwość narażenia na ukłucia owadów przenoszących pasożyty.
Kryterium rozpoznania filariozy jest stwierdzenie obecności pasożytów (mikrofilarii lub filarii) w materiale biologicznym pobranym od pacjenta. Materiałem do badania są próbki krwi, moczu, materiał z komory przedniej oka lub zmianach skórnych. Przydatne w diagnozie są również badania pomocnicze, takie jak badanie krwi w kierunku eozynofilii czy badania obrazowe.
Badania laboratoryjne w kierunku filariozy
- Badania mikroskopowe – wykrywanie obecności mikrofilarii we krwi pacjenta metodą „grubej kropli”. Jest to najczęściej stosowana metoda laboratoryjna w diagnozowaniu filariozy. Niezwykle ważny jest dobór odpowiedniego czasu pobrania próbki, dostosowany do cyklu aktywności pasożyta (np. 22:00-02:00 przy podejrzeniu wuchereriozy i brugiozy, 10:00-14:00 przy podejrzeniu loaozy).
- Testy antygenowe – wykrywanie w krwi antygenów pasożytów metodą immunochromatografii lub metodą immunoenzymatyczną.
- Testy serologiczne – wykrywanie w krwi przeciwciał klasy IgG wytwarzanych na skutek inwazji pasożytniczej. Testy nie różnicują aktywnego i przebytego zarażenia, może dochodzić do reakcji krzyżowych z antygenami innych pasożytów.
- Badania histologiczne – wykrywanie pasożytów we fragmentach tkanek.
- Bezpośrednia obserwacja – stwierdzenie obecności dorosłych postaci filarii np. pod spojówką oka lub na skórze.
- Testy molekularne – wykrywanie materiału genetycznego filarii metodą PCR.
Filarioza – leczenie i profilaktyka
Wyleczenie filariozy jest możliwe w przypadku szybkiego zdiagnozowania choroby i włączenia odpowiedniego leczenia przeciwpasożytniczego. Na dobór terapii ma wpływ gatunek wykrytej filarii oraz objawy chorobowe. O wyborze leku przeciwko pasożytowi decyduje lekarz, czasami konieczna jest również interwencja chirurgiczna i fizjoterapia.
Po zakończeniu terapii pacjent pozostaje pod ścisłą obserwacją ze względu na możliwość nawrotu choroby. Leczenie nie poprawia niestety jakości życia i sprawności pacjentów z filariozą przewlekłą.
Unikaniu zachorowania na filariozę w rejonach tropikalnych i subtropikalnych służy postępowanie ograniczające możliwość ukąszenia przez owady. Profilaktyce sprzyja:
- odpowiedni ubiór – odzież z długimi rękawami i nogawkami,
- moskitiery,
- stosowanie repelentów,
- unikanie przebywania na dworze po zmroku (okres największej aktywności owadów).
>> To może Cię zaciekawić: Bąblowica – drogi zakażenia, objawy, diagnostyka
Filarioza – podsumowanie
- Filariozy są grupą chorób wywoływanych przez różne gatunki pasożytów (filarii).
- Do zarażenia filariami dochodzi na obszarach krajów tropikalnych i subtropikalnych na skutek ukłucia przez zainfekowane owady (głównie komary, meszki, bąki).
- Zarażenie filariami może przebiegać bezobjawowo lub z uciążliwymi objawami, które mogą prowadzić do ciężkiej niepełnosprawności.
- Przypadki filarioz wykrywane w Polsce są rzadkie i są efektem przywleczenia choroby z kraju endemicznego występowania pasożytów.
- Filarioza jest uleczalna, a skuteczność terapii zależy od szybkiego rozpoznania choroby i podania odpowiednio dobranych leków przeciwpasożytniczych.
- Zapobieganiu filariozie sprzyja stosowanie zabezpieczeń przed owadami (repelenty, odpowiednia odzież, moskitiery).
Piśmiennictwo
- dr n. med. M. Rogalska „Filariozy” https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zarazenia-pasozytnicze/165271,filariozy (dostęp 06.02.2025 r.)
- Podręcznik Interna – Medycyna Praktyczna „Filariozy” https://www.mp.pl/interna/chapter/B01.XI.G.5.2. (dostęp 08.02.2025 r.)
- WHO „Lymphatic filariasis” https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/lymphatic-filariasis (dostęp 07.02.2025 r.)
